Bul tarapta biz birinshi kezekte osy ýaqytqa deıin Qazaqstan parlamentiniń hronologıalyq tarıhyn túzip shyǵýdy jón kórdik.
- Parlamenttiń alǵashqy shaqyrylymynda jalǵyz partıa bolǵan edi. Budan keıingi shaqyrylymda tórt birdeı partıaǵa oryn tabylsa, úshinshisinde úsh partıasy men «Qazaqstannyń Agrarlyq jáne Azamattyq partıasy» blogyna oryn berildi. Tórtinshi shayrylymda – bir partıa, al besinshi shaqyrylymda, Parlamentten – úsh partıa oryn tabyldy. Sonda, hronologıalyq tártippen: 1,4,4,1,3… bolady eken.
Endeshe kelesi shaqyrylymnyń qalaı bolatynyn jáne Parlamentten qansha partıaǵa oryn beriletinin sizderden, ıaǵnı «Eýrazıa álemi» pikir saıys klýbynyń sharasyna qatysyp otyrǵan sarapshylardan bilgimiz keledi, – dedi bul tarapta saıasattanýshy Oleg Sıdorov.
Pikir-saıys klýbynyń bul jolǵy otyrysy Qazaqstandaǵy kezekten tys Májilis jáne máslıhat saılaýyna arnaldy. «Ýaqyttyń azdyǵyna qaramaı, kezekten tys saılaýǵa daıyndyq joǵary deńgeıde ótti», – dedi bul tarapta saıasattanýshy Edýard Poletaev.
- Memlekettik organdar, onyń ishinde Ortalyq saılaý komısıasy jedel túrde jumys isteıdi. Negizgi partıalar birden iske kirisip, buǵan deıin qalqada qalyp kelgen partıalar da uıqydan oıandy. Barlyq partıalardyń resmı saıty jáne saılaýaldy baǵdarlamasy paıda boldy, – dedi ol.
Qazaqstan prezıdenti janyndaǵy strategıalyq zertteýler ınstıtýtynyń bas ǵylymı qyzmetkeri Iýrıı Bulyqtaevtyń pikirinshe, bul jolǵy Májilis saılaýyna úsh partıa ótedi. Atap aıtqanda, bular «Nur Otan», Halyqtyq komýnıser partıasy men «Aqjol.
- Mundaı boljamǵa qandaı da bir negiz bar ma? Bul úshin buǵan deıingi saılaý naýqandaryn saraptap shyǵý kerek. Aldymen «Birlik» jáne «Aýyl» partıalarynan bastaıyq. Bular tek jańa jyldan keıin ǵana «tirildi», ózderiniń bar ekendikterin «habarlady». «Aýyl» meniń bilýimshe byltyrǵy jyldyń aıaǵynda qaıta tirkeýden ótti. Al «Birlik» partıasynyń baǵyty da, ózi de túsiniksiz uıym. Bylaısha aıtqanda, bet alar baǵytyn aıqyndamaǵa qurylym. Shynyn aıtqanda, JSDP da alys ketken joq. Bularǵa 7 paıyzdyq mejege jetý óte aýyr bolady.
Al «AqJol» men «komýnıserdi» Parlamentte jınaqtaǵan tájirıbesi bar. Barlyq aımaqtarda fılıaldary jumys isteıdi. «Komýnıser» sonymen qatar prezıdenttik saılaýǵa qatysqan. Aldymen partıa qatarynan Turǵyn Syzdyqov talasqa tússe, keıin Jambyl Ahmetbekov baǵyn synady. Sondyqtan da bul jolǵy Parlament quramyna «Nur Otan», «Aqjol» jáne Komýnıser partıasy ótedi dep oılaımyn. Menińshe, bul joly atalǵan partıalardyń depýtattyq sany ózgeredi. Aıtalyq, QHKP parlamenttegi depýtattan sany bir-eki orynǵa ósedi dep topshylaımyn, – Bulyqtaev.
Jalpy pikirsaıysqa qatysqan azamattardyń oıy Bulyqtaevtyń pikirine jaqyn boldy. «Alaıda ózge partıalardy da sanattan shyǵarýǵa bolmaıdy» deıdi sarapshylar.
- Shynymen de, úsh partıalyq format bolady. Menińshe, parlamentke «Aýyl» partıasy ótedi. Áıtpese, onyń quramyn «patrıottarmen» tolyqtyrmas edi («Aýyl» partıasy «sosıal-demokratıalyq «Aýyl» partıasy men «Qazaqstan patrıottary» partıasynyń negizinde qurylǵan bolatyn). Onyń ústine «Aýyl» partıasyna aýyl halqynyń daýsyn jınaý jeńil bolady, – deıdi bul rette saıasattanýshy Andreı Chebotarev.
Al ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ – dyń janynda Iýnesko ortalyǵynyń dırektory Láıla Ahmetovanyń pikirinshe, parlamentke tórt partıa ótedi.
