Qısyny qısyq qurylym: qyzmeti birdeı paıdasyz uıymnyń qajeti qansha?
Qazaqstanda qazir qumar oıyn bıznesi týraly máseleustaranyń júzindeı lypyp tur. Birer kún buryn «Oıyn bıznesi týraly» zań jobasyna múddeli top usynǵan birqatar túzetý resmı túrde engizildi. Onyń avtorlary árbir operasıadan paıyz alý quqyǵyn alǵysy keletin belgili bir jeke deldal kompanıany uıymdastyrǵysy keledi. Mundaı qurylym salanyń kemshin tusyn tolyqtyrsa jaqsy, árıne. Biraq bir-biriniń qyzmetin aına-qatesiz qaıtalaıtyn jeke deldal kompanıanyń qurylýy qajetsiz basy artyq býyn bolýmen qatar, birqatar qaýip tóndiredi. Bul qandaı qaýip? Basynan baıandaıyq.
Jeke derekterdiń taralyp ketpeýine kim kepil?
Joba avtorlary stavkalardy esepke alý ortalyǵyna bás tigetinderdi, sonyń ishinde jas senzýrasyna sáıkestendirý fýnksıasyn berýdi uıǵardy. Shyn máninde, munda jeke kompanıaǵa – QR Qarjy monıtorıńi agenttiginiń (QMQ) jáne salyq organdarynda derekterge qol jetkizýge jáne qaıtalama fýnksıasy bar ókilettiligin berý týraly másele qozǵaldy. Eń bastysy, bul jerde mıllıondaǵan qazaqstandyqtyń jeke deregi bar. Sońǵy kezderi el azamattarynyń jeke aqparatynyń jarıalanýy baılanysty janjal jıi týyndap otyr ǵoı. Jeke kompanıa jeke tulǵalardyń derekterine ashyq qoljetimdilik jasamaýyna kepildik bar ma?
Salyq organynyń qyzmetin qaıtalaıdy
Stavkalardy esepke alý ortalyǵynyń taǵy bir fýnksıasy – bul salyqtyq ákimshilendirý maqsatynda stavkalardy esepke alý. Kompanıa óziniń serveri arqyly ár stavka nemese oıyn salasyndaǵy basqa operasıalar týraly derekterdi salyq organyna avtomatty túrde jiberýi kerek.Eń soraqysy, nelikten jeke kompanıa memlekettik qarjylyq eseptiliktiń ishki derekterine tikeleı qol jetkize alady? Qazir qyzmetine salǵyrt qaraıtyn kompanıalardyń kesirinen japa shekkeninen sabaq alatyn kez áldeqashan kelgen.
Jaýapty oıyn qaǵıdasyn saqtaý
Bás tigýlerdi esepke alý ortalyǵyna berýdi kózdeıtin taǵy bir fýnksıasy – barlyq býkmekerlik keńseniń jaýapty oıyn qaǵıdasyn qatań saqtaýyn baqylaý. Iaǵnı, klıentterdi qumar oıynǵa salynýdyń qaýpi týraly habardar etip, bás tigýdi unatatyndardyń jasyn zańmen belgilengen shekteýlerge qatań sáıkes qadaǵalaý, ár oıynshyǵa belgili bir ýaqytqa stavka jasaýǵa tyıym salý arqyly ózin-ózi shekteýge múmkindik berý.
Qoldanystaǵy zańnamaǵa sáıkes, oıyn sýbektileriniń 21+ jas shegin qatań saqtaý («Oıyn bıznesi týraly» QRZ 15-babynyń 1-tarmaǵy) jáne ózin-ózi shekteý quraldaryn qoldaný («Oıyn bıznesi týraly» QRZ 15-1-baby) mindeti qarastyrylǵan. Buǵan qosa, «Oıyn bıznesi týraly» QR Zańynyń 15-babynyń 2-tarmaǵyna sáıkes, býkmekerlik keńse jumysynyń qaǵıdalarynda jaýapty oıynnyń basqa da quraldary, sonyń ishinde oıynshylarǵa táýekelder týraly, qoldaý men kómektiń qoljetimdi quraldary týraly aqparat berý, sondaı-aq ózin-ózi baǵalaý fýnksıalary kózdeledi. Bul saladaǵy árbir kompanıanyń osy talaptardy saqtaýdy memlekettik ýákiletti organ baqylaıdy. Endeshe qosymsha jeke baqylaýshy ne úshin qajet?
Shyǵyn men saldar
Mamandardyń pikirinshe, stavkalardy esepke alatyn deldal kompanıany engizý Qazaqstan naryǵynan zańdy býkmekerlik keńselerdiń ketýine ákeledi. Bul eldiń zańdy elemeıtin, eshqandaı salyq tólemeıtin zańsyz býkmekerlik keńselerdiń klıentterdi áldeqaıda tartymdy usynyspen ózine tartatynyn eskersek, básekege qabilettilikke úlken soqqy.
Álbette, zańdy bıznes sýbektileriniń naryqtan ketýi zańsyz oıyn naryǵy úlesiniń kúrt ósýine sebep. Qazir «qara» jáne «sur» qumar oıyndar naryǵy búginde eldegi lýdomanıanyń órshýiniń negizgi faktory bolyp otyr.
Buǵan qosa, lısenzıasy bar zańdy qurylymnyń qurýy salyq túsimderiniń azaıýyna (2023 jyly tek býkmekerlik saladan el qazynasyna shamamen 110 mlrd teńge salyq túsken) ákeledi. Sondaı-aq, bul áleýmettik jaýapkershilik baǵdarlamasy aıasynda býkmekerlik keńseler tarapynan sportty jáne basqa da mańyzdy salalar qarjylaı qoldaýdan edáýir qaǵylady degen sóz.
Prezıdenttiń saıasatyna qarsy ma?
QR Bas prokýratýrasy men QR Básekelestikti qorǵaý jáne damytý agenttigi, QR Ulttyq Banki, Ádilet mınıstrligi, Qarjy monıtorıńi agenttigi syndy zańdylyqtyń saqtalýyna jaýapty birqatar negizgi memlekettik organ munyń monopolıaǵa qarsy jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy zańnamamen sáıkes kelmeıtinin aıtyp, stavkalardy esepke alý ortalyǵy engizý ıdeıasyn synǵa alǵan. Ári oıyn-saýyq sektoryndaǵy memlekettik-jekemenshik áriptestik arqyly stavkalardy esepke alý ortalyǵy jobasyn júzege asyrýdyń tıimsizdigi baıqalady.
Qańtar oqıǵasynan soń deldal kompanıalardyń qyzmetine Memleket basshysy Q.Toqaev tyıym salǵan edi. Buǵan «ÓKM operatory» syndy qurylym sebep bolǵan edi. Prezıdent Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda monopolıserdiń qyzmetin zańnamalyq turǵydan retteýdi, memlekettik organdardyń fýnksıalaryn qaıtalaıtyn paıdasyz deldaldyq qurylymdardyń qyzmetin toqtatýdy jáne olardyń bolashaqta paıda bolýyn boldyrmaýdy tapsyrǵan. Sonda bul Prezıdenttiń pármenin pysqyrmaıtyn, eldiń saıasatyna qarsy uıym ba?
