Перизат Қайраттың ісі Қазақстан қоғамында кеңінен талқыланған маңызды оқиғалардың бірі болып табылады. Соңғы деректер бойынша, оның өзімен қоса анасын да соттағалы жатыр. Dalanews.kz тілшісі оқиға хронологиясы, Перизаттың сотталу мерзімі мен қоғам пікіріне шолу жасады.
Ең алдымен Перизат Қайратқа қатысты іс қалай өрбігенін түсіну үшін оқиға хронологиясын жасадық.
2021 жылдың 11 қазаны: Перизат Қайрат “Biz birgemiz Qazaqstan 2030” қоғамдық бірлестігін тіркеді. Құжаттарға сәйкес, бірлестіктің құрылтайшылары ретінде 10 адам көрсетілгенімен, тергеу барысында олардың 9-ының атынан Перизат Қайраттың өзі қол қойғаны анықталды.
2024 жылдың көктемі: Қазақстанда болған ауқымды су тасқыны кезінде Перизат Қайрат халықтың қайғысын бөлісіп, зардап шеккендерге көмек көрсету мақсатында қайырымдылық қаражаттарын жинауды ұйымдастырды. Ол президентке бейнеүндеу жолдап, мемлекеттік көмектің жеткіліксіздігін атап өтті.
2024 жылдың қарашасы: Қаржылық мониторинг агенттігі Перизат Қайраттың 1,5 миллиард теңге көлемінде қаражатты жымқырды деген күдікке ілінгенін хабарлады. Бұл қаражат еліміздің әр аймағынан жиналып, мұқтаж жандарға бағытталуы тиіс еді. Алайда, ол бұл ақшаны Астананың қымбат автосалондарынан бірнеше элиталық көлік сатып алуға, сондай-ақ элиталық тұрғын үй кешендерінен пәтерлер мен коттедждер алуға жұмсаған.
2024 жылдың желтоқсаны: Перизат Қайраттың мүлкіне шектеу қойылды. Тәркіленген заттар қатарында құны 25 миллион теңгелік сөмке, 7 миллион теңгелік сағат және басқа да қымбат бұйымдар бар.
2025 жылдың 12 наурызы: Астана қаласының мамандандырылған ауданаралық экономикалық соты “Biz birgemiz Qazaqstan 2030” қоғамдық бірлестігін мәжбүрлі түрде тарату туралы шешім қабылдады. Бұл шешім бірлестікті құру кезінде анықталған бұзушылықтарға байланысты қабылданды.
2025 жылдың 3 сәуірі: Қаржылық мониторинг агенттігі Перизат Қайратқа қатысты тергеу шараларының аяқталғанын мәлімдеді. Тергеу барысында келтірілген шығынның сомасы 3,5 миллиард теңге деп анықталды. Перизат Қайратпен бірге оның анасы да жауапқа тартылып, ол алаяқтық және қылмыстық жолмен алынған қаржыны жылыстату баптары бойынша айыпталды және үй қамаққа алынды.
Бұл іс қоғамда қайырымдылық қорларының қызметіне деген сенімділікті қайта қарауға және олардың қызметін қатаң бақылау қажеттігін көрсетті.
Перизат пен анасы қанша жылға сотталуы мүмкін?
Бұл сұрақты белгілі заңгер Думан Көпбаевқа қойдық. Перизаттың ісі Қылмыстық кодекстің 190-бабы бойынша қаралып жатыр.
"Перизат 190-бап, 4-тармақ "Алаяқтық" қылмысы бойынша мүлкі тәркіленіп, бес жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айырылуы мүмкін", дейді заңгер.
ҚМА мәліметінше, Перизаттың анасы екі бап бойынша күдікке ілінген: Қылмыстық кодекстің 218-ші және 190-бабы.
"218-бап - Қылмыстық жолмен алынған ақшаны және (немесе) өзге мүлікті заңдастыру (жылыстату). Мүлкі тәркіленіп, бес жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады", дейді Думан Көпбаев.
Заңгердің сөзінше, бұл ауыр қылмыс болып саналады.
"Себебі адамдарды алдап, алаяқтық жасап, қор ашып, сол арқылы бәрін жымқырған. 3,5 млрд теңге аса ірі мөлшерде ақша жымқыру болып саналады. Шешімді әрине сот шығарады. Мұндағы ең басты мәселе - тәркіленген мүліктер қайтарыла ма? Ол кімге қайтарылады? Мемлекет осыны ойланып отыр ғой. Осы істен кейін қайырымдылық қорларын мемлекет бақылай бастауы мүмкін. Себебі әр адам қор аша берсе масқара ғой. Әрине, жиналған ақша қайтарылмайды, ол мемлекет есебіне аударылуы мүмкін. Не дегенмен де соңғы нүктені сот қояды. Менің болжамым бойынша екеуін де кінәлі деп таниды. Бәрі тайға басқан таңбадай дәлелденіп тұр ғой", дейді заңгер.
