بۇل تاراپتا ءبىز ءبىرىنشى كەزەكتە وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاقستان پارلامەنتىنىڭ حرونولوگيالىق تاريحىن ءتۇزىپ شىعۋدى ءجون كوردىك.
- پارلامەنتتىڭ العاشقى شاقىرىلىمىندا جالعىز پارتيا بولعان ەدى. بۇدان كەيىنگى شاقىرىلىمدا ءتورت بىردەي پارتياعا ورىن تابىلسا، ۇشىنشىسىندە ءۇش پارتياسى مەن «قازاقستاننىڭ اگرارلىق جانە ازاماتتىق پارتياسى» بلوگىنا ورىن بەرىلدى. ءتورتىنشى شاىرىلىمدا – ءبىر پارتيا، ال بەسىنشى شاقىرىلىمدا، پارلامەنتتەن – ءۇش پارتيا ورىن تابىلدى. سوندا، حرونولوگيالىق تارتىپپەن: 1،4،4،1،3… بولادى ەكەن.
ەندەشە كەلەسى شاقىرىلىمنىڭ قالاي بولاتىنىن جانە پارلامەنتتەن قانشا پارتياعا ورىن بەرىلەتىنىن سىزدەردەن، ياعني «ەۋرازيا الەمى» پىكىر سايىس كلۋبىنىڭ شاراسىنا قاتىسىپ وتىرعان ساراپشىلاردان بىلگىمىز كەلەدى، – دەدى بۇل تاراپتا ساياساتتانۋشى ولەگ سيدوروۆ.
پىكىر-سايىس كلۋبىنىڭ بۇل جولعى وتىرىسى قازاقستانداعى كەزەكتەن تىس ءماجىلىس جانە ءماسليحات سايلاۋىنا ارنالدى. «ۋاقىتتىڭ ازدىعىنا قاراماي، كەزەكتەن تىس سايلاۋعا دايىندىق جوعارى دەڭگەيدە ءوتتى»، – دەدى بۇل تاراپتا ساياساتتانۋشى ەدۋارد پولەتايەۆ.
- مەملەكەتتىك ورگاندار، ونىڭ ىشىندە ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى جەدەل تۇردە جۇمىس ىستەيدى. نەگىزگى پارتيالار بىردەن ىسكە كىرىسىپ، بۇعان دەيىن قالقادا قالىپ كەلگەن پارتيالار دا ۇيقىدان وياندى. بارلىق پارتيالاردىڭ رەسمي سايتى جانە سايلاۋالدى باعدارلاماسى پايدا بولدى، – دەدى ول.
قازاقستان پرەزيدەنتى جانىنداعى ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى يۋريي بۇلىقتايەۆتىڭ پىكىرىنشە، بۇل جولعى ءماجىلىس سايلاۋىنا ءۇش پارتيا وتەدى. اتاپ ايتقاندا، بۇلار «نۇر وتان»، حالىقتىق كوممۋنيستەر پارتياسى مەن «اقجول.
- مۇنداي بولجامعا قانداي دا ءبىر نەگىز بار ما؟ بۇل ءۇشىن بۇعان دەيىنگى سايلاۋ ناۋقاندارىن ساراپتاپ شىعۋ كەرەك. الدىمەن «بىرلىك» جانە «اۋىل» پارتيالارىنان باستايىق. بۇلار تەك جاڭا جىلدان كەيىن عانا «ءتىرىلدى»، وزدەرىنىڭ بار ەكەندىكتەرىن «حابارلادى». «اۋىل» مەنىڭ بىلۋىمشە بىلتىرعى جىلدىڭ اياعىندا قايتا تىركەۋدەن ءوتتى. ال «بىرلىك» پارتياسىنىڭ باعىتى دا، ءوزى دە تۇسىنىكسىز ۇيىم. بىلايشا ايتقاندا، بەت الار باعىتىن ايقىنداماعا قۇرىلىم. شىنىن ايتقاندا، جسدپ دا الىس كەتكەن جوق. بۇلارعا 7 پايىزدىق مەجەگە جەتۋ وتە اۋىر بولادى.
