Qonaevta qamaýda bolǵan jýrnalıs Dýman Muhamedkárim BAQ ókilderine bergen suqbattarynyń birinde óziniń qasynda ózi sekildi jazyqsyz jazalanǵan birneshe adam otyrǵanyn aıtyp qalyp edi. Solardyń biri – kópbalaly áke Sovetqazy Qalıev. Buǵan deıin ol kúdikti retinde qamaýǵa alynyp, keıinnen kisi óltirdi degen aıyppen 17 jyl 4 aıǵa sottalǵan. Alaıda onyń qorǵaýshysy aldyńǵy sot otyrystarynda kúdiktige qatysty sot sheshimi ádil shyǵarylmaǵandyǵyna, al shyn qylmysker bostandyqta júrgenine bek senimdi.

Qoǵamnyń qoldaýshysy ári ádildik jarshysy bolýǵa únemi tyrysatyn «Qala men dala» basylymy osy bir oqıǵa jelisin egjeı-tegjeı zertteı otyryp, óz nazarlaryńyzǵa usynady.

Álqıssa...

2023 jyldyń naýryz aıynda Qonaev qalasyndaǵy kópqabatty úılerdiń birinde 1950 jyly týǵan er adam - Borıs Shek túsiniksiz jaǵdaıda, beımálim sebeptermen óltiriledi. Sol kúni kópqabatty úıdiń podezi mańynda mas kúıdegi Sovetqazy Qalıevti polıseıler ustap áketedi.

"Úshinshi qabatta bolǵan kezde Qalıev jábirlenýshi turatyn № 301 páterge kirgen. Biraq tergeý onyń bul páterge kirgenin rastaıtyn dálel usynbaıdy. Odan keıin, olardyń arasynda janjal týyndady. Biraq bul da tergeýmen aıqyndalmaǵan. Qalıev tergeýmen anyqtalmaǵan qatty zatpen Shekanyń betinen, basynan jáne keýdesinen urǵan. Saldarynan ekinshi adam esinen tanyp qalady. Sodan keıin Qalıev as úıden pyshaq alyp, ony Shekke úsh ret silteıdi. Osydan keıin jábirlenýshiniń es-tússiz jatqanyn kórgen ol qylmysyn jasyrý úshin ony súırep, basqa bólmege aparady, gaz balonynyń shlangasyn kesip, burandasyn ashady. Sonymen qatar jábirlenýshi páterinen shyqqan Qalıev qan-qan qolymen ózge páterlerdiń esikteriniń tutqasyn tartqylap, sodan keıin oqıǵa ornynan izin sýytady. Jaraqat saldarynan Shek Qonaev qalasynyń ortalyq aýrýhanasynyń jansaqtaý bóliminde jan tapsyrdy", delingen aıyptaý aktisinde.

Tergeýshiler Qalıev úı ishinde shamamen bir saǵat, ıaǵnı 22:00-den 23:00 aralyǵynda bolǵan dep kórsetedi.

Qalıev bir de bir sot ınstansıada óz kinásin moıyndaǵan joq. Sottalýshy jan tapsyrǵan adammen múlde tanys bolmaǵanyn, onyń ólip jatqanynda kórmegenin aıtady. Alaıda, onyń aıǵaqtaryna súıensek, sol kúni keshke ol shynymen de sol yqsham aýdanda turatyn aǵasymen páterde alkogóldik ishimdik tutynǵan.

"Ol páterge (jábirlenýshiniń) qalaı tap bolǵany onyń esinde joq. Biraq úshinshi qabatta esin jıǵanda, onyń sý ishkisi kelgen. Bir páterdiń esigi ashyq turady. Esik qaqsa, eshkim jaýap bermepti, sodan keıin ol ishke enedi. Astan-kesten bolyp jatqan páterdi kórip, sekemdengen ol keri syrtqa betteıdi. Sol kezde aıaǵynan shalynyp, jýynatyn bólmeniń áınek esigine soǵylady. Áınek synyp, onyń alaqanynyń syrtqy tusyn tilip ketedi. Sol kúıinde ol sý suraý úshin kórshilerdiń esikterin qaǵady, biraq eshkim ashpaıdy. Osydan keıin ol kóshege shyǵyp, podezdiń qarama-qarsysyna baryp otyrady", delingen aıyptalýshynyń birinshi satydaǵy úkimde kórsetilgen aıǵaqtarynda.

