«Biz qysqa ǵana ýaqyt ishinde sózi men isine jaýap bere almaıtyn blogerlerdiń otanyna aınalyp ketkendeımiz. Bul – qoǵam úshin de, memleket úshin de qaýipti qubylys. Munyń bári bizdegi zańnamada bloger mártebesi aıqyndalmaǵannan bolyp otyr. Jaýapkershiliktiń joq ekenin sezingen mundaı adamdar árıne, oıyna kelgenin isteıdi», – deıdi depýtat.
Depýtat baspasóz týraly zańǵa blogerlerge qatysty tolyqtyrýlar engizýdi usynypty. Biraq bul usynys qısynsyz ekenin aıtqym keledi. Blogosfera salasyn jýrnalıser mártebesi endi ǵana anyqtalyp jatqan zań jobasyna kiriktirý qajetsiz. Blogerler týraly bólek zań qajet.
Osydan eki aı buryn mınıstr Darhan Qydyráli inimizdiń ótinishimen «Mass-medıa týraly» Zańynyń jobasymen tanysyp shyqqan jaıymyz bar. Buryn aýyzsha Baspasóz týraly zań dep aıta berýshi edik, bul joba «Mass-medıa týraly» dep atalypty.
70 baptan turatyn joba uzaqtaý kóringen. Sóıtsek bul joba is júzinde Qazaqstan Respýblıkasynyń «Buqaralyq aqparat quraldary týraly» Zańy men «Teleradıo habarlaryn taratý týraly» Zańy sıaqty eki quqyqtyq normany bir ataýmen biriktirgen bolyp shyqty. Endi oǵan blogıng sıaqty kúrdeli salany tanaýynan súıretip bul jobaǵa qosýdyń qajeti joq dep esepteımin.
Oıymdy dáleldeý úshin bul salaǵa qysqasha sholý jasap ótkim keledi. Budan on jyldaı buryn blogıng jastardyń áýesqoılyq salasy sıaqty kórinetin. Qazir blogıng kásibı mamandyq salasyna aınaldy. Bloger degenimiz osy mamandyqpen aınalysyp, ınternet jelilerinde turaqty túrde onlaın-kúndelik júrgizetin adam. Internette búgingi kúnde 2 mıllıardtan astam bloger bar.
Blogerlerdiń vıdeobloger (Youtube), mátindik bloger (Facebook, Vkontakte), fotobloger (Instagram, Pinterest, Tumblr), mıkrobloger (Twitter) sıaqty birneshe salalary qalyptasqan. Árqaısysynyń ǵalamtorlyq óz keńistigi, árqaısysynyń óz aýdıtorıasy bar.
Osydan shırek ǵasyrdan astam ýaqyt buryn AQSH-qa qazaq jýrnalıseriniń alǵashqy sapary kezinde álemde, eń aldymen AQSH-ta azamattyq jýrnalızm salasy paıda bolyp qanat jaıa bastaǵany týraly aqparattardy estip, qýanǵanbyz.
Iaǵnı buqaralyq aqparat quraldarynda jaı azamattardyń jeke pikirlerine, oı-tolǵamdaryna jıirek jol ashylatyn sıaqty kóringen. Buny jýrnalısıkanyń tynysyn keńeıtetin qubylys sıaqty qabyldaǵanbyz. Jańa myńjyldyq bastalǵan tusta bárin basa-kóktep ómirge blogıng endi. Azamattyq jýrnalızm birtindep blogosferaǵa aınaldy.
