Depýtattar qazirgi tótenshe jaǵdaı sý tasqyny apatyna qatysty ún qatty. Olardyń sózinshe, el aralap, jaǵdaıdy óz kózimen kórgen. Báriniń oıy ortaq: apatqa sebeptiń biri - 30 jyl azyp-tozǵan júıe, - dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Nartaı Cársenǵalıev arnasynan adasyp aqqan sýdyń saldarynan ómir boıy jıǵan-tergen dúnıesinen, úıinen, mal-múlkinen, qara shańyraǵynan qapyda aırylǵan aǵaıynnyń ótinishin aıtty. Onyń sózinshe, eldiń jartysy qarǵyn sý qaqpanynda otyr.
"Qazaq "Alpys kún tasyǵan sý, Alty kúnde qaıtar" deıdi. Biraq qaıtqan sý ákelgen qaıǵysyn áketpeıdi. ...Jumysyna salǵyrt qaraǵan memlekettik qyzmetkerlerdiń eshqaısysynyń laýazymyna, tegine qaramastan jazaǵa tartý kerek. Bul - Prezıdenttiń jáne eldiń naqty talaby", - dedi ol.
Depýtat apta aıaǵynda qarǵyn sýdan qatty zardap shekken Atyraý oblysyndaǵy Qulsary qalasy men Batys Qazaqstan oblysyna aıaqtaı barǵan. Qulsaryda 2900 úı sý astynda qalǵan. Ol Batys Qazaqstan oblysyndaǵy ahýal da kóńil kónshitpeı otyrǵanyn, qazirdiń ózinde 1226 úıdi, 1905 saıajaıdy sý basyp qalǵanyn, 450 úı qıraǵanyn málimdedi.
"Endigi qater Jaıyq ózeninen. Jaıyqtyń kórshi eldegi eń joǵarǵy deńgeıi 11,87 metr boldy, endi sol sý bizdiń elge qaraı jóńkilep keledi. Jaıyq ózeni BQO-ń 600 shaqyrym jerine aǵyp ótedi, ondaǵy arnanyń eń bıik núktesi - 8,5 metr. Demek kele jatqan sý qalyptaǵydan 3 metrden asa. Jaıyqtyń boıynda 84 eldi meken bar, ol jaqta 126 000 adam turady degen derek aldyq. El eleńdep otyr, úreı de joq emes", - dedi ol.
Nartaı Aralbaıuly sý basqan óńirlerdegi basty máseleniń biri ótemaqy ekenin, sonymen qatar, komısıalar sý ketkenin kútpeı qazirden bastap úılerge júzip baryp, aralyq akt jasaýy qajet ekenin jetkizdi.
Depýtat osyndaı kezde Eski Qazaqstan ókilderi aqparattyq shabýylǵa kóshkenin aıtty.
"Qoǵamdaǵy negizgi túıtkil - aqparattyq soǵys. Qate aqparat - qater. Qazir sýdyń aǵynymen qatar, aqparat aǵyny da qaýip tóndirip tur.
Qarapaıym halyqty kedeılikke ákelgen burynǵy júıeniń baı-baǵlandary qazirgi tabıǵı apattan upaı jınaý úshin jantalasyp jatyr. "Qulqynnyń quly bolǵansha, Halqyńnyń uly bol" degendi 30 jyl boıy qulaǵyna qystyrmaǵandar qazirgi jaǵdaıdy saıası esep aıyrysýdyń quralyna aınaldyrý úshin ólimdesýde.
Qazirgi sý tasqynynyń betin qaıtarýy tıis bolǵan bógetter men bógenderdiń salynbaýy, kanaldardyń retke keltirilmeýi 30 jyl boıǵy salǵyrttyq ekenin, 30 jyl boıǵy jemqorlyq ekenin táýelsizdik alǵaly qazaqty qan qaqsatyp tonaǵandar moıyndaǵysy kelmeıdi, árıne. Qazaqstandaǵy sý qoımalary men bógetter 50-70 jyldary salynǵan. 1990 jyldan ol jerler jóndeý kórmegen. Jańa sý qoımalary salynbaǵan. Bıylǵy tasqynnyń aldyn alý nege múmkin bolmady degen suraq týady. Oǵan sebep ǵylymǵa jaǵdaıdyń jasalmaýy. Saldarynan 90-shy jyldardyń toqyraýynda 40 myń ǵalym salany tastap ketýge májbúr bolǵan.
