Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev «Ádiletti Qazaqstan: zań men tártip, ekonomıkalyq ósim, qoǵamdyq optımızm» atty halyqqa Joldaýynda strategıalyq mindet qoıdy – adamı kapıtalǵa júıeli ınvestısıalar arqyly Ádiletti Qazaqstan qurý. Bul tapsyrma Úkimet atqaryp jatqan keshendi jumystyń negizine aınaldy. Ol barshaǵa qoljetimdi ári zamanaýı bilim berýge jáne ǵylymı orta qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan. Júıe mektepke deıingi tárbıeden bastap aldyńǵy qatarly zertteýlerdi qoldaýǵa deıingi barlyq satyny qamtıdy. Osy arqyly eldiń bolashaǵyn aıqyndaıtyn berik negiz qalanyp, Qazaqstannyń álemdik deńgeıdegi uzaq merzimdi básekege qabilettiligi nyǵaıady jáne árbir azamattyń ómir boıy damýyna jaǵdaı jasalady.
Qoljetimdi jáne sapaly bilim berý: balabaqshadan bastap halyqaralyq olımpıadalarǵa deıin
Adam kapıtalyn damytýǵa negiz erte jastan qalanady. Sol sebepti Úkimet mektepke deıingi bilim berý júıesine aıryqsha kóńil bólip, ár balaǵa bolashaqta tabysty bolýǵa teń múmkindik jasaýdy kózdep otyr. Búginde Qazaqstanda 11,8 myń mektepke deıingi uıym jumys isteıdi. Olarda 1 mln-nan astam bala tárbıelenip jatyr: 470 myń bala – memlekettik, al 540 myńnan astamy – jekemenshik balabaqshalarda. Jańa balabaqshalar ashý jáne zamanaýı qarjylandyrý tetikterin engizýdi qamtıtyn júıeli jumystyń arqasynda 2–6 jas aralyǵyndaǵy balalardy qamtý deńgeıi 93,1%-ǵa jetip, jyl sońyna deıin 95%-ǵa deıin ósedi dep josparlanýda.
Qoljetimdilikti arttyrý úshin 2023–2027 jyldarǵa arnalǵan kezeńdik Jol kartasy bekitilgen. 2025 jyldyń basynan beri 14,8 myń oryndyq 195 balabaqsha ashyldy. Jyl sońyna deıin qoldanystaǵy uıymdardy keńeıtý arqyly taǵy 49 myńnan astam oryn qurylady. Sonymen qatar jańa tárbıelik tájirıbeler de jolǵa qoıylýda. Qyrkúıekten bastap 100 balabaqshada 12 myń balany qamtıtyn adal eńbekke baýlý boıynsha pılottyq joba júzege asady. Sondaı-aq «Besten buryn úlger» baǵdarlamasy ata-analardy qoldaýǵa jáne balanyń otbasynda damýyn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan.
Qazaqstandaǵy orta bilim berý fýnksıonaldyq saýattylyq pen HHİ ǵasyr daǵdylaryn damytýǵa baǵyttalǵan, bul eldiń PISA halyqaralyq zertteýiniń úzdik 50 eli qataryna enýine yqpal etti.
Qazaqstandyq oqýshylardyń jetistikteri tańdalǵan baǵyttyń durystyǵyn dáleldeıdi. 2024–2025 oqý jylynda halyqaralyq olımpıadalarǵa qatysqan árbir ekinshi oqýshy júldeger atandy. Qazaqstandyq oqýshylar barlyǵy 34 halyqaralyq olımpıada men baıqaýda 1000-nan astam medal, onyń 193-i altyn ıelendi. 2025 jyly halyqaralyq jarystarǵa qatysqan 31 oqýshynyń 27-si júldeger atandy. Aýyl oqýshylarynyń talantyn damytýǵa erekshe nazar aýdarylýda. Aýyldyq mektepter arasyndaǵy İİ Respýblıkalyq olımpıada jeńimpazdarynyń sany on esege artty.
Zamanaýı ınfraqurylym jáne barshaǵa teń múmkindikter
Elimizdiń barlyq óńirinde bilim sapasynyń biryńǵaı standarttaryn qamtamasyz etý úshin ınfraqurylymdy jańǵyrtý boıynsha aýqymdy jumystar júrgizilip jatyr. 2025 jyly qurylysy júrip jatqan 232 jańa mektepti paıdalanýǵa berý josparlanýda, olardyń jalpy syıymdylyǵy – 267 myń oryn. Bul úsh aýysymdy oqytý máselesin sheshýge tikeleı qadam bolyp otyr. Sonymen qatar qoldanystaǵy ǵımarattardy jańǵyrtý baǵdarlamasy iske asyrylýda: 2025 jyly 245 mektepte kúrdeli jóndeý júrgiziledi. Qosymsha 1 myńnan astam aýyl mektebi jańǵyrtylady. 680 uıym úshin 1,1 myńnan astam zamanaýı pándik kabınet satyp alynýda.