Резонанс тудырған іс
Перизат Қайраттың ісі Қазақстан қоғамында үлкен резонанс тудырып, қайырымдылық ұйымдарының қызметін реттеу қажеттілігі туралы пікірталастарға себеп болғаны сөзсіз. Бұл жағдайға қатысты заңгерлер мен сарапшылар түрлі пікір білдірді.
"Қайырымдылық жасау, волонтерлік — қазақтың өзінің тарихындағы, ДНҚ-мыздағы жақсы құндылық. Кейбір азаматтар ‘оның барлығын бір ғана платформаға ауыстырамыз ба?’ дейді. Менің ойымша, бұл ешқандай нәтиже бермейді. Реттеу керек пе деген сұраққа жауап берсек, реттеу керек. Бірақ шектеу емес. Осы екеуін ажырата білуіміз қажет", деді Мәжіліс депутаты Асхат Аймағамбетов.
Депутат қайырымдылық ұйымдарының ашықтығы мен есептілігін арттыру үшін қосымша заңнамалық тетіктер қажет екенін атап өтті.
Сонымен қатар, Kaztag басылымының редакторы Амир Қасенов Перизат Қайратқа қатысты жаңа деректердің пайда болуына пікір білдірді.
"Егер ҚМА-ның Перизат Қайратқа қатысты айтқан нәрсесінің бәрі шын болса, Перизат үшін тек қуану қалды - кіп-кішкентай болып, тәбеті жаман емес. Бірақ енді Перизатқа "диета сақтау" керегі ескертілді", дейді Қасенов.
Ал қаржы кеңесшісі, қаржыгер Индира Утеулинованың сөзінше, Перизаттың артында "ағашкалар" тұруы мүмкін.
"Қарапайым адам жайдан жай сонша ақшаны жымқыра алмас еді. Банктер 150 миллион теңгеден лақтыратын қор құрып көріңіз. Кімнің қолынан келеді ол? Ешкімнің. Қаржы және саясат әлемінде ықпалы бар адамның ғана қолынан келетін нәрсе. Ағашкалар туралы қауесеттің рас болғаны ма?", дейді қаржыгер.
Бұл жайт қарапайым азаматтардың да назарынан тыс қалмағаны сөзсіз. Бір кездері өзі де қайырымдылықпен айналысқан қазақстандық әйел Жанна Энгельстің сөзінше, бұл іске тек Перизатты жауапқа тарту дұрыс емес.
"Қазір Перизат Қайратқа қатысты атышулы іс жүріп жатыр. Қайырымдылық саласында бірнеше жылдан бері істеген адам ретінде айтайын, ол жалғыз әрекет етпегені сөзсіз. Бұл процестің бәрі бір адам ғана жасайтын нәрсе емес. Бұл істе арнайы басшылықтың, жауапты органдардың, "Аманат" партиясының да қаржылық ресурстарға және белгілі бір бастамаларға қатысы болған шығар. Бір адамның артында тұтас жүйе тұрған кезде, жауапты бір адамнан ғана алу дұрыс емес", дейді Жанна Энгельс.
Әлеуметтік желілердегі талқылау
Перизат Қайраттың ісі әлеуметтік желілерде кеңінен талқыланып, қоғам қайраткерлері мен қарапайым азаматтар өз пікірлерін білдірді. Көптеген қолданушылар қайырымдылық ұйымдарының қызметін қатаң бақылау қажеттігін алға тартты. Сондай-ақ, бұл жағдай халықтың қайырымдылық қорларына деген сеніміне нұқсан келтіргені туралы да сөз қозғалды.
Перизат Қайраттың ісі қайырымдылық ұйымдарының қызметін реттеу және олардың ашықтығын қамтамасыз ету мәселесін күн тәртібіне шығарғандай болды. Заңгерлер мен сарапшылар бұл салада қосымша заңнамалық тетіктер енгізу қажеттігін атап өтуде. Қоғамда қайырымдылық қорларына деген сенімділікті қалпына келтіру үшін олардың қызметінің ашықтығы мен есептілігіне ерекше назар аудару қажет.
