Jergilikti baspasóz dál osy kórme álem jurtshylyǵynyń Ortalyq Azıa kóshpendileri týraly oıyn ózgertti dep jazady. «Uly dala altyny» kórmesiniń ashylýy «keremet áser» qaldyrdy. Bul tańqalarlyq emes, óıtkeni ekspozısıada Shyǵys Qazaqstan arheologtarynyń tarıhı buıymdary usynylǵan. Olar ata-babalarymyzdyń sanasyn túbegeıli ózgertip, zergerlik jumystardy qanshalyqty isteı alatynyn túsinýge múmkindik berdi.
Ekspozısıa kóshpendilerdiń erjúrek jaýynger, sulýlyq pen tarıhty jasaýshylar bolǵanyn pash etkeni anyq. Sonymen qatar, ár eksponat tabylǵan jerdiń jeke fotosýretimen súıemeldengen.
Fısýılám mýzeıiniń dırektory Lúk Saıson «bul jańa tanyla bastaǵan mádenıetti Ulybrıtanıaǵa jáne búkil álemge pash etý úshin zor múmkindik» - deıdi.
– Birneshe aı buryn qazylǵan nysandardyń arqasynda álem tarıhyn qaıta jazýdyń erekshe múmkindigi týdy. Kembrıdjde biz úshin eń bastysy – artefaktilerdi ǵana emes, búkil arheologıalyq prosesti jáne Qazaqstanda qoldanylatyn saraptamalyq bilimdi kórsetýge múmkindik berdi. Bul Kembrıdj ýnıversıtetiniń murajaı álemindegi, týrızm jáne arheologıa men muraǵattar týraly ǵylym álemindegi Shyǵys Qazaqstandaǵy áriptesterimen seriktestigi turǵysynan erekshe oqıǵa. Bul qundy materıaldar Eýropada alǵash ret bizdiń kelýshilerge kórsetiletinine biz óte qýanyshtymyz, – dedi Lúk Saıson.
SHQO ákimi Danıal Ahmetov kórme qonaqtaryn qarsy alyp, oqıǵanyń Qazaqstan men Ulybrıtanıa qarym-qatynastary úshin mańyzdy ekenin atap ótip, ekspozısıanyń kópshilikti biregeı artefaktilermen tanystyryp, Qazaqstan men Birikken Koróldik arasyndaǵy mádenı jáne tarıhı murasy bar elder arasyndaǵy mýltımádenı almasý tizbeginiń bir býynyna aınalatynyna tilek bildirdi.
– «Uly dala altyny» – eki memleket arasyndaǵy yntymaqtastyqty nyǵaıtýǵa jasalǵan taǵy bir úlken qadam. Kórme meıirimdilik pen ózara syılastyqtyń joǵary deńgeıin kórsetedi. Ol brıtandyq ǵylymı qaýymdastyqty ǵana emes, ejelgi tarıhtyń barlyq áýesqoılaryn bizdiń dáýirimizge deıingi birinshi myńjyldyqta uly dalany mekendegen kóshpeli saqtardyń órkenıetimen tanystyrady. Ekspozısıa bizdiń ata-babalarymyz jasaǵan naǵyz jaýhar týyndylardy usynady. Bul jumystar ejelgi saqtardyń kóshpeli mal sharýashylyǵy, taý-ken óndirý ónerkásibi men metalýrgıa salalarynda biregeı mádenıeti men tereń bilimi bolǵanyn aıǵaqtaıdy, – dep atap ótti óńir basshysy.
Qurama kórmede Berelden (Katonqaraǵaı aýdany) jáne Eleke Sazy qorǵanynan (Tarbaǵataı aýdany) tabylǵan eksponattar qoıylǵan. Brıtan qoǵamynyń nazaryna usynylǵan artefaktilerdi Shyǵys Qazaqstanda, bizdiń dáýirimizge deıingi jetinshi-altynshy ǵasyrlardaǵy saq elıtasynyń qorǵandarynan qazaq arheologtary tapty.
Bul kezeńdi ejelgi qazaqtar tarıhyndaǵy «Altyn ǵasyr» dep te ataıdy. Ekspozısıanyń basty oqıǵasy 2018 jyly tabylǵan – b.z. d. altynshy-besinshi ǵasyrlarǵa jatatyn jas sadaqshy jańa «Altyn adam» boldy. Onyń kıiminde 15 myń altyn zattar bar. Onyń qaldyqtary qarý-jaraq jáne áshekeı buıymdarmen qorshalǵan.
Qara teńizden Ortalyq Azıaǵa deıingi aýmaqty jaýlap alǵan ejelgi saq taıpalarynyń álemine kórermenderdi baýrap alatyn altyn bilezikter, qynalar, áshekeıler, erekshe saqtalǵan kıim elementteri jáne bylǵary men kıizden jasalǵan buıymdar bar. Bul eksponattardyń tolyq tizimi emes.
Árıne, tas, qol dıirmenderi altyn zergerlik buıymdar sıaqty tartymdy bolmaýy múmkin. Biraq olar skıftik saqtardyń un jasaǵanyn, ıaǵnı, qarapaıym eginshilikpen aınalysqanyn dáleldeıdi. Kórmedegi kóptegen nysandar bizdiń dáýirimizge deıingi segizinshi jáne altynshy ǵasyrlarǵa jatady. Kóptegen zattar ótken jyly ǵana tabyldy. Kórmede tarıh ómirge keledi. Árbir eksponat-ótkenge saıahat.
Qazaqstannyń ejelgi kóshpelilerine arnalǵan, olardyń tańǵajaıyp qorǵandarynan bastap, mıftik janýarlarǵa aınalǵan kóz tartarlyq jylqylaryna deıingi kórme arheologıanyń ereksheligin kórsetedi. Álemniń jetekshi ǵalymdary joǵary baǵa berip, «Álemdik oqıǵa» dep atap ótti. Ekspozısıanyń arqasynda myńdaǵan adam bizdiń tarıhymyzben tanysa alatyn bolady.
Fısýılám mýzeıinde uıymdastyrylǵan «Uly dala altyny» ekspozısıasy 30 qańtarǵa deıin jumysyn jalǵastyrady. Kórme kórermenderdiń shynaıy qyzyǵýshylyǵyn týdyratyny anyq. Óıtkeni ol tarıhtyń jańa betterin ashady. Brıtandyq arheologtar Shyǵys Qazaqstan aýmaǵyndaǵy qazba jumystaryna qatysýǵa nıet bildirdi jáne eki eldiń yntymaqtastyǵy tek osy ekspozısıamen shektelmeıdi.
– Bul kórme Anglıa úshin biregeı. Biz ony Kembrıdjde ótkizgenimiz úshin maqtanyshtymyz. Bul halyqaralyq aýdıtorıaǵa biregeı artefaktilerdi kórsetý úshin zor múmkindik. Men arheologpyn jáne munyń bárin óz kózimmen kórgenime óte qýanyshtymyn. Meni, eki myń jyl buryn ómir súrgen adamdardyń mádenıeti tań qaldyrdy.
Bul kóshpendilerdiń eginshilik jáne óndirispen qatar aınalysqan kezeńindegi tańqalarlyq kombınasıa. Artefaktiler óte áserli. Ónimderdegi bul kombınasıa tańqalarlyq jaıt. Ǵalym retinde sizderdiń aýmaqtaryńyz, qazba jumystaryńyz maǵan óte qyzyqty. Men arheologıalyq ekspedısıaǵa qatysqanymdy maqtan tutar edim, – dedi Kembrıdj ýnıversıtetiniń arheologıa kafedrasynyń meńgerýshisi Sıprıan Brýdbank.