Qyzyq bolǵanda blogerlerdiń ózi de mamandanýy boıynsha ishinen selebrıtı, sarapshy, laıfstaıl, bıznesmen dep tórtke jikteledi. Selebrıtı-blogerimiz – akter, ánshi, sportshy, saıasatkerlerdiń pıar quraly bolsa, sarapshy blogerler óz salasynda kóptegen paıdaly aqparattar beredi, jón-josyq silteıdi, laıfstaıl-blogerler óziniń ómir súrý saltyn bıznes-jobaǵa aınaldyryp, jeke ómirin jarnamaǵa kiriktirip, jarnamalaýmen paıda tabady, bıznesmen-blogerler akkaýnt arqyly óz taýarlaryn, óz qyzmetin jarnamalaıdy. Biraq bárine ortaq talaptar men jaýapkershilikter, qazyqty qaǵıdalar bar. Osy turǵydan alǵanda blogerlerdi jýrnalısermen shatastyrýǵa da, teńestirýge de bolmaıdy!
Ózin de, óziniń jazylýshylaryn da qurmetteıtin bloger ózderiniń kásibı etıkasyn ustanýy qajet. Munda eń aldymen óz aýdıtorıasymen bólisetin aqparattarynda adaldyqty, shynaıylyqty ustanady.
Ekinshiden, moraldyq kúrdeli taqyryptardy talqylaǵanda asyra silteýshilikten saqtaný kerek, bireýdiń ar-namysyna tıýine jol berilmeıdi. Úshinshiden, óz qatelikterin moıyndaı bilýge beıim jáne óz áreketteriniń synalýyna daıyn bolýǵa tıis.
Tórtinshiden, óz oqyrmandaryna zalaly tıetin taýarlar men qyzmetterdi jarnamalamaıdy. Besinshiden, kelisilgen mindettemelerin ár kez oryndaıdy. Biraq Qazaqstanda blogerlerdiń bári muny ustanyp otyrǵan joq. Jaýapty tulǵalarǵa, laýazym ıelerine «men blogermin» dep qoqan-loqy jasaıtyndar da kezdesip jatady.
Elimizde ınternettiń damýyna, kontenttiń ulǵaıýyna baılanysty blogerlik sala da jedel ilgerileı bastaǵany anyq. Alaıda onymen ilese salany reglamentteıtin quqyqtyq normalar kenjelep qaldy.
Jaýapkershiliktiń kemdigin baıqaǵan keıbir blogerler qalaıda paıda tabý maqsatymen nemese shantaj úshin feık aqparattardy qysylmaı kádesine jarata beretin boldy. Sondyqtan da Májilis depýtaty Anas Bekqojaevtyń: «Biz qysqa ǵana ýaqyt ishinde sózi men isine jaýap bere almaıtyn blogerlerdiń otanyna aınalyp ketkendeımiz. Bul – qoǵam úshin de, memleket úshin de qaýipti qubylys» dep dabyl qaǵýy óte oryndy.
Bul oraıda óz basym Qazaqstan úshin bul salada eń aldymen «Blogerler etıkasy» qabyldanýy qajet dep esepteımin. Áleýmettik jeliler arqyly azamattar men uıymdardyń quqyqtary men zańdy múddelerine nuqsan keltiretin jalǵan aqparat taratqany úshin bizdiń zańnamamyzda shara qoldaný áli kózdelmegen.
Sondyqtan birqatar blogerler múlde jaýapkershilik sezinbeıtini ras. Tipti keıde haıp qýyp, jalǵan aqparat taratatyny da, jazyqsyz jandarǵa jala jabatyny da, qoqan-loqy jasaıtyny da, jekelegen alaıaqtyq áreketterge, qarjy pıramıdasy sıaqty keleńsiz jaıttarǵa jarnama jasaıtyny da ras. Oǵan shekteý qoıylý úshin árıne, bloger mártebesi anyqtalatyn «Blogerler týraly» zań qajet. Bloger mártebesi anyqtalyp qana qoımaı, ol elimizde mamandyq retinde belgilenilýi qajet. Joǵary oqý oryndarynda bul mamandyqqa úıretetin fakúltetter de ashylsa quba qup.
Marat TOQASHBAEV, Qazaqstan Pedagogıkalyq Ǵylym Akademıasynyń akademıgi, profesor, jazýshy-pýblısıst.
https://dalanews.kz/news/88938-er-esimi-el-esinde-zhobasy-iske-qosyl
