«Jas Alash» gazetinde «Memlekettilik jáne memleketshildik» atty maqalama qatysty túrli oı, pikirler kelip tústi. Kópshiligi maqaladaǵy aıtylǵan oılaryma qatysty oń pikirin jazyp, qoldaýyn bildirýde. Sonymen qatar syn pikirler de aıtyldy. Tipti, maqaladaǵy keıbir tezısterimen kelispeıtindigin aıtyp, qarsy pikir bildirgender de boldy.
Keıbir áriptesterim, sol syn pikirlerdi kórip, «oqydyńyz ba, ne oılaısyz, nege olaı jazdy eken?» dep dúrligip, tipti kúdiktenip, «ádeıi sizge bireý qarsy uıymdastyryp, jazdyrtyp otyrǵan shyǵar» dep feısbýktegi paraqshamda jekege shyǵyp, ózderinshe alańdaǵandaı bolyp, al shyn mánisinde, eki ortaǵa shı júgirtkendeı kórinedi.
Al men shynymdy aıtsam, renjimek túgil, sondaı syn pikirlerdiń kelip túskenine qýandym.
Demek kólemdi maqala bolsa da, jurtshylyq qyzyǵyp, aıaǵyna deıin oqyp, árbir sóılemdi taldap, saraptaýǵa tyrysty.
Jaqynda «Azattyq radıosynyń» tv-prodússeri Qasym Amanjol suhbat barysynda osy maqalamdaǵy keıbir tezısterge qatysty naqty dáıekti suraqtaryn qoıyp, biraz jaqsy pikirtalas boldy. Iaǵnı, maqaladaǵy oılar oqyǵan adamdy beı-jaı qaldyrmady. Basqa oılarǵa túrtki boldy.
Osy maqala arqyly kózdegenim de sol bolatyn. Qaıta maqala jarıalanǵan kúni, áleýmettik jelidegi dostarym men áriptesterimniń qoldaý bildirip, bólisip jatqanyn kórip, ýaıymdap qalǵanym ras – bári tek maqtap, arty bir dıskýssıaǵa ulaspaıtyn qala ma dep.
Sondyqtan osy maqalaǵa qoldaý bildirgenderge de, ony synap jazǵandarǵa, atap aıtqanda, Dına Elgezek, Darhan Ómirbek, Sanat Súgiráli sıaqty áriptesterime, jalpy barlyq oqyrmandarǵa alǵysymdy bildirgim keledi.
Meniń izdegenim sizder edińizder – oqıtyn, janı ashıtyn tulǵalar. Sońǵy jyldary biz feısbýk pen ınstagramda shaǵyn, qysqa, sholaq posttar jazýmen áýestenip, úlken jáne tereń dıskýssıalardan alystap kettik.
Sondyqtan osy maqalany jarıalaǵandaǵy bir maqsatym – baıaǵy dástúrdi jańǵyrtsam degenim edi. Birqatar dostarym «qaıtesiń álek bolyp, ondaı kólemdi dúnıeni qazir kóp oqymaıdy, bári tek vıdeo qaraıdy» dep eskertken, biraq sizderdiń pikirlerińiz onyń bárin joqqa shyǵardy.
Endi sol aıtylǵan syn pikirlerge kelsek, ókinishtisi, kópshiligi emosıalyq jaýaptar «Memleket 30 jylda aıtarlyqtaı jetistikterge jetpedi, bılik memlekettiń áleýetin arttyra almady, kerisinshe, bári tonaldy, qırady, joǵaldy, memleket degen aty bolmasa, qalǵany bos áńgime» degendeı, avtorlardyń kóbisi bılikke óz renishterin aıtýmen ǵana shekteldi.
Shyn mánisinde, maqala bıliktiń jetistikteri jóninde emes edi. Maqalada bılikti maqtaý men aqtaý maqsaty bolmady. Biraq bılikti kinálaımyz dep memleketti tipti joqqa shyǵarmaý qajet degenim ras. Ony taǵy da qaıtalap aıtyp, jazýǵa daıynmyn.
Bılikti qoldaısyzdar ma, qoldamaısyzdar ma, ol sizderdiń jeke sharýalaryńyz.
Qudaıǵa shúkir, bizdiń elde saıası plúralızm ornyqty, árkim qandaı saıası kózqaras ustanǵysy keledi, óz erki.
Alaıda, bılikti synaımyz dep memleketti de qosa moıyndamaý qaýipti logıka. Bılik pen memleket teń uǵym emes, ony azamattyq qoǵam ókilderi aıyra almaı otyrǵandary tipti qyzyq. Bılik aýysý múmkin, aýysyp jatyr, áli talaı aýysar, biraq memleket qala beredi.
Negizi, ony maǵan bıliktiń ókiline, qoǵam qaıratkerleri aıtý qajet, al bizdiń jaǵdaıda, kerisinshe, sondaı qarapaıym qaǵıdatty men aıtyp túsindirýmen álek bolýdamyn.
Jáne de maqalaǵa qatysty jazylǵan keıbir syn pikirlerde sol maqaladaǵy oılar qaıtalanyp jatady, muny maqalamdy tolyq oqymaǵan ne durys túsinbegen dep topshylaýǵa bolady.
Mysaly, Dına bylaı dep jazady – «Memleketshildik degenimiz bılikti qoldaý ǵana emes, el taǵdyryna alańdaý. Opozısıalyq baǵyttaǵy halyqty memleketshil emes dep aıtyp taǵýǵa bolmaıdy! Olar da óz elin súıgendikten, memleketshil bolǵandyqtan el taǵdyryna pofıgızmmen qaraı almaıdy. Memleketshildiktiń krıterııi mansaby bar ne joq degen ólshemmen ólshenbeıdi!».