Sıfrlandyrýdaǵy mańyzdy qadam – mektep oqýlyqtarynyń 100%-yn ınteraktıvti mazmundy elektrondyq formatqa tolyq kóshirý. Bul oqý úderisin anaǵurlym ıkemdi ári qoljetimdi etti.
Jumystyń basty baǵyttarynyń biri – árbir bala ózin qoǵamnyń tolyqqandy múshesi retinde sezinetin ınklúzıvti orta qalyptastyrý. Búginde mektepterdiń 90%-da ınklúzıvti bilim berýge jaǵdaı jasalǵan, 85% bala qajetti qoldaý alýda.
Arnaıy uıymdardyń jelisi keńeıtilýde: 508 mekeme jumys isteıdi, 121 qoldaý kabıneti ashyldy. Erekshe qajettilikteri bar balalarǵa pedagog-assıstent, arnaıy pedagog jáne jeke kómekshi shtattary engizildi. Aldaǵy ýaqytta úzdiksiz ınklúzıvti bilim berýdiń Ulttyq ortalyǵyn quryp, sondaı-aq «Erekshe bilim berýdi qajet etetin balalardy keshendi qoldaý týraly» Zań ázirleý josparlanǵan.
Tárbıe berý, qorǵaý jáne bos ýaqyt: bala basty nazarda
Prezıdent tapsyrmalaryn oryndaý sheńberinde «Qazaqstan balalary» memlekettik baǵdarlamasy sheńberinde «Adal azamat» biryńǵaı baǵdarlamasy jańartyldy, ol úshin biryńǵaı qundylyq keńistigin qalyptastyratyn arnaıy brendbýk ázirlendi. Sonymen birge balalar quqyqtaryn qorǵaý sharalary kúsheıtilýde: qamqorshylyq organdary mamandarynyń sany úsh esege jýyq, 303-ten 896 adamǵa deıin ulǵaıdy, bul otbasylarǵa ýaqtyly ári bilikti kómek kórsetýge múmkindik beredi. Mektepterde býllıngtiń aldyn alý úshin Kiva jáne «DosbolLIKE» halyqaralyq baǵdarlamalary engizilýde. Fızıkalyq qaýipsiz orta qurylýda: uıymdardyń 98%-y týrnıkettermen, 97%-y lısenzıalanǵan kúzetpen, 96%-y dabyl túımelerimen qamtylǵan, al 81%-y polısıanyń jedel ortalyqtaryna qosylǵan.
Demalys – úılesimdi damýdyń mańyzdy bóligi. Elimizde qosymsha bilim berý salasy belsendi damyp keledi, onda 3,3 mln balany nemese olardyń jalpy sanynyń 87,2%-yn qamtıtyn 2 142 uıym jumys isteıdi, bul kórsetkishti 2025 jyldyń sońyna deıin 90%-ǵa deıin jetkizý jospary bar. 2024 jyldyń jazynda uıymdastyrylǵan demalyspen 3,2 mln bala qamtyldy, onyń ishinde áleýmettik osal sanattardan 500 myń bala.
Mektepten mamandyqqa: suranysqa ıe kadrlar jáne qol jetimdi joǵary bilim
Prezıdent Joldaýynda kórsetilgen adamı kapıtaldy damytý baǵytyna súıene otyryp, Úkimet kásiptik jáne joǵary bilimniń qoljetimdiligin arttyrý boıynsha keshendi saıasatty júzege asyrýda. Jumys árbir jas qazaqstandyqtyń sapaly mamandyq alýǵa ári óz áleýetin asyrýǵa múmkindik alýyna baǵyttalǵan. Jumysshy mamandyqtary jyly aıasynda tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý júıesi (TjKB) naryq talaptaryna barynsha sáıkestigi úshin qaıta formattaý júrgizilýde.
Jańa kásipter atlasy ázirlendi, onda 900-den astam jańa bilim baǵdarlamasy ózektendirilip, 510-nan astam jańa baǵdarlama ázirlengen. Atlas negizinde 9 óńirde kadrlarǵa qajettilik kartalary jasaldy. Jumysshy mamandyqtarynyń bedelin arttyrý maqsatynda Jas Skills jáne Junior Skills konkýrstary ótkiziledi, al 107 myńnan astam oqýshy «Mansap kompasy» platformasynda kásibı dıagnostıkadan ótti. Otandyq bes kolejdi halyqaralyq deńgeıge kóterý boıynsha jumys bastaldy.
