Óńrlerdi damytýǵa respýblıkalyq búdjetten jyl saıyn aıtarlyqtaı qarajat bólinedi. Degenmen, sol qarjyny tıimdi paıdalanýda únemi kemshilikterge jol berilipotyr. Sonyń saldarynan jańa jumys oryndaryn qurý, jumyssyzdyq deńgeıin tómendetý, halyqtyń jan basyna shaqqandaǵy kirisin ulǵaıtý sıaqty ındıkatorlar boıynsha joǵary mejelerge qol jetkizilmeı keledi.
Taǵy bir ózekti máselelerdiń biri – jergilikti búdjetterdiń respýblıkalyq búdjetten beriletin transfertterge táýeldiligi jyldan-jylǵa artyp kele jatqandyǵy bolyp otyr. Salystyrmaly túrde aıtsaq, 2017 jylǵy respýblıkalyq búdjetten óńirlerge berilgen sýbvensıanyń kólemi 2016 jylmen salystyrǵanda 1,8 esege ósip, 1 trln. 448 mlrd teńgeni qurady.
Buǵan qosa, 2017 jyly óńirlerge berilgen sýbvensıanyń 1 mlrd. 600 mln. teńgesi, ókinishke oraı, paıdalanylmaı, respýblıkalyq búdjetke qaıtaryldy. Mundaı jaǵdaı respýblıkada buryn bolǵan emes. Sondyqtan da bolar, óńir ákimshilikteri jergilikti búdjetterdiń salyq salý bazasyn keńeıtýge asa múddeli emes.
Al, sýbvensıa almaıtynqalalaryna jáne Atyraý, Mańǵystaý oblystaryna beriletin nysanaly transferttiń kólemi olardan alynatyn qarjydan birneshe ese kóp. Máselen, sońǵy eki jylda Astana qalasyna bólingen nysanaly transfertter kólemi búdjetke alyp qoıý deńgeıinen 10 ese kóp bolsa, Almaty qalasy boıynsha – 23,7 paıyz, Mańǵystaý oblysy boıynsha – 46,3 paıyzdan asyp tústi. Osyǵan oraı, 2017 jyly paıdalanylmaı qaıtarylǵan nysanaly transferttiń kólemi 19 mlrd. 200 mln. teńgeni qurady.
Joǵaryda aıtylǵan derekter búdjet aralyq qatynastardy retteý elimiz úshin óte kúrdeli, kókeıtesti máselege aınalyp otyrǵandyǵyn jáne búdjet aralyq qatynastardyń áli de bolsa sheshimin tappaı kele jatqandyǵyn ańǵartady.
Sondyqtan, tıimdi búdjettik saıasat júrgizýdi yntalandyratyn búdjet aralyq qatynastardyń ońtaıly modelin qalyptastyrý qajet. Sondaı-aq, óńirlerdiń búdjettik qamtamasyz etilýin teńestirýdiń belsendi saıasatyn júrgizgen jón dep sanaımyn.
Sonymen qatar, búgingi kúni respýblıkada tórtinshi deńgeıdegi búdjet qalyptastyryldy. Olar – aýdandyq mańyzy bar qala, aýyl, kent jáne aýdandyq okrýg búdjetteri. Sondyqtan da, óńirlerde búdjetti qalyptastyratyn, oryndalýyn qamtamasyz etetin bilikti mamandardy daıyndaýǵa aıryqsha kóńil bólý qajet.
Óńirlerde búdjetten qarjylandyrylatyn ınvestısıalyq jobalardyń sapasyna nazar aýdaryp, tıimdiligin arttyrý da mańyzdy máselelerdiń biri. Búgingi kúni respýblıkalyq búdjetti naqtylaý kezinde óńirdegi keıbir jobalar alynyp tastalyp, onyń ornyna jańalary engizilýde. Bul ınvestısıalyq jobalardy iskeasyrý boıynsha uzaq merzimdi strategıanyń bolmaýy jáne óńirlerde ınvestısıalyq jobalarǵa monıtorıńtiń der kezinde júrgizilmeýi sebebinen týyndaýda.
Munyń bári qarajattyń ıgerilmeýine ákep soǵady. 2017 jyly maqsatty transferttiń eń kóp ıgerilmeýi Pavlodar oblysynda – 1 mlrd. 100 mln. teńgeni, Qaraǵandy oblysynda – 1 mlrd. teńgeni, Astana qalasynda – 600 mln. teńgeni qurady.
Jalpy, Esep komıtetiniń aýdıtorlyq jáne saraptamalyq taldaý is-sharalarynyń nátıjeleri boıynsha ortalyq jáne jergilikti atqarýshy organdardyń nysanaly transfertti bólý jáne paıdalaný kezinde 76,6 mlrd. teńge qarjynyń óz maqsatyna jumsalmaǵany anyqtaldy, sonyń ishinde qarjylyq buzýshylyqtar 28,6 mlrd. teńgeni qurady.
Joǵary da kóterilgen máseleler óńirlik saıasatta birtutastyqtyń joqtyǵyn kórsetedi. Mundaı kemshilikti boldyrmaý úshinUlttyq ekonomıka mınıstrliginiń strategıalyq josparynda óńirlik damý salasyndaǵy nysanaly ındıkatorlar men is-sharalardyń júıeli júrgizilip, memlekettik baǵdarlamalarmen keshendi baılanysta bolýyna nazar aýdarǵan jón degen oıdamyn.
Sondaı-aq, jergilikti atqarýshy organdardyń nysanaly transfertter men sýbsıdıalarǵa táýeldiligin tómendetip, olardy ózderiniń básekege qabilettilik basymdyqtaryna sáıkes, óńirlerdiń ekonomıkasyn damytý boıynsha pármendi sharalar qabyldaýǵa yntalandyrý qajet dep sanaımyn.
Ádilbek QABA
