«Ýkraına daǵdarysy TMD elderin ekonomıkalaryn qaıta qaraýǵa, álemdik qalyptasqan saıası jaǵdaılarǵa jiti nazar aýdaryp, saıası máselelerin retteýge májbúr etýde. Ekonomıkalyq qıyndyqta otyrǵan Reseı TMD-ny jumyldyryp, Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq, ortaq valúta sekildi is qımyldaryn jedeldetti. Reseı Qytaımen birqatar ekonomıkalyq kelisimderge qol qoıdy. Qytaı da ekonomıkalyq zardap shegip otyrǵan Reseı jáne Orta Azıa elderiniń ekonomıkasynda óz upaıyn túgendeýge kiristi.
Biraq, bul aımaqta óz múddesinen aıyrylmaýy úshin AQSH-tyń da birqatar qımyldarǵa kóshkeni baıqalady.AQSH-tyń Orta Azıaǵa qumartýynyń birtalaı sebepteri baryn aıtý kerek. Orta Azıa aımaǵy jer asty tabıǵı baılyqqa baı. Jer kólemi úlken. Bular arqyly Qytaı, Reseı, Iran, Úndistan jáne basqa da memleketterdiń saıası, ekonomıkalyq qaýipsizdigine tikeleı áser etýge bolady.
Qazirge deıin Orta Azıada AQSH pen NATO munaı men kógildir otyn qubyrlarynyń qaýipsiz tasymaldanýyn qamtamasyz etýmen shektelip otyr. AQSH buǵan qosa 2001 jyldan beri Irak, Lıvıa, sońǵy ýaqytta Sırıadaǵy janjaldarǵa qatysty. Sondaı-aq Iran jáne Reseımen qatynasy ýshyǵyp, soǵys qımylyna daıyndyq jumystaryn júrgizgen AQSH Orta Azıada belsendi qımyl jasamady.
Endigi ýaqytta AQSH pen NATO Orta Azıa memleketterimen jaqyn qarym-qatynasyn jandandyrýy múmkin. Vashıngton «beıbitshilik jáne yntymaqtastyq» kelisimderin júrgizý arqyly aımaqqa saıası, áskerı, qarjy, aqparattyq alańdarda yqpal etýdi kózdeıdi.
Orta Azıa memleketteriniń bıligi Reseıdiń yqpalynda. Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan TMD-nyń múshesi. Qazaqstan Eýrazıa ekonomıkalyq odaǵy quramynda. Jaqynda odaqqa Qyrǵyzstan qosyldy. Tájikstanda uıymǵa qosylýǵa nıetin bildirdi.
Osylaısha Orta Azıa memleketteriniń saıası, ekonomıkalyq birigý prosesteri jedel júrýde. Reseıdiń Orta Azıada yqpalynyń artýynan seskengen AQSH, bul aımaqta óz áserin kúsheıtýge kiristi. Vashıngton aımaqta baqylaý júrgizý úshin Máskeýdiń saıası, ekonomıkalyq yqpalyna túskisi kelmeıtin Ózbekstanmen jaqsy qarym-qatynas jasaýǵa kóshti. Ózbekstan Ujymdyq qaýipsizdik sharty uıymyna (UQSHU) eki ret kirip, shyǵyp ketken. Tashkenttiń kórshi memlekettermen baılanysy da salqyn. Halyq sany jaǵynan ózge kórshiles memleketterden basym.
Jaqynda AQSH Ózbekstanǵa 308 dana saýytty Mrap jáne 20 saýytty áskerı tehnıka beretin boldy. Áskerı tehnıkanyń quny 150 myń AQSH dollaryn quraıdy. Bul málimetterdi AQSH-tyń Orta Azıa jónindegi mınıstri Danıel Rozenblým málimdedi. Jáne áskerı tehnıka mamandaryn jiberýdi qarastyrýda. Keıbir saıası sarapshylar pikirinshe, AQSH tegin beriletin tehnıkanyń óteýi retinde Ózbekstannan Termez kentindegi Kókaıdyn áskerı áýe bazasyn jalǵa suraýy múmkin. Buǵan deıin de, 2005 jyldan beri Ózbekstannyń Hanabad qalasynda AQSH-tyń áskerı bazasy bolǵan. Ándijan oqıǵasynyń qarsańynda «bılikke qarsy toptarǵa kómek berdi» degen jeleýmen bul baza jabylǵan.
Tájikstannyń EEO kirý nıeti belgili bolǵan soń, jaqynda AQSH-tyń Orta Azıa jónindegi mınıstri Danıel Rozenblým jáne adam quqyqtary men dinı senim bostandyqtary mamany Stıven Feldshteın Dýshanbege baryp qaıtty. Bunyń aldynda Eýropanyń Orta Azıa jónindegi mınıstrlik basshysy Toıvo Klar da Tájikstanǵa saparlap qaıtqan.
Bul saparlardy sarapshylar Dýshanbeniń Máskeýmen baılanys qura bastaýyna baılanysty AQSH-tyń múddesin aıqyndaý turǵysynan jasalǵan dep boljaıdy.
AQSH jaqynda Qyrǵyzstandaǵy ókiletti elshisin almastyrdy. Máskeýdiń Qyrǵyzstanǵa yqpalyn azaıtýda elshiniń atqarar orny mańyzdy. Jańa elshi buryn TMD jáne Shyǵys Eýropa elderinde qyzmet atqarǵan. Sol elderde bılikti basyp alý, eldiń bóliný oqıǵalary bolǵan. AQSH-tyń Qyrǵyzstandaǵy burynǵy ókiletti elshisi Pamela Spratlen elde mundaı nátıje shyǵara almady. Nátıjesinde Ózbekstanǵa ókiletti elshi bolyp aýysty. Sarapshylar, elshilerdiń almastyrylýy AQSH-tyń Qyrǵyzstandaǵy yqpalyn kúsheıtkisi keletinin aıtady», - dep avtor maqalasynda Orta Azıada bolǵan sońǵy ózgeristerge saraptama jasaıdy.
Newtimes-tan aýdarǵan Nazar Turyqbaıuly