ال «اقجول» مەن «كوممۋنيستەردى» پارلامەنتتە جيناقتاعان تاجىريبەسى بار. بارلىق ايماقتاردا فيليالدارى جۇمىس ىستەيدى. «كوممۋنيستەر» سونىمەن قاتار پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا قاتىسقان. الدىمەن پارتيا قاتارىنان تۇرعىن سىزدىقوۆ تالاسقا تۇسسە، كەيىن جامبىل احمەتبەكوۆ باعىن سىنادى. سوندىقتان دا بۇل جولعى پارلامەنت قۇرامىنا «نۇر وتان»، «اقجول» جانە كوممۋنيستەر پارتياسى وتەدى دەپ ويلايمىن. مەنىڭشە، بۇل جولى اتالعان پارتيالاردىڭ دەپۋتاتتىق سانى وزگەرەدى. ايتالىق، قحكپ پارلامەنتتەگى دەپۋتاتتان سانى بىر-ەكى ورىنعا وسەدى دەپ توپشىلايمىن، – بۇلىقتايەۆ.
جالپى پىكىرسايىسقا قاتىسقان ازاماتتاردىڭ ويى بۇلىقتايەۆتىڭ پىكىرىنە جاقىن بولدى. «الايدا وزگە پارتيالاردى دا ساناتتان شىعارۋعا بولمايدى» دەيدى ساراپشىلار.
- شىنىمەن دە، ءۇش پارتيالىق فورمات بولادى. مەنىڭشە، پارلامەنتكە «اۋىل» پارتياسى وتەدى. ايتپەسە، ونىڭ قۇرامىن «پاتريوتتارمەن» تولىقتىرماس ەدى («اۋىل» پارتياسى «سوسيال-دەموكراتيالىق «اۋىل» پارتياسى مەن «قازاقستان پاتريوتتارى» پارتياسىنىڭ نەگىزىندە قۇرىلعان بولاتىن). ونىڭ ۇستىنە «اۋىل» پارتياسىنا اۋىل حالقىنىڭ داۋسىن جيناۋ جەڭىل بولادى، – دەيدى بۇل رەتتە ساياساتتانۋشى اندرەي چەبوتاريەۆ.
ال ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ – دىڭ جانىندا يۋنەسكو ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ءلايلا احمەتوۆانىڭ پىكىرىنشە، پارلامەنتكە ءتورت پارتيا وتەدى.
- پارلامەنت ءۇش پارتيالى بولادى دەگەنگە سەنبەيمىن. بارلىعى ءتورت پارتيا ءوتۋى ءتيىس. مەنىڭشە، ءتورتىنشى پارتياعا «نۇر وتان» ورىن بەرۋى ءتيىس. پارلامەنتتە بارلىعىنا ورىن جەتەدى. ال بۇل ءۇشىن ەلىمىزدەگى جەتەكشى پارتيا ءسال بولسا دا كەڭىستىكتى بوساتۋى ءتيىس. جالپى سايلاۋدان سايلاۋعا دەيىن وزگەرىستەر ورىن الىپ جاتىر. بۇل قاجەتتى تەندەنسيا.
ونىڭ پىكىرىنشە، دەپۋتاتتىققا تۇسكەن كانديداتتاردىڭ اراسىندا ازاماتتىق قوعامنىڭ وكىلدەرى مەن ايەلدەردىڭ ۇلەسى ءوسىپ كەلەدى. سونىمەن بىرگە وسى جولعى پارتيا ۇمىتكەرلەرىنىڭ تىزىمىندە مۇگەدەك ازامات تا بار.
- ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزدى قولدايمىن. پارلامەنتكە ءتورت پارتيا ءوتۋى مۇمكىن. مەنىڭشە، ءتورتىنشىسى «اۋىل» پارتياسى. اتالعان پارتيانىڭ ارتىندا قانداي ەليتا تۇرعانىن ەسەپكە الۋ كەرەك. «اۋىل» پارتياسىن باسقاراتىن ءالي بەكتايەۆتىڭ بىرنەشە جوعارى ءبىلىمى بار، سونىمەن بىرگە قازاق ءتىلىن دە جاقسى بىلەدى. بۇل ءقازاقتىلدى اۋديتوريا ءۇشىن وتە جاقسى كورسەتكىش. جالپى پارتيالىق ءتىزىم تۋرالى ايتساق، «نۇر وتان» مەن جسدپ قۇرامى ساپالى. مۇندا ايەلدەر دە، ازاماتتىق قوعامنىڭ وكىلدەرى مەن ونەر ادامدارى جانە سپورتشىلار بار. نازارعا الار تۇس جسدپ –نىڭ «نۇر وتان» سىقىلدى اۋقىمدى قارجىسى مەن اكىمشىلىك رەسۋرسى جوق. مەنىڭشە، بۇل پارتيا پارلامەنتكە وتپەيدى. ءبىراق، كىم بىلەدى... – دەدى وسى ورايدا ساياساتتانۋشى ايگۇل وماروۆا.
