Reneniń tyrnaqaldy týyndysy 1865 jyly jaryqqa shyqty. Ol kitabynaSúllı-Prúdom dep qol qoıady (bul ákesiniń tolyq esimi). Jınaqqa synshy Sharl Ogústen Sent-Bev joǵary baǵa beredi. Aradan bir jyl ótip Álfans Lemer óziniń «Zamanaýı Parnas» jınaǵyna Súllı-Prúdomnyń óleńderin qosady. Bul kitap romantıka mektebiniń lırık sezimderine qarsy shyqqan «parnasshy» jas aqyndardyń ádebı manıfesine aınalyp ketedi. Lemer bul jeńisten soń Súllı-Prúdomnyń alǵashqy jınaǵyn qaıta bastyryp, oǵan qosa jańa sonetter jınaǵy – «Synaýlardy» da jaryqqa shyǵarady. Úsh jyl barysynda aqynnyń antık ańyzdar baǵytyndaǵy – «Avgıı atqorasy», «Italıa betteri», «Jalǵyzdyq» atty kitaptary baspadan shyǵady. Bul shyǵarmalarynda aqyn jaýapsyz mahabbat, ǵylym-bilim men din arasyndaǵy qarama-qaıshylyqtar jaıynda qalam terbegen. Jaqyn týysynyń qyzyna úılenbekshi bolǵan Rene ol jaqtyń kelispeıtindigi jaıly jaýapty estigesin ómir boıy jalǵyz jasaýǵa bekinedi.
1870 jyly Rene óte aýyr jaǵdaıdy bastan ótkizedi. Birneshe kún ishinde ájesin, anasyn jáne ápkesin qara jer qoınaýyna tapsyrady. Osy jyldyń shildesinde Fransıa-Prýssıa soǵysy bastalyp, aqyn eriktiler qatarynda qolyna qarý alyp soǵysqa kiredi. Parıjdiń Prýs áskerleri tarapynan uzaq ýaqyt qorshaýda bolýy aqynnyń onsyz da syr berip júrgen densaýlyǵyna qatty áser etedi. Fransıa astanasy qorshaýdan azat etiler ýaqytta ol aıaǵynan aırylady. Emdelý jyldarynda aqyn patrıottyq óleńder jazady. Ony 1870 jyly «Áskerdegi estelikter» taqyrybymen kitap etip shyǵarady. Súllı-Prúdomnyń Lýkreskııóleńderiniń áserimen jazǵan «Ádilet» dastany dıalog túrinde bolyp,ádilettilikti syrtqy dúnıeden emes, adamnyń júreginen, onyń ishki áleminen izdeý kerektigin aıtady. 1888 jyly Rene «Baqyt» dep atalatyn 4 myń joldan turatyn epıkalyq dastanyn jazyp bitiredi. Aqyn bul dastanda adam baqytqa – ǵylym-bilimge umtylýy, meıirbandylyǵymen, ádilettiligimen jetedi degen pikirdi alǵa tartady. Fransýz ádebıetine aqynnyń gýmanısik oılarynyń áseri jaıynda sóz etip, negizi fransýz bolǵan amerıkalyq synshy Jan Alber Bedemynadaı deıdi:
«Ol pozıtıvızm jaqtaýshylarynyń psemızmimen uzaq ýaqytqa zulmatta qalǵan óleńin jaryqqa shyǵardy jáne mynadaı dep úıretti : baqytqa – qaıǵymen, márttikpen, baýyrmaldyqpen, meıirbandylyqpen jáne mahabbatpen jetý múmkin!»
1901 jyly Súllı-Prúdomǵa ádebıet salasyndaǵy alǵashqy Nobel syılyǵyn tapsyrdy:
«Ádebıettegi minsiz jeńisteri, joǵary ıdealızmi, kórkem kúrdeliligi men ónerdiń tańǵalarlyq úılesimdiligine jetkeni úshin» delingen syılyqty berý jaıyndaǵy sheshimniń prembýlasynda. Syılyqtyń Súllı-Prúdomǵa berilýi eń laıyq jazýshy retinde Tolstoıdy kózdep otyrǵan ádebıet álemi úshin kútpegen jaǵdaı boldy. Quttyqtaý sózinde akademıa múshesi S.D.Vırsen aqynnyń izdenimpaz jáne eshteńeni qalt jibermeıtin aqylymen adam júregine jol taba alǵanyn aıtady. Mine osynysymen Alfred Nobel aıtqan «ádebıettiń ıdeal dástúrlerin» degen sózin, is júzinde basqa jazýshylarǵa qaraǵanda kóbirek amalǵa asyrǵanyn aıryqsha atap ótti. Bul ýaqytta aqyn syrqat bolyp marapattaý rásimine qatysa almady. Laýreattyq dıplom Fransıanyń Shvesıadaǵy elshisine tapsyryldy. Qatty syrqattanyp jatqan aqyn «Erkin tańdaý psıhologıasy» dep atalatyn sońǵy shyǵarmasynda «tańdaý erkindigi tabıǵatqa ǵana tán jáne solaı bolyp qala beredi» degen pikirdi alǵa qoıady. Súllı-Prúdom 1907 jyly 7 qyrkúıek kúni Parıj janyndaǵy Shatn-Malabrı qalasynda ornalasqan vıllasynda qaıtys bolady.
Bir kezderi ádebı jáne akademık dáýirde óte úlken qurmetke ıe bolǵan jazýshy búginge kep tipti Fransıanyń ózinde de nazardan tys qalǵan. Aqynnyń keıbir óleńderin aýdarady, antologıalarǵa kirgizedi, biraq búgingi tańda ádebıettanýshylar onyń shyǵarmalaryna mán berip qaramaıdy. Súllı-Prúdomdy Nobel syılyǵynan qalǵan aqshalar esebinen Fransıadaǵy jas aqyndarǵa beriletin ádebı syılyqtyń negizin qalaýshy retinde tanıdy.
Aýdarǵan: Tursynbek Bashar
Daıyndaǵan: Joldas Órisbaev
Sýret: chto-chitat.livejournal.com
http://massaget.kz/debiet/audarma/21472