Atalǵan jumystaǵy negizgi quraldardyń biri – oqytýdy tikeleı qarjylandyrý. Prezıdent tapsyrmalaryn jáne saılaýaldy baǵdarlamasyn júzege asyrý aıasynda bilim berý granttarynyń sany 50%-ǵa ulǵaıtyldy, al bıylǵy oqý jylynda olardyń sany 93 myńnan asty, jergilikti atqarýshy organdardan (1,5 myńnan astam), KAZENERGY qaýymdastyǵynan (400), JOO rektorlarynan (2,2 myń) jáne «Qazaqstan» qorynan (500) qosymsha granttar bólindi.
Bul sharalarǵa qosymsha shákirtaqy kólemi júıeli túrde artyp keledi: 2024 jyldyń qyrkúıeginen beri bakalavrlar úshin tólemder 20%-ǵa, magıstranttar men doktoranttar úshin 15%-ǵa ósti, al stýdent-pedagogter úshin 75 myń teńgeden asyp otyr. Jalpy, sońǵy bes jylda shákirtaqy kólemi eki ese ósti jáne 2029 jylǵa qaraı onyń kólemin 200%-ǵa deıin kóterý josparlanýda. Stýdentterdi tikeleı qoldaýmen qatar, otbasylarǵa arnalǵan qarjylyq josparlaýdyń uzaqmerzimdi tetikteri de engizilýde.
«Ulttyq qor – balalarǵa» baǵdarlamasy bastapqy kapıtaldy qalyptastyrýǵa kómektesedi, 2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha balalardyń shottaryna $8 880 mln tústi. Memlekettiń qatysýymen júzege asatyn jańa "Keleshek" jınaqtaýshy júıesi (60 AEK bastapqy kapıtal jáne 7% deıingi syılyqaqy) ata-analarǵa bilim berýge josparly túrde 5 mln teńgeden astam qarajat jınaýǵa múmkindik beredi. Stýdent memlekettik grant alǵan jaǵdaıda, "Keleshek" baǵdarlamasy boıynsha jınaqtalǵan qarajat turǵyn úı satyp alýǵa baǵyttalýy múmkin», — dep atap ótti ǵylym jáne joǵary bilim mınıstri Saıasat Nurbek.
Sondaı-aq jeńildikpen bilim berý nesıeleri men 300 saralanǵan grant bar, olardyń sheńberinde memleket oqý qunynyń 50%-yn nemese 75%-yn jabady, al stýdent tolyq kólemde stıpendıa alady. Bilim alý úshin qolaıly jaǵdaı jasaýdyń taǵy bir mańyzdy aspektisi – baspana máselesin sheshý. Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes stýdenttik jataqhanalarda jyl saıyn keminde 10 myń oryn uıymdastyrý mindeti qoıyldy. Bul baǵyttaǵy júıeli jumystar boıynsha qazirdiń ózinde eleýli nátıjelerge qol jetkizilýde: 2018 jyldan bastap 62 myń oryndyq 251 jańa jataqhana paıdalanýǵa berildi. Aǵymdaǵy jyly 10 myńnan astam oryndyq 29 jataqhana iske qosylady, olardyń ishinde el tarıhyndaǵy eń iri jataqhana – elordada Eýrazıa ulttyq ýnıversıteti úshin salynǵan 2 656 oryndyq jataqhana bar. Osylaısha tapshylyq máselesi elimizdiń barlyq óńirlerinde sheshimin tapty. «Student-residence» zamanaýı modeli engizilýde, al áleýmettik osal toptardan shyqqan stýdentter úshin memleket 2023 jyldan beri turý shyǵyndaryn ótep keledi.
Inovasıalar jáne halyqaralyq áriptestik: bilim berý habyn qurý
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń tapsyrmalaryn oryndaý aıasynda Qazaqstan álemdik bilim keńistigine kirige otyryp, óńirlik bilim berý habyna aınalýǵa umtylýda. Búgingi tańda elimizde Brıtandyq Cardiff jáne Coventry University, nemistiń Anhalt, ıtalándyq Politecnico della Marche, koreılik Woosong University jáne MGIMO sıaqty jetekshi sheteldik ýnıversıtetterdiń 24 fılıaly ashyldy.
«Seriktes-elder geografıasy, sondaı-aq AQSH, Qytaı jáne Fransıany da qamtıdy, al 2025 jyly ınjenerlik-tehnıkalyq mamandyqtarǵa basymdyq beretin taǵy 10 jańa fılıal ashý josparlanýda. Olardyń keıbireýleri, mysaly, De Montfort, Coventry, Cardiff jáne Woosong sıaqty, tolyqqandy jeke kampýs formatynda jumys isteıtin bolady. Osymen bir mezgilde qazaqstandyq bilim júıesi shetelde de qanat jaıýda: QazUÝ-dyń Reseı men Qyrǵyzstanda fılıaldary (Bishkekte 2022 jyldan beri 1300-den astam stýdent oqıdy), sondaı-aq Ózbekstanda Áýezov ýnıversıteti jumys istep tur», — dedi mınıstr.