ايگۇل وماروۆنىڭ پىكىرىنەن كەيىن، جيىننىڭ نەگىزگى اۋانى بىرتىندەپ «سايلاۋعا ءۇش نەمەسە ءتورت پارتيا ءوتۋى مۇمكىن» دەگەن تاقىرىپقا ويىسا باستادى. ال نەگىزى ايقاس تومەنگى ساتىداعى ءماسليحات سايلاۋى مەن قوعامدىق كەڭەستەردە وتەدى. بۇل رەتتە ءوزى دە الماتى قالالىق قوعامدىق كەڭەسىنە سايلاۋعا تۇسكەلى وتىرعان شەكارالىق سەرىكتەستىك قاۋىمداستىعىنىڭ وكىلى مارات شيبۇتوۆ مىناداي پىكىر ءبىلدىردى:
- مەنىڭشە، داۋىس بەرۋشىلەردىڭ سانى تومەن بولسا پارلامەنتكە ءۇش پارتيا وتەدى. بۇل دەگەنىمىز حالىقتىڭ قازىرگى پارتيالاردان كوڭىلى قالعانىن بىلدىرەدى. سوندىقتان دا نەگىزگى نازار ءماسليحات سايلاۋىنا اۋادى. سەبەبى، بۇل جولى ءبىر ورىنعا ءۇش ادامنان تالاسۋدا. حالىق تا ءوز كەزەگىندە ءماسليحاتتاعى سايلاۋدىڭ ادال وتەرىنە سەنىمدى ءارى ءوزى داۋىس بەرگىسى كەلەتىن ۇمىتكەرى ءۇمىتىن اقتارىنا كۇماندانبايدى. ال ءماجىلىستىڭ ابىرويى باياعىدان-اق اقساپ تۇر. دەپۋتاتتاردىڭ كوپتەگەن مالىمدەمەلى داۋ تۋدىردى.
ءوز باسىم ءقازىر الماتى قالالىق قوعامدىق كەڭەسىنە ءوتۋ ءۇشىن باعىمدى سىناپ كورمەكپىن. باسەكەلەستىك جوعارى بولادى. قوعامدىق كەڭەسكە وتكىسى كەلەتىن ادامداردا ەركىندىك بار. كوپ نارسەنى اشىق ايتا الادى. ال ماجىلىسمەندەر مەن ءماسليحاتشىلاردا مۇنداي جوق، – دەيدى شيبۇتوۆ.
بۇل تاراپتا پىكىر بىلدىرگەن يۋريي بۇلىقتايەۆتىڭ پىكىرىنشە، «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىنا سايكەس وسى جولى جانە الداعى ۋاقىتتا ءماسليحاتشىلار مەن قوعامدىق كەڭەس وكىلدەرىنە ۇلكەن قولداۋ كورسەتىلىپ، ولاردىڭ قىزمەت اياعى كەڭيدى.
- ءماسليحاتشىلاردىڭ اراسىندا «نۇروتاندىقتار» كوپ. ءبىراق، وسى جولعى سايلاۋدا ءماسليحاتتارعا ازاماتتىق قوعامنىڭ وكىلدەرى كوپتەپ وتەدى دەپ ويلايمىن. ارينە، پارتيالارعا دا ورىن بەرىلەدى. جالپى ازىرگى كۇنى ءماسليحاتشىلارعا كوپ كوڭىل ءبولىنىپ وتىر. بۇل وڭ قۇبىلىس. الايدا ءماسليحات قاتارىنا قوعامدىق وكىلدەردى كوپتەپ وتكىزۋ كەرەك. سونىڭ ونىڭ جۇمىسىندا ورنىقتىلىق بولادى. رەسميلىكتەن ارىلادى، - دەدى ول.
ال جيىندى تۇيىندەگەن ەدۋارد پولەتايەۆتىڭ ايتۋىنشا بۇل جولى قوعامنىڭ ءماسليحات سايلاۋىنا قىزىعۋشىلىعىنىڭ جوعارى بولۋى، ونىڭ پارلامەنت سايلاۋىمەن قاتار وتكىزىلۋىندە.
- ايتالىق، ەگەر ولاردى ەكى بولەك وتكىزسەك، ءماسليحات سايلاۋىنا قىزىعۋشىلىق بۇگىنگى دەڭگەيدە بولماس ەدى. ءبىراق، بۇل دا وڭ باستاما. حالىق وسىنىڭ ارقاسىندا ءماسليحاتقا كىمدەردىڭ وتكەنىن بىلە الادى. بۇل ءبىر جاعىنان كوپشىلىكتىڭ ساياسي مادەنيەتىن دە وسەرەدى، – دەدى ول.
