Biraz jyldan beri aýyz bekitip júrgenimdi aıtyp em, ol kisi kómekshilerin shaqyryp: «Myna jigitke talon berińder. Keshke bizden kelip aýyz ashsyn», – dedi. Áıelim Almatyǵa ketip, tańǵy sáresi men keshki aýyzasharǵa as daıyndaý shynymen de qıyn bop júrgen. Qala tirshiligine arnalǵan gazettiń otymen kirip, kúlimen shyǵyp, keshke jaldamaly páterime kelgende silelep qulaıtynmyn. Imamnyń usynysyna birden kelise kettim. Jigitter bergen talondy qaltama basyp, jumysqa taıdym. Gazettiń jumysy onymen bitsin be, Maıakovskııdiń «Májilisqorlaryndaǵydaı» jınalys jasaǵysh mekemelerdiń bir-ekeýine bas suǵyp, tilim salaqtap kelip turǵan betim osy.
Meshitke jınalǵan jamaǵatpen aqsham namazyn ótep, aýyzasharǵa beriletin asqa jurtpen birge uzyn-sonar kezekke turdym. Oqyrǵa úımelegen jemqor tabyndaı bir-birimizdi yǵystyryp, áıteýir óldim-taldym degende men de as úlestirip turǵan áıelderdiń janyna taıadym. Aldymdaǵy jigit birneshe oıyǵy bar temir tárelkesin áıelderge usyndy. «Talonyńyz qaıda? Talonsyz tamaq berilmeıdi», – dedi onyń tárelkesin keri qaıtarǵan as úlestirýshi. «Jumystan kelgen betim osy edi. Talon alýǵa úlgermedim, bitip qalypty», – dedi jas jigit jarylǵan ernin jalap. Kúnge kúıgen óńi tataryp, ábden qaljyraǵany túrinen kórinip tur. «Bere salsańyzshy endi, baǵanadan beri kezekte turmyn ǵoı», – dedi jas jigit jalbarynyp. «Sen ne, qazaqsha túsinbeısiń be? Aıttym ǵoı, talonyńyz bolmasa, tamaq berilmeıdi. Aldymen talony barlar alyp alsyn, tamaq asyp jatsa sosyn kóremiz», – dedi áıel jigitti asa jaqtyrmaı. Art jaqta kezekte turǵandar asyqtyryp, kúbir-sybyr kúsheıe bastady. Sol aralyqta kezekshi mılısıa da kelip qaldy. Jas jigit oǵan da ótinishin aıtyp edi, «baýyrym, tártip saqtaıyq. Talony barlar tamaǵyn alyp bolsyn, sosyn kóresiń», – dedi ol da áıeldiń sózin qaıtalap. «Beısharanyń qarny ashyp, qatalap turǵan shyǵar. Shyjyǵan ystyqta qara jumys istep júrip (qara jumystan kelgeni kórinip tur) nesine aýyz bekitedi eken. Talonymdy osyǵan bere salsam ba?» degen bir oı basyma sap ete qalyp edi, tamaqtyń qosh ıisi men ishimniń qaıta-qaıta shuryldaǵany ol oıymnan ilezde aınytty. «Múmkin sońyn ala nápaqasy buıyrar» dedim de temir tárelkemdi as quıýshyǵa usyndym. Mılısıa da jigitti qolynan jetelep, shetke qaraı shyǵardy.
Arǵy jaqqa el qonyp, jaı kúnderi qadirin bilmeıtin qara sýdy qanyp ishken soń jas jigit qaıta esime tústi. «Ne boldy eken? Tamaq ishe aldy ma? Talonymdy nege soǵan bere salmadym? Sý ishsem de birdeńe qyp amaldaýǵa bolar edi ǵoı» dep oılaǵan saıyn berekem qashyp, mazam ketti. Jurt asyn iship, jan-jaqqa tarap ketti. Qutpannyń azany shaqyrylǵanda baryp, tapjylmaı otyrǵan ornymnan turdym. Aıaǵym zildeı bolyp, adymym ashtyrmaıdy...
Azapty oıdy biraz ýaqyt arqalap júrip, aqyry odan da arylǵanmyn. Astanasy da jaıynda qalyp, bir-aq kúnde «Almatym, qaıdasyń?» dep tartyp ketkem. Arada bes-alty aı ótkende batysty betke alyp, júıtkigen poıyz, solq etip Shymkent shaharyna toqtaǵanda sol jigit tosynnan qaıta esime tústi...
***
– Assalaýmaǵalaıkým! Qosh kelipsizder, Shymkentke.
– Ýaǵalaıkýmassalam. Qosh kórdik.
Shymkent vokzalynda jolyqqan jas jigit saparlasymnyń burynnan tanysy bolsa kerek, ekeýi tós qaǵystyryp amandasyp jatyr.
– Oı, sen habarsyz kettiń ǵoı. Qalaı jaǵdaıyń?
– Shúkir, aǵa. Osy Shymkentte turyp jatyrmyz. Aqtóbeden qonaqtar kelip edi, solardy shyǵaryp salyp turǵan betim. Qyzyq boldy ǵoı sizdi jolyqtyrǵanym.
– Iá, «taý men taý kezdespeıdi, adam men adam kezdesedi» degen osy. Qansha ýaqyt boldy, baýyrym, seni kórmegeli. Tanysyp qoı, myna jigit Quttybek. Jýrnalıs, aqyn.
Jas jigitpen qaıta qol alystym. Saparlasym áńgimeni ary qaraı jalǵady.
– Úılendiń be? Qansha bala-shaǵań bar?
– Úılengeli bes-alty jyl boldy. Bir bala.
– Nege bir-aq bala? Jas emessińder me, senderge topyrlatý kerek qoı.
– Oı, aǵa! Densaýlyq bolsa, topyrlatar edik qoı.
– Densaýlyqqa ne bop qaldy?
– Aǵam aýyrdy. Eki búıregi birdeı isten shyqty. Qarap otyryp óltiretin emes, bir búıregimdi berdim.
Jas jigittiń betine jalt qaradym. Sabyrly keıpinen jazbaıdy. İshimdi alaı-dúleı ot sharpyp ótkendeı boldy. Saparlasym:
– Vıktor Frankl degen kisi: «Ómirdiń máni – ózgege qýanysh syılaý. Ómir jolynda saǵan serik bolǵan adamdy qýantý. Onyń kóńil kúıin shattyq sezimge toltyrý. Adamdarǵa rıasyz qyzmet etý arqyly ózińdi de, ony da shattyqqa bóleý», – deıdi eken. Qalaı, qazir ózińdi jep-jeńil jer basyp júrgendeı sezinetin shyǵarsyń, – dedi.
– Iá. Qudaıǵa shúkir, qazir aǵamnyń da jaǵdaıy jaman emes. Soǵan qýanamyn, – dep jas jigit sál jymıdy...
Sol aralyqta bizdi kútip alýǵa kelgen kisimiz de keldi. Aýyr basyp, vokzaldan shyqtym...
Yrysbek DÁBEI