Sonymen qatar ǵylymı kásipkerlerdiń jańa býynyn jáne sıfrlyq ekonomıkanyń bolashaq kóshbasshylaryn qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan AI-Sana serpindi baǵdarlamasy júzege asyrylýda. Onyń maqsaty — stýdentterge jasandy ıntellekt (JI) tehnologıalaryn jappaı oqytýdy qamtamasyz etý.
Baǵdarlama Coursera, Huawei jáne Google platformalarynda negizgi oqytýdan bastap stýdenttik startaptardy jedeldetýge deıingi tórt kezeńdi qamtıdy. JI negizderi boıynsha 390 myńnan astam stýdent pen 3 myń oqytýshy kýrstan ótti.
«95 JOO Coursera platformasyna tegin qol jetkizgen júıeli jumystyń nátıjesinde Qazaqstan onyń bedeldi halyqaralyq syılyǵynyń laýreaty atandy. Praktıkalyq nátıje stýdentterdiń testileý satysynda turǵan 119 JI agentterin qurýy boldy, taǵy 395-i ázirlenýde. Osy órshil mindetti qoldaý úshin Nazarbaev Ýnıversıteti, EUÝ, Satbayev University jáne QazUÝ bazasynda qýaty 42 PFlops sýperkompúterlik klaster qurylýda. Al JI kýrstary barlyq ýnıversıtetterde mindetti boldy. 20 JOO-da JI, mashınalyq oqytý jáne kıberqaýipsizdik salasynda 25 jańa bilim berý baǵdarlamasy ashyldy», — dep atap ótti Saıasat Nurbek.
Ǵylym jáne tehnologıa: ınovasıalyq bolashaqty qalyptastyrý
Bilim berýge ınvestısıalardyń qısyndy jalǵasy eldiń ǵylymı áleýetin nyǵaıtý bolyp sanalady.
Úkimet tolyqqandy ınovasıalyq ekojúıeni qurý boıynsha keshendi jumys júrgizýde:zertteý ýnıversıtetteriniń sany ósýde (Sátbaev atyndaǵy QazUTZÝ, L.Gýmılev atyndaǵy EUÝ, ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ ýnıversıteti, Áýezov atyndaǵy jáne Býketov atyndaǵy Qaraǵandy ýnıversıteti) jáne Memleket basshysynyń janynan Ulttyq Ǵylym akademıasy men Ǵylym jáne tehnologıalar jónindegi ulttyq keńes quryldy.
Ǵalymdardy qoldaý úshin naqty sharalar júzege asyrylýda: 2024 jyldyń basynan beri olardyń jalaqysy 18%-ǵa ósti, al ǵylymı ataqtar úshin beriletin ústemeaqylar 20 AEK-ke (qaýymdastyrylǵan profesor, PhD úshin) jáne 50 AEK-ke (profesor úshin) jetti. Jobalardy baǵalaý úshin TRL halyqaralyq standartyn engizetin «Ǵylym jáne tehnologıalyq saıasat týraly» jańa zań qabyldandy. Ǵylymdy qarjylandyrý 3,3 ese ósti, bul 800-den astam ǵalymdy álemniń jetekshi ortalyqtaryna taǵylymdamaǵa jiberýge jáne ǵylymı jabdyqtardyń 14%-yn jańartýǵa múmkindik berdi.
Ǵylymnyń ekonomıkanyń naqty sektorymen baılanysy da kúsheıe túsýde. Bıznespen birlesip oryndalǵan jobalardyń úlesin 2025 jyly 20%-ǵa jetkizý mindeti qoıyldy. Ol úshin ǵalymdardyń Qazaqmys, ERG, Qazatomónerkásip jáne Qazmyrysh sıaqty iri ónerkásiptik kompanıalardyń ókilderimen kezdesýleri ótkiziledi.
Zertteýlerge ınvestısıa salatyn kompanıalar úshin 150% salyq shegerimi qarastyrylǵan. 2025 jyldan bastap ákimdikter janynan jergilikti búdjetterden qoldanbaly zertteýlerdi qarjylandyrý úshin ǵylymı keńester qurylatyn bolady. Sondaı-aq salany tolyq sıfrlandyrý úshin biryńǵaı sıfrlyq ǵylym portaly iske qosyldy.
Respýblıkalyq búdjetten barlyǵy 2 297 joba jáne 162 ǵylymı-tehnıkalyq baǵdarlama qarjylandyryldy, onyń 1 myńǵa jýyǵyn jas ǵalymdar júzege asyrýda, al 134-i tehnologıalardy komersıalandyrýǵa baǵyttalǵan. Bul júıeli jumys Qazaqstannyń tehnologıalyq egemendigi men ınovasıalyq bolashaǵy úshin berik negiz qalaıdy.
