ەلىمىزدە بۇگىن، 5 تامىز – مەدياسيا كۇنى اتالىپ وتىلەدى. قوعامدا داۋ-دامايسىز كەلىسىمگە كەلۋدىڭ مادەنيەتى رەتىندە قالىپتاسىپ كەلە جاتقان بۇل ينستيتۋتقا بيىل 14 جىل. وسى ارالىقتا مەدياسيا سالاسىندا قانداي وزگەرىستەر بولدى؟ كاسىبي جانە قوعامدىق مەدياتوردىڭ ايىرماشىلىعى نەدە؟ بۇل سۇراقتارعا استانا حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتى زاڭ جوعارى مەكتەبىنىڭ اعا وقىتۋشىسى، زاڭ عىلىمدارىنىڭ ماگيسترى جانار ۇسىپبەكوۆا جاۋاپ بەردى،- دەپ حابارلايدى Dalanews.kz "Baq.kz"-كە سىلتەمە جاساپ.

- جانار جولداسباي قىزى، وقىرماندارعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن: مەدياتور كىم جانە ول قانداي قىزمەت اتقاراتىنىن ءتۇسىندىرىپ وتسەڭىز؟ مەدياتوردىڭ قوعامداعى ءرولى قانداي؟

- 2011 جىلى 5 تامىزدا "مەدياسيا تۋرالى" زاڭ قابىلداندى. وسى 14 جىل ىشىندە كوپ جۇمىس اتقارىلدى. مەدياتور دەگەنىمىز – جەكە تۇلعا. ەكى تاراپتىڭ ورتاق شەشىمگە كەلۋىنە كومەكتەسەتىن تۇلعا. داۋداردى شەشۋ ماسەلەسىنە ارەكەت جاسايدى. زاڭ بويىنشا بىزدە كاسىبي جانە قوعامدىق مەدياتور بار. ءقازىر تاڭدا رەسپۋبليكا بويىنشا بىزدە 23 مەدياتور قوعامدىق ۇيىمى بار. ونىڭ ىشىندە، 2 مىڭنان استام كاسىبي مەدياتور، 1800-دەن استام قوعامدىق مەدياتور جۇمىس ىستەيدى.

وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، 2021 جىلى 20 جەلتوقساندا پرەزيدەنت «مەدياسيا تۋرالى» زاڭعا ءبىرقاتار وزگەرىستەر ەنگىزدى. اتاپ ايتقاندا، وزگەرىستەردىڭ ىشىندەگى ەڭ باستىسى – مەدياسيا سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ۋاكىلەتتى ورگان بەكىتىلدى. ول – ق ر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى. سونداي-اق كاسىبي مەن قوعامدىق مەدياتورلاردىڭ ءتىزىمىن مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى باعالاپ وتىرادى. ءتىزىلىم ۆەدومستۆونىڭ سايتىندا بار.

ەكىنشىدەن، كاسىبي مەدياتورلاردى داياۋلاۋ بويىنشا مينيسترلىكپەن بىرگە باعدارلاما دايىندادىق. جۋىردا ءمينيستردىڭ بۇيرىعىمەن بەكىتىلەدى.

تاعى ايتا كەتەرلىگى، وسى 14 جىلدا مەدياسيالىق ۇيىمدار سەنات پەن ءماجىلىستىڭ جۇمىس توبىنا مۇشە بولدىق. زاڭعا ءتيىستى وزگەرىستەر ەنگىزىلدى.

مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ جانىنان مەدياسياعا قاتىستى ۇيلەستىرۋ كەڭەسى اشىلعان بولاتىن. مەن سول كەڭەستىڭ مۇشەسىمىن. بۇل كەڭەسكە 23 مەدياسيالىق ورتالىق باسشىسى مۇشە رەتىندە قامتىلعان. وسى كەڭەس قازاقستانداعى مەدياسيا سالاسىنا قانداي وزگەرىستەر ەنگىزۋ كەرەك، تاتۋلاسۋ ءراسىمى ارقىلى قالاي شەشىم تابۋعا بولادى دەگەن سەكىلدى ماسەلەلەردى قارايدى. بارلىق پروبلەمالاردى، ماسەلەلەردى تالقىلاپ، مينيسترلىك وكىلدەرىمەن بىرگە كەڭەس وتىرىسىندا قارايمىز.

- كاسىبي مەدياتور مەن قوعامدىق مەدياتوردىڭ بىر-بىرىنەن ايىرماشىلىعى قانداي؟

- سونىڭ ىشىندە، ءقازىر كاسىبي ەمەس، قوعامدىق مەدياتور دەپ اتايمىز. قوعامدىق مەدياتور دەگەنىمىز – بۇعان وبلىستاعى بەلگىلى، ابىرويلى ازاماتتار كىرەدى. قوعامدىق مەدياتوردىڭ جاسى 40-تان اسۋى مىندەتتى. جۇمىستى تەگىن ىستەيدى. كوبىنەسە جەرگىلىكتى اكىمدىكتەرمەن جۇمىس ىستەيدى. ال كاسىبي مەدياتورلار – جەكە تۇلعا، 25 جاستان اسقان، جوعارى ءبىلىمى بولۋى شارت. ولار: نوتاريۋس، ادۆوكات، جەكە سوت ورىنداۋشىلار، باسقا دا تۇلعالار. 5 كۇندىك مەدياتورلار دايارلاۋ باعدارلاماسىنان ءوتىپ، سەرتيفيكات العان مامان.

