Eń aldymen «qor naryǵy» degenimiz ne ekenin aıtý qajet.
Qor naryǵynda qundy qaǵazdar boıynsha satý men satyp alý operasıalary júzege asady. Investorlar bul saýda-sattyqty arnaıy uıymdastyrylǵan saýda alańynda - qor bırjasynda ótkizedi. Iaǵnı bırja satyp alýshylar men satýshylardy biriktiredi. Ár qor bırjasynyń naqty erejeleri, sharttary, qatysýshylary, qundy qaǵazdar tizimi men jumys kestesi bar.
Qazaqstanda eki qor bırjasy jumys isteıdi. Olar - Qazaqstan qor bırjasy (KASE) men "Astana" halyqaralyq qarjy ortalyǵyna qarasty AIX bırjasy.
Bırjada satyp alýshy, nemese satýshynyń atynan jumys isteýge ókilettiligi bekitilgen tulǵa (zańdy tulǵa) broker dep atalady. Operasıalar broker arqyly júredi.
Álemdegi tendensıaǵa oraı, jyldan-jylǵa Qazaqstanda da bırja arqyly ınvestısıalaýǵa qyzyǵýshylyq artyp keledi. Qarjylyq saýattylyq deńgeıi ósken saıyn, azamattar da óz qarjysyn tıimdi ınvestısıalyq quraldar arqyly kóbeıtip, odan klasıkalyq bank depozıtterinen kóbirek paıda tabýǵa bolatynyn túsine bastady.
Jeke ınvestorlar sanynyń artyp kele jatqanyn Qazaqstan qor bırjasynyń 2023 jyldyń birinshi toqsany boıynsha nátıjelerinen baıqaýǵa bolady.
Ortalyq depozıtarııde jeke tulǵalarǵa ashylǵan shot sany omnıbýs shottardy qosqanda 1 mıllıonnan asyp ketken.
Eger siz ınvestısıamen aınalysqyńyz kelse, brokerdi qalaı tańdaý kerek? Naǵyz broker men alaıaqty qalaı ajyrata alamyz?
Lısenzıa
Elimizdegi qarjy naryǵyndaǵy qatysýshylardyń qyzmeti men operasıalardy Qarjy naryǵyn retteý men damytý agenttigi (qysqasha – QNRDA), al Astana International Exchange (AIX) bırjasynyń qatysýshylaryn Astana Financial Services Authority, AFSA qadaǵalaıdy.
Sáıkesinshe, bizdegi brokerlik jumys lısenzıalanatyn qyzmet túrine jatatyndyqtan, brokerlerde QNRDA-nyń ne bolmasa AFSA-nyń lısenzıasy bolýy tıis. Al ol lısenzıa jalǵan emes pe, shynymen berilgen be, ony QNRDA saıtyndaǵy Baǵaly qaǵazdar naryǵynda qyzmetti júzege asyrýǵa berilgen, qaıta resimdelgen lısenzıalardyń tiziliminen tekserýge keńes beremiz.
Sonymen qatar AFSA-dan lısenzıa alǵan kompanıalar tizimin AIX bırjasynyń saıtynda kórýge bolady. Eger broker lısenzıasyn kórsetkisi kelmese, syltaý aıta bastasa – siz alaıaqtarǵa keziktińiz degen sóz.
Tym joǵary kiristilik
Naǵyz, kásibı brokerler sizge naryqtan joǵary kiristilikke esh ýaqytta ýáde bermeıdi. Eger sizge mundaı usynystar túsip jatsa, onda birden seziktenýińiz qajet.
Alaıaqtar kóp jaǵdaıda adamnyń psıhologıalyq álsizdigine, az ýaqytta kóp paıda tabamyn degen úmitine jumys isteıdi.
Mysaly, jylyna 40-50% kiristilik alý shyn máninde múmkin bolsa da, onyń úlken táýekelderi bar.
Naǵyz kásibı broker aldymen óz klıentiniń tabystylyq jáne onyń merzimi boıynsha talap-tilegin bilip, soǵan saı ınvestısıalyq strategıa ázirleıdi. Klıent strategıany maquldaǵannan keıin ǵana, sonyń aıasynda ınvestısıalaý júzege asyrylady. Olardyń ishinde konservatıvti, ıaǵnı kiristiligi kóp bolmasa da, táýekeli az strategıa, kiristilik deńgeıi men táýekeli teńdestirilgen jospar, nemese joǵary kiristilikke qol jetkizý úshin táýekeli joǵary strategıalar kezdesip jatady. Barlyǵy klıenttiń maqsatyna baılanysty.
