Lýdomanıa – adamnyń qumar oıyndarǵa degen táýeldiligi, ol fızıkalyq, psıhologıalyq, qarjylyq nemese áleýmettik ál-aýqatqa teris áser etedi. Qazirgi zamanǵy tehnologıalar men ıntrýzıvti jarnama dáýirinde qumar oıyndarǵa tartylý ońaı ári jyldam júredi. Nátıjesinde, qumar oıyndarǵa táýeldi adamdardyń sany kún sanap artyp keledi.
Mamandar lýdomanıa dertiniń paıda bolýyna kelesi negizgi faktorlardy atap kórsetedi:
- Bıologıalyq faktorlar: Genetıkalyq beıimdilik, júıke júıesiniń erekshelikteri.
- Psıhologıalyq faktorlar: Ózin-ózi baqylaýdyń álsizdigi, emosıonaldy turaqsyzdyq, stress jáne ómirden qanaǵattanbaýshylyq.
- Áleýmettik faktorlar: Qorshaǵan ortanyń áseri, qarjylyq qıyndyqtar, áleýmettik qysym.
- Rýhanı faktorlar: Ózin-ózi tabý máseleleri, ishki kúızelister.
Lýdomanıanyń basty erekshelikteri adamnyń psıhologıasy men minez-qulqyna baılanysty:
- Áleýmettik batyldyq: Táýekelge beıimdilik, minez-qulyq normalaryna baǵynbaý.
- Sezimderge beıimdilik: Emosıalarǵa tym berilý, qabyldaǵan sheshimderdiń turaqsyzdyǵy.
- Ekspresıvtilik: Oılaýdyń emosıonaldy sıpaty, sáttilikke shamadan tys senim.
- Ózin-ózi baqylaýdyń álsizdigi: Óz oılary men is-áreketterindegi qaqtyǵystar.
- Qanaǵattanbaýshylyq pen shıelenis: Umtylystardyń oryndalmaýynan týyndaıtyn ashýshańdyq.
- Ózin-ózi baǵalaýdyń tómendigi: Óz múmkindikterin durys baǵalamaý.
Lýdomanıanyń damý kezeńderi:
- Jeńis fazasy: Alǵashqy kezeńde oıynshy birneshe jeńiske jetip, ońaı tabystabý múmkindigine senedi. Osy sátten bastap oıyndyqarjylandyrýǵa jumsalatyn aqsha men ýaqyt kólemi artatúsedi.
- Jeńilis fazasy: Qumar oıynshy jıi jeńile bastaıdy. Qarjylyq qıyndyqtar týyndap, qaryz alý nemese kredıt rásimdeý qajettiligi týady.
- Kóńilsizdik fazasy: Bul kezeńde adam óz otbasy men jaqyndarynan alystaıbastaıdy, olardyń qoldaýynan aıyrylady. Týystarmenqarym-qatynasy buzylyp, adam depressıaǵa ushyraıdy.
- Sharasyzdyq fazasy: Sońǵy kezeńde oıynǵa degen táýeldilik óz shegine jetedi. Adam qylmystyq áreketterge barýy nemese psıhoaktıvti zattarǵa táýeldi bolýy múmkin. Bul jaǵdaı sýısıdke ákelýi yqtımal.
Lýdomanıa adamnyń tek ózine ǵana emes, jaqyndaryna da aýyrsoqqy bolady. Kóńil-kúıdiń turaqsyzdyǵy, agresıa, ishimdikketáýeldilik – osynyń bári táýeldiliktiń qosymsha saldarynaaınalýy múmkin. Mundaı adamdar keıde janjal shyǵaryp, óz ashýyn aınalasyndaǵy adamdardan alady.
Lýdomanıany emdeý uzaq ári kúrdeli proses. Onyń negizgitásilderi mynalar:
- Psıhoterapıa
Naýqaspen jeke jáne toptyq terapıa júrgiziledi. Táýeldiliktiń sebebin anyqtap, adamǵa jaǵdaıyn túsinýge kómektesý mańyzdy. - Qoldaý kórsetý
Lýdomanıamen kúreste otbasy men dostarynyń qoldaýy asa mańyzdy. Naýqastyń óz erkimen emdelýge kelisimi – emniń eń negizgi bóligi. - Aldyn alý sharalary
Lýdomanıanyń alǵashqy belgilerin baıqaǵan sátte mamannankómek suraý qajet. Bul kezeńde qoldaý men durys baǵyt berý táýeldiliktiń damýyn toqtatýy múmkin.
Qorytyndylaı kele, lýdomanıa – qaýipti táýeldilik, ol adamnyń ómirin ǵana emes, jaqyndarynyń da taǵdyryn buzady. Erte kezeńde anyqtalǵan jaǵdaıda, bul dertti jeńýge múmkindik bar. Durys em men psıhologıalyq qoldaý arqyly qumar oıyndarǵa táýeldilikke qarsy turýǵa bolady. Eń bastysy, adamda emdelýge degen shynaıynıet bolýy qajet.
Avtory: Psıhıatr dárigerler Kenjıeva T.N, Dúsebalıeva B.S.
