جەتىسۋ جەرىندەگى زيالى قاۋىم وكىلدەرىنەن، جەتىسۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۇستازدارى مەن بىلىمگەرلەرى جانە ب ا ق وكىلدەرىنەن قۇرالعان جيىن جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنا ەكسپەديسيا مۇشەلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن تۇسىرىلگەن ءفيلمنىڭ پرەزەنتاسياسىمەن باستالدى.
اتالمىش فيلمدە پرەزيدەنتىمىزدىڭ «بولاشاققا باعدار:رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىن جۇزەگە اسىرۋ باعىتىندا الماتى وبلىسى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 18-25 شىلدە ارالىعىندا جۋرناليست-جازۋشىلار، كومپوزيتور مەن سۋرەتشىلەردەن قۇرالعان توپ مۇشەلەرى بەيجىڭ مەن شانسي پروۆينسياسىنداعى سيان جانە يۋلين قالالارىندا بولىپ، 1169-1223 جىلدار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن ۇلى قولباسشىنىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتۋدەگى ساپارلارى كورسەتىلدى.
سونداي-اق فيلمدە يۋلين قالاسىنىڭ باسشىسى لي شين لين مىرزانىڭ ەكى ەل اراسىندا مەموراندۋم ازىرلەۋى تۋرالى ۇسىنىسى دا باياندالعان.
– مۇقالي – قازاقتاردىڭ اتا-باباسى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ءبىرتۇتاس، ىرگەلى مەملەكەت بولۋىنا اتسالىسقان ايتۋلى تۇلعا. قۇرمەت تۇتامىز. قازاقستاننان ارنايى دەلەگاسيا كەلگەندىگىن قۇپتايمىز. بۇل ەكى ەل اراسىنداعى ەجەلدەن كەلە جاتقان دوستىعىمىزدى نىعايتادى. قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن قحر ءتوراعاسى سي ءسزينپيننىڭ بىرلەسە ومىرگە اكەلگەن كوپتەگەن باستامالارىنىڭ ۇدەسىنەن دە شىعادى بۇل ساپارلارىڭىز. بىزگە «ءبىر جول، ءبىر بەلدەۋ» جوباسى ۇنايدى. ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستارىمىز سوڭعى جىلدارى تىپتەن ۇلعايدى. جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى بابالارىمىزدىڭ اسقاق ارماندارىن جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك تۋعىزادى. ءوز باسىما كەلسەك، گۇلدەنگەن الماتى جانە تاشكەنت قالالارىن كورۋدى بۇرىننان ارمانداپ ءجۇر ەدىم. ەندى سونىڭ مۇمكىندىگى تۋادى دەپ ەسەپتەيمىن. قارسى بولماساڭىزدار، يۋلين جانە تالدىقورعان قالالارىن باۋىرلاس قالالار جاساۋ تۋرالى مەموراندۋم ازىرلەسەك دەيمىن، – دەدى ول.
ايتا كەتەيىك، مۇقالي جالايىر – باتىر زامانىندا شىڭعىس حاننىڭ اتىنان قىتايدى بيلەپ، اسپان استى ەلىنىڭ 65 پروۆينسياسىن باعىندىرعان تاريحي تۇلعا. حانداردىڭ حانى اتانعان تەمۋچيننىڭ مۇقالي، جەلمە، جەبە، سۇبەدەي سياقتى ءتورت باتىرى بولعانى بەلگىلى. وسى ءتورت اسكەري قولباسشىنىڭ ءبىرىنشىسى مۇقالي يمپەرياداعى توعىز تورەنىڭ ءبىرى اتاندى. شىڭعىس حان بۇل ەلدى جاۋلاپ الىپ، تۇرانعا اتتانعاندا «مەنىڭ اتىمنان ءامىرىڭدى جۇرگىزە بەر!» دەپ قاپتاعان قالىڭ قىتايدى بيلەۋدى مۇقاليعا سەنىپ تاپسىرعان. ءوز ىشىنەن ۇشكە ءبولىنىپ، اققۋ، شورتان ءھام شاياننىڭ كەيپىنە تۇسكەن قىتايدىڭ باسىن بىرىكتىرگەن دە وسى باتىر بابامىز بولاتىن.
كەزدەسۋ ۇستىندە ون جەتى ادامنان قۇرالعان ەكسپەديسيا مۇشەلەرى دە ءوز وي-پىكىرلەرىن كەڭىنەن ورتاعا سالدى.
– راسىن ايتساق، ەكسپەديسيامىزدىڭ تەمىرقازىق ماقساتى – مۇقالي ءباھادۇردىڭ باسىنا بارۋعا اسپان استى ەلىنە كەلگەننەن اسىقتىق. التى ءجۇز مىڭنان استام تۇرعىنى بار اۋقىمدى قالا قۇشاق جايا قارسى الدى. كەلبەتتى قوناقۇيگە ورنالاسا سالىسىمەن، جول باستاۋشىلارىمىزبەن قالالىق بيلىك ۇيىنە دە ات باسىن بۇردىق. يۋلين قالاسىنان كۇتىپ العان باسشىسى لي شين لين مىرزا نوكەرلەرىمەن قۋانا قابىلدادى. قازاق ەلى ەلشىلىگىنىڭ وكىلدەرى اپتالىق ساپارىمىزدىڭ ءار كۇنىن ايتاسىز، ءار ساعاتىنا دەيىن كورىنىس تاپتى. مۇقالي بابامىز جانكەشتىلىكپەن نەگىزدەپ كەتكەن ايبىندى اۋلەتتىڭ التىن ارايى كەشەگى الاش ارىستارىن نۇرلاندىرىپ، بۇگىنگى ازاتتى كۇنىمىزگە شاپاق شاشىپ تۇرعاندىعى ايتىپ جەتكىزگىسىز باقىت! قۇيىن ويناعان قۇبا جوندا قۇرىشتاي قۇيىلعان الىپ تۇلعالار – ۇلتتىق مارتەبەمىزدىڭ ماڭگىلىك تۇعىرى. وشكەنىمىزدى جاندىرىپ، وتكەنىمىزدى ۇلىقتاۋعا ارنالعان بۇل جولعى ساپارىمىز وسىلايشا، ءبىز كۇتكەندەگىدەن دە شىرايلى شىقتى، – دەدى «جەتىسۋ» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، ەكسپەديسيا قاتىسۋشىسى امىرە ءارىن.
سونىمەن قاتار جيىن بارىسىندا «مۇقالي» كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەر ءراسىمى ءوتتى. كىتاپ تاريحي-تانىمدىق ەكسپەديسيا ماتەريالدارى نەگىزىنەن جانە مۇقالي بابامىزدىڭ جەرلەنگەن جەرىن الدەنەشە جىلدار مۇعدارىندا اياعىنان توزا ءجۇرىپ ىزدەپ تاپقان، حانزۋلىق دەرەكتەردى ارقاۋ ەتە «مۇقالي» اتتى تاريحي رومان جازعان اقبار ءماجيت ۇلىنىڭ قۇندى دەرەكتەرىنەن بىرىكتىرىلگەن. ەكى بولىمنەن تۇراتىن جيناق الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى ا.باتالوۆتىڭ قولداۋىمەن جارىققا شىقتى. كىتاپتى قۇراستىرعان بەلگىلى جۋرناليست، جازۋشى ىرىم كەنەنباي.
وقۋلىق قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلىندە جازىلىپ، وقىرماندارعا ۇسىنىلىپ وتىر.
بالجان جۇمانبەكوۆا