Sot prosesterinde Qalıev jábirlenýshiniń kúrtesi óziniń ústinde qaıdan paıda bolǵanyn bilmeıtinin aıtýmen keledi. Ol mas kúıinde podezde uıyqtap jatqanyn paıdalanǵan bireý Shektiń kıimin ózine kıgizip, qanyn da jaqqan dep esepteıdi.

"Bireý óz qylmysyn jasyrý úshin kináni osylaısha maǵan artpaq bolǵan. Al polısıa qyzmetkerleri aıyptaý qorytyndysy boıynsha tergeý júrgizdi. Áıtpese sol arada syrtqy baqylaý beınekamerasy da bar, biraq ondaǵy jazbalar is materıaldaryna tirkelmegen, tek meniń kirip-shyqqan sátterim ǵana kórsetilgen. Biraq ol jerde basqa da adamdar bolǵany anyq", dep jaýap berdi sotta aıyptalýshy.

Sýdıa, ókinishke qaraı, osylaısha aıyptalýshy jaýapkershilikten jaltarǵysy keledi dep sanady.
Aqyrynda Qalıev 17 jyl 4 aıǵa bas bostandyǵynan aıyryldy. Oǵan qosa, jábirlenýshilerdiń ótemaqy qoryna 103,5 myń teńge, sondaı-aq prosestik shyǵyndar úshin memleketke 250 myń teńge tóleýge mindetteldi. Sot qan daqtary, jábirlenýshi men sottalýshynyń kıimderi sıaqty zattaı dáleldemelerdi joıý týraly sheshim qabyldady.

Bolmaıtyn ýaqytta bolmaýy kerek jerge tap kelý me?

Apelásıalyq alqa aldyndaǵy sot úkimin ózgerissiz, óz kúshinde qaldyrdy. Osy kezeńde advokat Tólegen Baıtenov sottalýshynyń múddesin qorǵaý úshin iske aralasady. Ol óz tájirıbesinde tergeýshilerdiń mundaı "jeńil-jelpi" kúdiktilerdi qasaqana qurbandyqqa shalatyn ister bolǵanyn aıtady. Sondyqtan bes balanyń ákesi bolyp tabylatyn Qalıevtiń máselesin muqıat zerdeleýge bel sheshe kirisken. Sol sátte birqatar masqara jaǵdaılardyń beti ashylǵan.

«Eń bastysy, Qalıev jábirlenýshini tanymaıdy, degenmen kisi óltirýdegi bul basty motıv bolyp tabylady. Ol onymen birge araq ishpegen, demek kisi óltiretindeı jaǵdaı týyndamaǵan. (Ol jábirlenýshige ne úshin keldi – argýmenti qandaı)? Qalıev mas kúıinde basqa podezge kirip ketken! Jábirlenýshiniń páterine kirmegen, biraq tergeýshiniń suraýy boıynsha ol páterge kirip, máıitti kórgenin aıtqan! Bul onyń aıǵaqtarymen rastalady, biraq osy aıǵaqtardy taldaý kezinde dáleldemelerdi burmalaý jáne qoldan jasaý oryn alǵan dep aıtýǵa bolady. Bul, eń aldymen, jábirlenýshi B.A. Shektiń máıitine jasalǵan sot-medısınalyq saraptama, bıologıalyq saraptamanyń qorytyndysy, saýsaq iziniń qorytyndysy, podezge kirý kezin tirkegen beınejazbamen dáleldenedi. Jalpy, barlyq aıyptaý janama dálelderge negizdelgen, eń bastysy, bul arada Qalıevke qatysty dáleldemeler burmalanǵanyna basa nazar aýdarýdy suraımyz», - deıdi advokat Baıtenov.