- مامانداردى قالاي وقىتاسىزدار؟

- كاسىبي مەدياتورلار 5 كۇندىك وقۋدان ءوتىپ، ارنايى سىناق، تەست تاپسىرادى. استانا قالاسى اكىمدىگى مەن استانا قالالىق سوتى تاتۋلاسۋ ورتالىقتارىن اشقان. ول ورتالىقتاردا ءبىزدىڭ ارىپتەستەرىمىز – مەدياتورلار سول سوتتاردا وتىر. تاتۋلاسۋ ورتالىقتارى حالىققا تەگىن قىزمەت كورسەتەدى.

- ەل اۋماعىندا قانشا ورتالىق بار؟

- رەسپۋبليكا بويىنشا 92 مەدياسيا كابينەتى اشىلعان. ولار دوستىق ۇيلەرىندە، كاسىپوداق ۇيىمدارىنىڭ جانىندا جۇمىس ىستەيدى. استانا قالاسىندا وتباسىلىق قولداۋ ورتالىعى بار. سولارمەن ءبىز تىعىز بايلانىستامىز، ولارمەن جۇمىس ىستەيمىز. مىسالى، ەلوردادا زورلىق-زومبىلىق بويىنشا باسقارمالار اشىلدى. بۇكىل ىشكى ىستەر باسقارمالارىمەن زورلىق-زومبىلىق ىستەرىنە قاتىستى ەڭبەك ەتتىك.

- قاي ىستەردە مەدياسيا قولدانىلمايدى؟

- مەدياسيا بىرنەشە باعىتتا قولدانىلمايدى. ءبىرىنشى – سىبايلاس جەمقورلىق بويىنشا قىلمىستار. ەكىنشى – مەملەكەتتىڭ مۇددەسىنە قايشى قىلمىستار. ءۇشىنشى – زورلىق-زومبىلىقتا دا مەدياسيا جۇرمەيدى. بۇعان دەيىن ەرلى-زايىپتىلار تاتۋلاساتىن. ەندى جاڭا زاڭ بويىنشا تاتۋلاسۋعا قاتىستى باپ الىنىپ تاستالدى. سوندىقتان مەدياسيا ارقىلى وسى سالالاردا ءىستى جۇرگىزۋ توقتاتىلدى.

2016 جىلدان باستاپ ازاماتتىق پروسەسسۋالدى كودەكستە ارنايى 17-تاراۋ بار. ول جەردە تاتۋلاسۋ راسىمدەرى، ونىڭ ىشىندە، مەدياسيا، سوت مەدياسياسى، پارتيسيپاتيۆتىك ءراسىم قاراستىرىلعان. بىزدە ءقازىر سوتتا 60-70% مەدياسيا ارقىلى شەشىلەدى. بۇل سوتقا ءتۇسىپ جاتقان ارىزداردى تومەندەتۋدى بىلدىرەدى. مەدياسيا – قاراجات جاعىنان ءتيىمدى، ويتكەنى ادۆوكاتقا اقشا جۇمسالمايدى. ۋاقىت جاعىنان دا ءونىمدى. ءار مەدياتورلىق ورتالىق قىزمەت باعاسىن وزدەرى بەكىتەدى. سول ءۇشىن بۇل وتە وڭتايلى ءتاسىل دەپ ايتۋعا نەگىز بار. 

رەسەي، بەلارۋس، قىرعىزستان، وزبەكستان، اراب ەلدەرىندەگى ارىپتەستەرمەن تىعىز بايلانىستامىز. ولارمەن تاجىريبە الماسىپ كەلەمىز.

الەمدىك تاجىريبەگە سۇيەنسەك، امەريكادا، ەۋروپادا، قىتايدا، سينگاپۋردا داۋ-دامايدىڭ 80-90%-ى وسى مەدياسيا ارقىلى شەشىلەدى. سوندىقتان قازاقستان دا بولاشاقتا وسى سانعا جەتەدى دەپ ويلايمىن. قازاقستاندا 100-دەن استام ۇلت وكىلى تۇراتىندىقتان ەتنوسارالىق مەدياسيا جاقسى دامىپ كەلەدى. پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس، ءار دوستىق ۇيىندە مەدياسيا كابينەتى اشىلدى. 14 جىلدىڭ ىشىندە اۋقىمدى جۇمىس اتقارىلدى. كەلەسى جىلى مەدياسيا سالاسىنا 15 جىل تولادى. ەلدەگى مەدياسيانىڭ بولاشاعى زور.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!