- Parlament úsh partıaly bolady degenge senbeımin. Barlyǵy tórt partıa ótýi tıis. Menińshe, tórtinshi partıaǵa «Nur Otan» oryn berýi tıis. Parlamentte barlyǵyna oryn jetedi. Al bul úshin elimizdegi jetekshi partıa sál bolsa da keńistikti bosatýy tıis. Jalpy saılaýdan saılaýǵa deıin ózgerister oryn alyp jatyr. Bul qajetti tendensıa.
Onyń pikirinshe, depýtattyqqa túsken kandıdattardyń arasynda azamattyq qoǵamnyń ókilderi men áıelderdiń úlesi ósip keledi. Sonymen birge osy jolǵy partıa úmitkerleriniń tiziminde múgedek azamat ta bar.
- Sizdiń pikirińizdi qoldaımyn. Parlamentke tórt partıa ótýi múmkin. Menińshe, tórtinshisi «Aýyl» partıasy. Atalǵan partıanyń artynda qandaı elıta turǵanyn esepke alý kerek. «Aýyl» partıasyn basqaratyn Álı Bektaevtyń birneshe joǵary bilimi bar, sonymen birge qazaq tilin de jaqsy biledi. Bul qazaqtildi aýdıtorıa úshin óte jaqsy kórsetkish. Jalpy partıalyq tizim týraly aıtsaq, «Nur Otan» men JSDP quramy sapaly. Munda áıelder de, azamattyq qoǵamnyń ókilderi men óner adamdary jáne sportshylar bar. Nazarǵa alar tus JSDP –nyń «Nur Otan» syqyldy aýqymdy qarjysy men ákimshilik resýrsy joq. Menińshe, bul partıa parlamentke ótpeıdi. Biraq, kim biledi... – dedi osy oraıda saıasattanýshy Aıgúl Omarova.
Aıgúl Omarovnyń pikirinen keıin, jıynnyń negizgi aýany birtindep «Saılaýǵa úsh nemese tórt partıa ótýi múmkin» degen taqyrypqa oıysa bastady. Al negizi aıqas tómengi satydaǵy Máslıhat saılaýy men qoǵamdyq keńesterde ótedi. Bul rette ózi de Almaty qalalyq qoǵamdyq keńesine saılaýǵa túskeli otyrǵan Shekaralyq seriktestik qaýymdastyǵynyń ókili Marat Shıbutov mynadaı pikir bildirdi:
- Menińshe, daýys berýshilerdiń sany tómen bolsa parlamentke úsh partıa ótedi. Bul degenimiz halyqtyń qazirgi partıalardan kóńili qalǵanyn bildiredi. Sondyqtan da negizgi nazar Máslıhat saılaýyna aýady. Sebebi, bul joly bir orynǵa úsh adamnan talasýda. Halyq ta óz kezeginde máslıhattaǵy saılaýdyń adal óterine senimdi ári ózi daýys bergisi keletin úmitkeri úmitin aqtaryna kúmándanbaıdy. Al Májilistiń abyroıy baıaǵydan-aq aqsap tur. Depýtattardyń kóptegen málimdemeli daý týdyrdy.
Óz basym qazir Almaty qalalyq qoǵamdyq keńesine ótý úshin baǵymdy synap kórmekpin. Básekelestik joǵary bolady. Qoǵamdyq keńeske ótkisi keletin adamdarda erkindik bar. Kóp nárseni ashyq aıta alady. Al májilismender men máslıhatshylarda mundaı joq, – deıdi Shıbutov.
Bul tarapta pikir bildirgen Iýrıı Bulyqtaevtyń pikirinshe, «100 naqty qadam» Ult josparyna sáıkes osy joly jáne aldaǵy ýaqytta máslıhatshylar men qoǵamdyq keńes ókilderine úlken qoldaý kórsetilip, olardyń qyzmet aıaǵy keńıdi.
- Máslıhatshylardyń arasynda «nurotandyqtar» kóp. Biraq, osy jolǵy saılaýda máslıhattarǵa azamattyq qoǵamnyń ókilderi kóptep ótedi dep oılaımyn. Árıne, partıalarǵa da oryn beriledi. Jalpy ázirgi kúni máslıhatshylarǵa kóp kóńil bólinip otyr. Bul oń qubylys. Alaıda máslıhat qataryna qoǵamdyq ókilderdi kóptep ótkizý kerek. Sonyń onyń jumysynda ornyqtylyq bolady. Resmılikten arylady, - dedi ol.
Al jıyndy túıindegen Edýard Poletaevtyń aıtýynsha bul joly qoǵamnyń Máslıhat saılaýyna qyzyǵýshylyǵynyń joǵary bolýy, onyń parlament saılaýymen qatar ótkizilýinde.
- Aıtalyq, eger olardy eki bólek ótkizsek, máslıhat saılaýyna qyzyǵýshylyq búgingi deńgeıde bolmas edi. Biraq, bul da oń bastama. Halyq osynyń arqasynda Máslıhatqa kimderdiń ótkenin bile alady. Bul bir jaǵynan kópshiliktiń saıası mádenıetin de óseredi, – dedi ol.
