Jetisý jerindegi zıaly qaýym ókilderinen, Jetisý Memlekettik ýnıversıtetiniń ustazdary men bilimgerleri jáne BAQ ókilderinen quralǵan jıyn Qytaı Halyq Respýblıkasyna ekspedısıa músheleriniń qatysýymen túsirilgen fılmniń prezentasıasymen bastaldy.
Atalmysh fılmde Prezıdentimizdiń «Bolashaqqa baǵdar:rýhanı jańǵyrý» atty maqalasyn júzege asyrý baǵytynda Almaty oblysy ákimdiginiń qoldaýymen ústimizdegi jyldyń 18-25 shilde aralyǵynda jýrnalıs-jazýshylar, kompozıtor men sýretshilerden quralǵan top músheleri Beıjiń men Shansı provınsıasyndaǵy Sıan jáne Iýlın qalalarynda bolyp, 1169-1223 jyldar aralyǵynda ómir súrgen uly qolbasshynyń rýhyna taǵzym etýdegi saparlary kórsetildi.
Sondaı-aq fılmde Iýlın qalasynyń basshysy Lı Shın Lın myrzanyń eki el arasynda memorandým ázirleýi týraly usynysy da baıandalǵan.
– Muqalı – qazaqtardyń ata-babasy. Bizdiń elimizdiń birtutas, irgeli memleket bolýyna atsalysqan aıtýly tulǵa. Qurmet tutamyz. Qazaqstannan arnaıy delegasıa kelgendigin quptaımyz. Bul eki el arasyndaǵy ejelden kele jatqan dostyǵymyzdy nyǵaıtady. Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev pen QHR Tóraǵasy Sı Szınpınniń birlese ómirge ákelgen kóptegen bastamalarynyń údesinen de shyǵady bul saparlaryńyz. Bizge «Bir jol, bir beldeý» jobasy unaıdy. Saýda-ekonomıkalyq baılanystarymyz sońǵy jyldary tipten ulǵaıdy. Jibek joly ekonomıkalyq beldeýi babalarymyzdyń asqaq armandaryn júzege asyrýǵa múmkindik týǵyzady. Óz basyma kelsek, gúldengen Almaty jáne Tashkent qalalaryn kórýdi burynnan armandap júr edim. Endi sonyń múmkindigi týady dep esepteımin. Qarsy bolmasańyzdar, Iýlın jáne Taldyqorǵan qalalaryn baýyrlas qalalar jasaý týraly memorandým ázirlesek deımin, – dedi ol.
Aıta keteıik, Muqalı Jalaıyr – batyr zamanynda Shyńǵys hannyń atynan Qytaıdy bılep, aspan asty eliniń 65 provınsıasyn baǵyndyrǵan tarıhı tulǵa. Handardyń hany atanǵan Temýchınniń Muqalı, Jelme, Jebe, Súbedeı sıaqty tórt batyry bolǵany belgili. Osy tórt áskerı qolbasshynyń birinshisi Muqalı ımperıadaǵy toǵyz tóreniń biri atandy. Shyńǵys han bul eldi jaýlap alyp, Turanǵa attanǵanda «meniń atymnan ámirińdi júrgize ber!» dep qaptaǵan qalyń qytaıdy bıleýdi Muqalıǵa senip tapsyrǵan. Óz ishinen úshke bólinip, aqqý, shortan hám shaıannyń keıpine túsken qytaıdyń basyn biriktirgen de osy batyr babamyz bolatyn.
Kezdesý ústinde on jeti adamnan quralǵan ekspedısıa músheleri de óz oı-pikirlerin keńinen ortaǵa saldy.
– Rasyn aıtsaq, ekspedısıamyzdyń temirqazyq maqsaty – Muqalı bahadúrdiń basyna barýǵa aspan asty eline kelgennen asyqtyq. Alty júz myńnan astam turǵyny bar aýqymdy qala qushaq jaıa qarsy aldy. Kelbetti qonaqúıge ornalasa salysymen, jol bastaýshylarymyzben qalalyq bılik úıine de at basyn burdyq. Iýlın qalasynan kútip alǵan basshysy Lı Shın Lın myrza nókerlerimen qýana qabyldady. Qazaq eli elshiliginiń ókilderi aptalyq saparymyzdyń ár kúnin aıtasyz, ár saǵatyna deıin kórinis tapty. Muqalı babamyz jankeshtilikpen negizdep ketken aıbyndy áýlettiń altyn araıy keshegi Alash arystaryn nurlandyryp, búgingi Azatty kúnimizge shapaq shashyp turǵandyǵy aıtyp jetkizgisiz baqyt! Quıyn oınaǵan quba jonda quryshtaı quıylǵan alyp tulǵalar – ulttyq mártebemizdiń máńgilik tuǵyry. Óshkenimizdi jandyryp, ótkenimizdi ulyqtaýǵa arnalǵan bul jolǵy saparymyz osylaısha, biz kútkendegiden de shyraıly shyqty, – dedi «Jetisý» gazetiniń bas redaktory, ekspedısıa qatysýshysy Ámire Árin.
Sonymen qatar jıyn barysynda «Muqalı» kitabynyń tusaýkeser rásimi ótti. Kitap tarıhı-tanymdyq ekspedısıa materıaldary negizinen jáne Muqalı babamyzdyń jerlengen jerin áldeneshe jyldar muǵdarynda aıaǵynan toza júrip izdep tapqan, hanzýlyq derekterdi arqaý ete «Muqalı» atty tarıhı roman jazǵan Aqbar Májıtulynyń qundy derekterinen biriktirilgen. Eki bólimnen turatyn jınaq Almaty oblysynyń ákimi A.Batalovtyń qoldaýymen jaryqqa shyqty. Kitapty qurastyrǵan belgili jýrnalıs, jazýshy Yrym Kenenbaı.
Oqýlyq qazaq, orys, aǵylshyn tilinde jazylyp, oqyrmandarǵa usynylyp otyr.
Baljan JUMANBEKOVA