Durys! Biraq dál sol oı maqalanyń ózinde aıtylady emes pe?
«Bılikteginiń bári sútten aq, sýdan taza, opozısıadaǵynyń bári elge jaý emes. Nemese kerisinshe, bılikke qarsy bolsań memleketshilsiń, bılikti qoldasań mansapqor, jaǵympazsyń degen birjaqty kózqarastan saqtanýymyz qajet. Memleketshildik bılikti qoldaýmen nemese oǵan qarsy shyǵýmen ólshenbeıdi. Memleketshildik – ol qandaı jaǵdaı bolmasyn, ortaq múddeni, memlekettik múddeni bárinen joǵary qoıý!».
Dına, sirá óz jaýabyn asyǵys jazǵan bolar, áıtpese, menimen ne úshin kelispeıtinin keıbir kezde ózi túsinbeı qalǵan sıaqty. Árıne, emosıamen jazylǵasyn, logıka joq. Másele sonda.
Bizdegi kóp saıası dıskýssıada tek emosıa, renish, ókpe, al naqty taldaý men saraptama joq.
Naqty jaýaptyń ornyna, jalpylama sózder – men maqalamda keıbir qaıratkerlerdiń tek qyzyl sózben, tez upaı jınap, halyqtyń kóńilimen oınap, al syn sátte jaqtastaryn aldap, jaltaryp ketkenderin aıtsam, Dına eldiń búgingi taǵdyryna alańdap post jazǵandardyń bári halyqtyń kóńilimen oınap júrgen popýlıs pe dep, bılikti synaǵandardyń bárin popýlıs dep kináladyń dep burap áketkisi keledi.
Joq, olaı aıtylmady, jeke basym, opozısıadaǵy kóptegen azamattarǵa qurmetpen qaraımyn, eshqashan ol tulǵalarǵa óz sımpatıamdy, olarmen jeke qarym-qatynasymdy jasyrǵan emespin, al, endi kim bılikpen prınsıpti túrde kúresip júrgeni bir bólek, al kim qoǵamdyq pikirmen oınap júrgeni onsyz da anyq.
Ol, mysaly, haıp úshin jastardy úgittep, ádemi beıne rolıkterdi shyǵaryp, odan keıin 3-4 aı halyqtan qashyp júrip, Shrı-Lankadan biraq shyqqan áıgili kınoakter jigitimiz sıaqty bir kúndik «kósemder». Halyqtyń kóńilimen oınaǵany ótirik pe?! Sol úgittep kóshege shyǵarǵan jastardyń úmitin aldaǵany ótirik pe?!
Taǵy da qaıtalap aıtamyn, barlyq saıasatkerlerge – meıli opozısıada bolsyn, meıli bılikte bolsyn, demokrat bolsyn, ultshyl bolsyn, barlyǵyna birdeı ortaq talap bolý kerek. Sonda ǵana saıasattyń mazmuny da sapasy ózgeredi.
Bılikteginiń bári jaman, bılikke qarsy shyqqany bári aq degen ustanym da qate logıka.
Darhan inimniń keıbir pikirimen kelisemin. Jalpy oıy durys. Onyń oıynyń ózegi – memleketshildik ıdeıasynyń absolútızasıasy qaýipti, joǵarǵy múddelerge silteme jasap, ozbyr saıasatty aqtaýǵa bolady. Ol ras, biraq ol tujyrymdy kez kelgen ıdeıaǵa qatysty aıtýǵa bolady. Kez kelgen ıdeıany, qundylyqtardy paıdalanyp, aldamshy saıasatty aqtaýǵa bolady.
Bizge úlgi retinde keltiretin Batys elderiniń ózderi de demokratıa men adam quqyqtaryn qorǵaý maqsatynda talaı elde soǵys bastaǵandarynyń kýási boldyq.
Endi sol elderde demokratıa da joq, memleket te joq. Tártipti ornatamyz dep, haosty ornyqtyrdy. Onyń barlyǵyn joǵarǵy qundylyqtar men ortaq múdde úshin dep jasady. Biraq, Darhannyń mysal retinde Keńes bıliginiń saıasatyn keltirgeni argýmentterdiń manıpýlásıasy sıaqty bolyp kórindi. Qazaq memleketshildigin Keńestik totalıtarızm men etatızmmen qatar qoıý tipti qısynǵa kelmeıdi.
Memleketshildik uǵymy men totalıtarızm ıdeologıasynyń arasyn kim-kim, biraq Darhan saıasattanýshy retinde ajyrata bilýi tıis. Kez kelgen ıdeıanyń ústemdigi qaýipti.
Biraq, meniń maqalamdaǵy oıym – ol bir ıdeıanyń ústemdigin ornatyp, ony memlekettiń ıdeologıasy retinde bekitý emes, meniń usynysym, plúralızmdi, oı pikirlerdiń alýan túrligin saqtaı otyryp, qazaqty biriktire alatyn ortaq qundylyqtar boıynsha kelisip alý.
Sol qundylyqtardy izdeý. Naqtyraq aıtqanda, izdenisti toqtatpaý, qazaqtyń saıası oı-pikir evolúsıasy jalǵasýy qajet. Álem, dúnıe ózgerip jatyr, qazaq qoǵamy da sol ózgeristerge saı izdeniste bolý kerek!