Osynsha olqylyqqa, ıakı qylmysqa jol bergen 30 jyldyq eski júıeniń shabarmandary, búgingi jańa býynǵa qarsy aqparattyq soǵys ashyp álek. Olar jalǵan aqparattyń jarǵa jyǵatynyn bilse de, aǵaıyndy arandatý úshin baryn salyp álek. Biraq qazaqtyń birlikti birinshi orynǵa qoıatynyn jáne ultynyń qamyn qulqynynyń qamynan artyq qoıǵandardy umytpaıtynyn bilý kerek olar", - dedi ol.
Depýtat Rınat Zaıtov ta sý tasqynyna qatysty pikir bildirdi.
"Birinshiden, tosynnan kelgen topan sýdy qansha jerden tabıǵı qubylys desek te, apatqa kináli adamı salǵyrttyqtar da bar. Dálelimen aıtsaq, Atyraý oblysy men Qulsary qalasynyń mańynan zańsyz salynǵan sý bógetteri, jergilikti bıliktiń kóktemgi sý tasqynyna álsiz ázirlengeni, syn saǵatta abdyraǵan jurttyń áreketin úılestire almaýy da osyndaı saldarǵa ákelip soqty.
"Bóreneden attaımyz" dep esep berip, sirińkege súrine beretin memlekettik organdardyń shalaǵaılyǵy jaýapqa tartpasa jalǵasa beredi ǵoı", - dedi ol.
Aıtysker ári depýtat Zaıtov apat bolǵan aımaqtardyń turǵyndaryna ýaqytsha nesıelik kanıkýldardy jan-jaqty qarastyrýdy da surady.
Májilis depýtaty Erlan Saırov ta bul 30 jylǵy kózboıaýshylyqtyń shynaıy kórinisi ekenin aıtty.
"Aǵaıyn, apat aıtyp kelmeıdi. Daıyn bolmaǵan kezde kelgen topan sý - Qazaqstandaǵy 30 jyl boıy qalyptasqan dańǵazalyq, volúntarızm men kózboıaýshylyqtyń shynaıy kórinisi. Bul fakt! Bul oqys oqıǵa elimizdegi jergilikti basqarýdaǵy júıeli problemalardyń bar ekenin aıqyn kórsetti.
Sondyqtan bizge aýdandyq, aýyldyq deńgeıdegi memlekettik basqarýdyń basymdyqtaryn qaıta qaraý mańyzdy. Mysaly, oblys, aýdan ákimshilikterine qosymsha quzyret bere otyryp, ınfraqurylym, halyq sharýashylyǵyn utymdy retteý úshin sharýashylyq baǵyttaǵy desentralızasıa qajet. Árbir ákim óńirdiń komýnaldyq-sharýashylyq máselelerin retteý úshin, derbes sheshim qabyldaý múmkindigine ıe bolýy tıis", - dedi ol.
Onyń pikirinshe, aýdandaǵy ákimder sheshim qabyldarda úrkedi.
"Qazir aýdandyq ákimder sheshim qabyldaýda qorqady. Óıtkeni tabjylyp ketse, erteńinde prokýratýra, kompetentti organdar keledi. Sonyń saldarynan búgingi jaǵdaıda memleket júzdegen mıllıard shyǵynǵa batyp otyr. Qoǵamdyq baqylaý tetikterin kúsheıtip, Máslıhattardyń rólin arttyra otyryp, ákimderge tıimdi ári ashyq jumys isteýge jaǵdaı jasaý qajet", - dedi ol.