Advokat Baıtenov T. M

Advokattyń aıtýynsha, burmalanǵan jaǵdaılar mynalar:

• bul - jábirlenýshi Shektiń qaza bolý ýaqytyna qatysty. Ony páterden jedel járdem dárigerleri alyp ketkeni, odan soń oǵan Qonaev qalalyq aýrýhanasynyń dárigerleri kómek kórsetkeni týraly fakt bar, biraq eger jábirlenýshi jan tapsyrǵan bolsa, olar oǵan qalaı kómek kórsetedi? Ol kezde marqumnyń tiri bolǵanyn óz qorytyndysynda sarapshy Joldasbaev ta rastaıdy, ol máıit soıylǵan sátten bastap ólim shamamen bir táýlik buryn bolǵanyn kórsetken (ólim ýaqyty tańǵy 11:00 shamasynda). Al Qalıevke saǵat 23:00-de kisi óltirdi dep aıyp taǵylyp otyr.
• bul - bıologıalyq qorytyndy, onda sarapshy Qalıevtiń kıimi men Shekke qarama-qarsy turatyn, kórshi Kamenskııdiń páteri esigindegi izder jábirlenýshige tıesili ekenin naqtylaıdy. Alaıda, osy dáleldemeler burmalanǵan, árıne Qalıevtiń paıdasyna emes. Qalıev kórshi Kamenskaıanyń esigine 2023 jyly 4 naýryzda saǵat 23:00 shamasynda qolyn qysyp alǵan kezde jaraqat aldy, bul jaıtqa baılanysty Kamenskaıanyń polısıa shaqyrýymen jáne onyń esiginen qan izderin alynýymen rastalady.
• saýsaq izderine júrgizilgen saraptama qorytyndysynda Qalıevtiń oń qolynyń ortańǵy saýsaǵynyń izi esiktiń kire berisinen tabylǵan deý arqyly tergeýshi sotqa Kalıevtiń páterge kirgenin dáleldeý úshin ádeıi jasaǵan, alaıda buǵan qatysty qylmystyq jaýapkershilik baryn bilgen ol muny moıyndaýdan bas tartty. Bul jaǵdaılar Qalıevtiń aıtqanyna senýge, kerisinshe tergeýshi faktilerdi Qalıevke qarsy burmalaýǵa jol berdi deýge negiz bola alady. Páterge kirgen jaǵdaıda Qalıev jýynatyn bólmeniń áınek esigin keri sheginip kelip, oń qolymen uryp syndyra almas edi, óıtkeni esik Qalıevtiń sol jaǵynda ornalasqan. Sondaı-aq, páterde qan izderi kóp, jıhazdar tóńkerilip jatyr, alys-julystyń bolǵanyn bildiretin belgiler bar. Mundaı jaǵdaıda qoly qansyraǵan Qalıev qylmys ornynda birshama izder qaldyrar edi. Sondaı-aq, jábirlenýshi Shektiń zattarynda, kıimderinde Qalıevtiń qan izderi tabylmaǵanyna, Qalıevtiń qolynda syrylý, jyrylý jaraqattary joqtyǵyna jáne onyń etiginiń tabanynda qan izderi bolmaǵanyna basa nazar aýdartqymyz keledi.
• Qalıevtiń podezge kirgen sátin taspalaǵan beınematerıal montaj bolyp shyqty ári ol túpnusqa bolyp tabylmaıdy.Mmuny tergeýshi men kýáger Qurmanov qaladaǵy JBO kameralarynda tirkelgen ýaqyt boıynsha áıkessizdikter baryn aıta otyryp, rastady. Sonymen qatar vıdeodan onyń podezge kirgen kezi keshqurym ýaqyt, al shyqqan kezi tańerteń ekenin ańǵarýǵa bolady. Bárinen aıyryqsha fakt, advokattyń joldaǵan saýalyna berilgen jaýapta jedel tergeý toby aýrýhanadan saǵat 00: 20-dan Shektiń ólgeni týraly habar túsken soń oqıǵa ornyna attandy delinedi. Oǵan qosa patrúldik qyzmetkerler de osy ýaqytta shyqqany aıtylady, óıtkeni qońyraý bir kezde ǵana bolǵan. Sondaı-aq, aıyptaý aktisine sáıkes, Qalıev saǵat 23:00 shamasynda Shekti óltirgen, alaıda, shyntýaıtynda kórsetilgen ýaqytta ol kóshede bolyp, saǵat 00: 20-dan keıin kelýi tıis polısıa qyzmetkerlerimen sóılesken.
• jedel járdem men aýrýhana dárigerlerinen tergeý barysynda jáne sotta suraq-jaýap alynbaǵan, osy jaǵdaılardyń barlyǵy Qalıevtiń qylmystyq qýdalaý orbıtasyna ádeıi tartylǵanyn kórsetedi.

