Elimizde búgin, 5 tamyz – Medıasıa kúni atalyp ótiledi. Qoǵamda daý-damaısyz kelisimge kelýdiń mádenıeti retinde qalyptasyp kele jatqan bul ınstıtýtqa bıyl 14 jyl. Osy aralyqta medıasıa salasynda qandaı ózgerister boldy? Kásibı jáne qoǵamdyq medıatordyń aıyrmashylyǵy nede? Bul suraqtarǵa Astana Halyqaralyq ýnıversıteti Zań joǵary mektebiniń aǵa oqytýshysy, zań ǵylymdarynyń magıstri Janar Úsipbekova jaýap berdi,- dep habarlaıdy Dalanews.kz "Baq.kz"-ke silteme jasap.
- Janar Joldasbaıqyzy, oqyrmandarǵa túsinikti bolý úshin: medıator kim jáne ol qandaı qyzmet atqaratynyn túsindirip ótseńiz? Medıatordyń qoǵamdaǵy róli qandaı?
- 2011 jyly 5 tamyzda "Medıasıa týraly" zań qabyldandy. Osy 14 jyl ishinde kóp jumys atqaryldy. Medıator degenimiz – jeke tulǵa. Eki taraptyń ortaq sheshimge kelýine kómektesetin tulǵa. Daýdardy sheshý máselesine áreket jasaıdy. Zań boıynsha bizde kásibı jáne qoǵamdyq medıator bar. Qazir tańda respýblıka boıynsha bizde 23 medıator qoǵamdyq uıymy bar. Onyń ishinde, 2 myńnan astam kásibı medıator, 1800-den astam qoǵamdyq medıator jumys isteıdi.
Ózderińizge belgili, 2021 jyly 20 jeltoqsanda Prezıdent «Medıasıa týraly» zańǵa birqatar ózgerister engizdi. Atap aıtqanda, ózgeristerdiń ishindegi eń bastysy – medıasıa salasyndaǵy memlekettik ýákiletti organ bekitildi. Ol – QR Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi. Sondaı-aq kásibı men qoǵamdyq medıatorlardyń tizimin Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi baǵalap otyrady. Tizilim vedomstvonyń saıtynda bar.
Ekinshiden, kásibı medıatorlardy daıaýlaý boıynsha mınıstrlikpen birge baǵdarlama daıyndadyq. Jýyrda mınıstrdiń buıryǵymen bekitiledi.
Taǵy aıta keterligi, osy 14 jylda medıasıalyq uıymdar Senat pen Májilistiń jumys tobyna múshe boldyq. Zańǵa tıisti ózgerister engizildi.
Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń janynan medıasıaǵa qatysty Úılestirý keńesi ashylǵan bolatyn. Men sol keńestiń múshesimin. Bul keńeske 23 medıasıalyq ortalyq basshysy múshe retinde qamtylǵan. Osy keńes Qazaqstandaǵy medıasıa salasyna qandaı ózgerister engizý kerek, tatýlasý rásimi arqyly qalaı sheshim tabýǵa bolady degen sekildi máselelerdi qaraıdy. Barlyq problemalardy, máselelerdi talqylap, mınıstrlik ókilderimen birge keńes otyrysynda qaraımyz.
- Kásibı medıator men qoǵamdyq medıatordyń bir-birinen aıyrmashylyǵy qandaı?
- Sonyń ishinde, qazir kásibı emes, qoǵamdyq medıator dep ataımyz. Qoǵamdyq medıator degenimiz – buǵan oblystaǵy belgili, abyroıly azamattar kiredi. Qoǵamdyq medıatordyń jasy 40-tan asýy mindetti. Jumysty tegin isteıdi. Kóbinese jergilikti ákimdiktermen jumys isteıdi. Al kásibı medıatorlar – jeke tulǵa, 25 jastan asqan, joǵary bilimi bolýy shart. Olar: notarıýs, advokat, jeke sot oryndaýshylar, basqa da tulǵalar. 5 kúndik medıatorlar daıarlaý baǵdarlamasynan ótip, sertıfıkat alǵan maman.
- Mamandardy qalaı oqytasyzdar?
- Kásibı medıatorlar 5 kúndik oqýdan ótip, arnaıy synaq, test tapsyrady. Astana qalasy ákimdigi men Astana qalalyq soty tatýlasý ortalyqtaryn ashqan. Ol ortalyqtarda bizdiń áriptesterimiz – medıatorlar sol sottarda otyr. Tatýlasý ortalyqtary halyqqa tegin qyzmet kórsetedi.
- El aýmaǵynda qansha ortalyq bar?
- Respýblıka boıynsha 92 medıasıa kabıneti ashylǵan. Olar Dostyq úılerinde, Kásipodaq uıymdarynyń janynda jumys isteıdi. Astana qalasynda Otbasylyq qoldaý ortalyǵy bar. Solarmen biz tyǵyz baılanystamyz, olarmen jumys isteımiz. Mysaly, elordada zorlyq-zombylyq boıynsha basqarmalar ashyldy. Búkil ishki ister basqarmalarymen zorlyq-zombylyq isterine qatysty eńbek ettik.
- Qaı isterde medıasıa qoldanylmaıdy?
- Medıasıa birneshe baǵytta qoldanylmaıdy. Birinshi – sybaılas jemqorlyq boıynsha qylmystar. Ekinshi – memlekettiń múddesine qaıshy qylmystar. Úshinshi – zorlyq-zombylyqta da medıasıa júrmeıdi. Buǵan deıin erli-zaıyptylar tatýlasatyn. Endi jańa zań boıynsha tatýlasýǵa qatysty bap alynyp tastaldy. Sondyqtan medıasıa arqyly osy salalarda isti júrgizý toqtatyldy.
2016 jyldan bastap Azamattyq prosesýaldy kodekste arnaıy 17-taraý bar. Ol jerde tatýlasý rásimderi, onyń ishinde, medıasıa, sot medıasıasy, partısıpatıvtik rásim qarastyrylǵan. Bizde qazir sotta 60-70% medıasıa arqyly sheshiledi. Bul sotqa túsip jatqan aryzdardy tómendetýdi bildiredi. Medıasıa – qarajat jaǵynan tıimdi, óıtkeni advokatqa aqsha jumsalmaıdy. Ýaqyt jaǵynan da ónimdi. Ár medıatorlyq ortalyq qyzmet baǵasyn ózderi bekitedi. Sol úshin bul óte ońtaıly tásil dep aıtýǵa negiz bar.
Reseı, Belarýs, Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Arab elderindegi áriptestermen tyǵyz baılanystamyz. Olarmen tájirıbe almasyp kelemiz.
Álemdik tájirıbege súıensek, Amerıkada, Eýropada, Qytaıda, Sıngapýrda daý-damaıdyń 80-90%-y osy medıasıa arqyly sheshiledi. Sondyqtan Qazaqstan da bolashaqta osy sanǵa jetedi dep oılaımyn. Qazaqstanda 100-den astam ult ókili turatyndyqtan etnosaralyq medıasıa jaqsy damyp keledi. Prezıdenttiń tapsyrmasyna sáıkes, ár Dostyq úıinde medıasıa kabıneti ashyldy. 14 jyldyń ishinde aýqymdy jumys atqaryldy. Kelesi jyly medıasıa salasyna 15 jyl tolady. Eldegi medıasıanyń bolashaǵy zor.
- Áńgimeńizge rahmet!