Kez-kelgen ýaqytta, kásibı broker múmkin jaǵdaılardyń barlyǵyn aldyn-ala eskertedi..
Resmı kelisim-shart, reıtıń, ashyq aqparat
Naǵyz broker zań talaby boıynsha sizben kelisim-shartqa otyrady. Al alaıaqtar oǵan kóp nazar aýdara bermeıdi. Bul rette, adamdy aldaý úshin alaıaqtar da jalǵan kelisim-shart jasaýǵa barýy múmkin. Biraq birkúndik fırmalar úshin, ondaı qujattyń quny bir tıyn.
Naǵyz brokerlerde lısenzıalar, tarıftar, ınvestısıalyq ıdeıalar, keńse mekenjaılary, quryltaıshy qujattar, baılanys nómirleri, basqa da qajetti aqparaty bar resmı saıttar bolady.
İri, bedeldi brokerlerde S&P, Moody’s, Fitch syndy halyqaralyq reıtıń agenttikteri bekitken reıtıńi bolady. Olar qazirgi tańda jumys istep turǵan bırjalardyń lısenzıalanǵan músheleri bolyp tabylady.
Keıbir kásibı brokerler udaıy qor naryǵynyń arnaıy júldelerin ıelenip jatady. Mysaly, otandyq KASE, AIX, nemese FEAS cıaqty halyqaralyq uıymdar, jyl saıyn belsendi brokerlerdi arnaıy júldelermen, nomınasıalarmen marapattap otyrady.
Lısenzıasy bar kásibı brokerlerdiń elimizdiń iri qalalarynda resmı ókildigi men keńseleri bar. Oǵan elimizdiń ár túkpirinen áleýetti ınvestorlar baryp, qajetti keńes, aqparat ala alady.
Eń bastysy, resmı brokerler ózderiniń qarjylyq esepterin jarıalap otyrady. Jáne brokerlik shotqa klıent qarjysyn tek bank arqyly qabyldaıdy. Al alaıaqtar qarjyny kúdikti ádispen, ıaǵnı bireýdiń kartasyna nemese basqa da beıresmı joldar arqyly joldaýdy suraıdy.
Qoryta aıtqanda, jalǵan brokerlerdi anyqtaý úshin mynadaı belgilerine zer salyńyz:
Senimdi brokerde kelesideı keıs bolady:
- qyzmet túrlerine sáıkes retteýshide lısenzıanyń barlyq túri bar;
- bırja tiziminde tirkelgen;
- halyqaralyq agenttikter boıynsha óz reıtıńi bar;
- qarjylyq eseptilikti jarıalaıdy;
- bırjalardyń reıtıńine qatysady;
- resmı baılanys arnalary, naqty keńseleri, baılanys ortalyǵy, jeke menejerler shtaty bar;
- korporatıvtik veb-saıttaǵy aqparatty únemi jańartyp otyrady;
qor naryǵynyń táýekelderi jáne ony tynysh túrde azaıtý joldary týraly únemi eskertedi, jyldam jáne joǵary tabystylyqqa kepildik bermeıdi;
- bank arqyly tolyqtyrý arqyly deldaldyq shottarǵa qarajat qabyldaıdy;
- qor naryǵynyń táýekelderi jáne ony meılinshe boldyrmaý nemese azaıtý joldary týraly únemi eskertedi, jyldam jáne joǵary tabystylyqqa kepildik bermeıdi;
- deldaldyq shottarǵa qarajatty bank arqyly qabyldaıdy.
Eger siz ınvestor bolǵyńyz kelse, barynsha kóp suraq qoıýǵa qysylmańyz. Kúdikteńseńiz, aqparatty barynsha kóbirek teksergen jón. Investısıa jasap júrgen tanystaryńyzdan, ınternetten, áleýmettik jeliden kóbirek aqparat jınańyz. Eger sizge psıhologıalyq qysym jasalyp, tezdetip aqsha jiberýińizdi talap etip jatsa, ondaı sheshimnen bas tartyńyz. Ózińizge oılanýǵa barynsha kóp ýaqyt alyńyz.
Eń bastysy, tek resmı aqparatqa senińiz. Mysaly, QNRDA óz saıtynda lısenzıasyz qyzmet nemese qarjylyq pıramıda belgileri anyqtalǵan sýbektilerdiń ➡️ tizimin jańartyp otyrady. Onymen mindetti túrde tanysyp shyǵyńyz.