«Qalıevtiń kisi óltirmegenin aıǵaqtaıtyn barlyq dálel bar jáne biz ony múddeli adamdar men organdarǵa berýge daıynbyz. Kamenskaıa Qalıevtyń óz esigin qaǵyp, tynyshtyqty buzǵanyn habarlaý úshin polısıaǵa qońyraý shaldy! Qalıev Shekti óltirdi delik, odan soń ol qandaı maqsatta Kamenskaıanyń esigin qaǵady, ol ózin kórip, Shekti óltirgenin polısıaǵa habarlasyn dep pe? Onyń ústine №304 páterdegi Kamenskaıa nemese onyń jubaıy esikti qatty japqanda Qalıevtiń oń qolyndaǵy saýsaǵy esikke qysylyp qalyp, qanaıdy. Oqıǵa ornyn tekserý kezinde bul esikten de bıologıalyq izder alynady, týra osy kezde Qalıevtiń ústindegi kıimi de qan bolady, onda da óziniń qany. Osyǵan sáıkes, biz mynany anyqtadyq: júrgizilgen sot-bıologıalyq saraptamanyń obektıvtiligi kúdik týǵyzady, óıtkeni onda Qalıevtiń zattarynan jáne № 304 páterdiń esiginen, kerisinshe jábirlenýshiniń qany tabylǵany aıtylady», dep naqtylaıdy advokat.

Al muny aıyptaýshy tarap Qalıevty jábirlenýshiniń páterine kirgendeı etip kórsetý úshin istegen bolýy múmkin.

• Jábirlenýshiniń oń jaq qabyrǵalary synǵan: ıyqtyń astyndaǵy úshinshi, tórtinshi, keýde tusyndaǵy jetinshi, onynshy, qabyrǵalardyń betki qabaty qatty zaqymdanǵan, syný kezinde qan ketken jáne taǵy basqasy.

Alaıda, denedegi osyndaı belgiler eskerile otyryp, máıitti soıý úshin ústelge qoıylǵan kez, ıaǵnı medısınalyq tekserý bastalǵan ýaqyttan bastap ólim áldeqaıda erte, ıaǵnı shamamen bir táýlik buryn bolǵany anyqtalyp otyr!

Qorǵaýshy tarap sottan mynalardy surady:

• № 97 sot-medısınalyq saraptamanyń daýly, ıaǵnı qarama-qaıshylyqqa toly bolýyna baılanysty Shekanyń denesine komısıalyq sot-medısınalyq saraptamany taǵaıyndaýdy;
• sot-bıologıalyq saraptamanyń qorytyndysyndaǵy eleýli qaıshylyqtar men qorytyndylarǵa baılanysty tárkilengen zattaı dáleldemeler boıynsha sot-molekýlalyq genetıkalyq saraptamany taǵaıyndaýdy;
• Qalıevtiń uıaly telefonynan onyń ornalasqan jerin anyqtaýdy (bıllıng, málimetter jadysy);
• Shekanyń denesin jetkizgen qalalyq aýrýhana men jedel medısınalyq kómek dárigerlerinen jaýap alýdy.

Alaıda, ókinishke qaraı, «Qarǵa qarǵanyń kózin shuqymaıdy» degenniń kerin keltirip, birinshi satydaǵy sottyń, apelásıalyq satydaǵy sottyń jáne QR Joǵarǵy sotynda advokattyń osy usynystary da, dáıekteri de eskerilmeı, Sovetqazy Qalıevke qatysty sot úkimi ózgerissiz qaldyrylyp keledi. Sondyqtan jazyqsyz sottalýshy adam retinde ol qoǵamǵa jáne el Prezıdentine júginip, ózine qatysty ádildiktiń ornaýyna at salysýyn suraıdy.

Kámshat Satıeva