قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العان 27 جىلدا ەلىمىز ءۇشىن عىلىمدى دامىتۋ نەگىزگى باسىمدىقتاردىڭ ءبىرى بولدى. 2009 جىلى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ عىلىمدى باسقارۋدىڭ جاڭا مودەلىن ۇسىندى. وسى مودەل زاڭ بولىپ قابىلدانۋى ءۇشىن قىرۋار جۇمىستار اتقارىلعان بولاتىن. ناتيجەسىندە 2011 جىلى 18 اقپاندا ەلباسى «عىلىم تۋرالى» زاڭعا قول قويدى. اتالمىش زاڭ اياسىندا عىلىم سالاسىنا كادرلار دايارلاۋ، عىلىمي زەرتتەۋلەرگە قولداۋ كورسەتۋدىڭ جاڭا جۇيەسى قاراستىرىلدى. جاڭا زاڭ عىلىمدى باسقارۋدىڭ زاماناۋي ۇلگىسى جانە الەمدىك تاجىريبەگە بارىنشا بەيىمدەلگەن قارجىلاندىرۋدىڭ جەتىلدىرىلگەن نۇسقاسىن جۇزەگە اسىردى. وسىلايشا ەلىمىزدىڭ عىلىمى بەلسەندى جان-جاقتى دامۋ جولىنا ءتۇستى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2016-2019 جىلدارعا ارنالعان ءبىلىم بەرۋ جانە عىلىمدى دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى بۇگىنگى تاڭدا ءبىلىم بەرۋ جانە عىلىم سالاسىندا باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى ارتتىرۋ، ەكونوميكانىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋدەگى ادام كاپيتالىن دامىتۋ ماقساتى بويىنشا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. ونى مىناداي ساندىق مالىمەتتەردەن انىق اڭعارۋعا بولادى.
ورايى كەلگەندە ايتا كەتۋىمىز كەرەك، ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تىكەلەي باسشىلىعىمەن جۇزەگە اسقان «بولاشاق» باعدارلاماسى دا جاستاردىڭ عىلىمعا بەت بۇرىپ، وتاندىق عىلىمنىڭ ءورىسىن كەڭەيتۋگە بارىنشا ىقپال ەتتى. بۇگىندە «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ تۇلەكتەرى مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ سان قىرلى سالاسىندا ەڭبەك ەتىپ، ەلىمىزگە پايداسىن تيگىزىپ كەلەدى.
«بولاشاق» تۇلەكتەرىنىڭ وتاندىق عىلىمعا تيگىزىپ وتىرعان پايداسى جايىندا ايتساق، ەڭ الدىمەن اۋىزعا «ۇلتتىق مەملەكەتتىك عىلىمي-تەحنيكالىق ساراپتاما ورتالىعى» اق-نىڭ مەملەكەتتىك عىلىمي-تەحنيكالىق ساراپتاما باسقارماسىندا «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا شەتەلدىڭ الدىڭعى قاتارلى ەلدەرىندە ءبىلىم العان جاستار جۇمىس ىستەپ، قازاقستاندىق عالىمداردىڭ مەملەكەتتىك قارجىلاندىرۋعا ۇسىنىلعان عىلىمي جوبالارىنا عىلىمي ساراپتاما جاساۋدا اقش، ەۋروپا، جاپونيا سىندى دامىعان ەلدەردىڭ عالىمدارىن تارتىپ، ەلىمىز ءۇشىن ماڭىزى زور جۇمىستاردى ابىرويمەن اتقارىپ وتىرعانىن اتاپ ايتۋعا بولادى.
ءيا، بىزدەن باسقا جوو مەن كوپتەگەن عىلىمي ورتالىقتاردا دا «بولاشاقتىڭ» تۇلەكتەرى تىنىمسىز ەڭبەك ەتىپ، قازاقستان عىلىمنىڭ الەمدىك عىلىمي قوعامداستىقپەن ىنتىماقتاستىق دامىتۋعا بار كۇش-جىگەرىن جۇمساپ جۇرگەنىن كۇندەلىكتى ومىردە كورىپ ءجۇرمىز. بۇل – تاۋەلسىزدىك جىلدارى ءبىر عانا عىلىم سالاسىندا ورىن العان ىرگەلى وزگەرىستىڭ ءبىرى. مەملەكەت باسشىسى «بولاشاق» باعدارلاماسىن قابىلداعاندا ونىڭ وسىنداي ناتيجەلى ىستەرگە جول اشاتىنىن اۋەل باستان بايقاعانى انىق. سوندىقتان مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قابىلدانىپ، ءالى كۇنگە دەيىن جاعاسىن تاۋىپ وتىرعان «بولاشاق» باعدارلاماسى قازاقستاننىڭ باسەكەگە قابىلەتتى 30 ەلدىڭ قاتىرىنا كىرۋ ءۇشىن بارىنشا ىقپال ەتىپ وتىرعانىن بايقاۋعا بولادى.

ەندىگى كەزەكتە ءسوزىمىزدى ناقتى ساندارمەن تۇزدىقتاي تۇسسەك. تاۋەلسىزدىك جىلدارى وتاندىق عىلىمدى دامىتۋعا رەسپۋبليكامىزدا جانە شەتەلدەردە وقىپ ءبىلىم العان بىلىكتىلىگى جوعارى ماماندار تارتىلىپ، 2016 جىلدىڭ وزىندە 7،5 مىڭعا جۋىق زەرتتەۋشى عىلىمي دارەجەگە يە بولدى. وسىلايشا قازاقستاندا عىلىمعا بەت بۇرعان ادامداردىڭ سانى ارتا تۇسكەنىن بايقايمىز. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ستاتيستيكاسىنىڭ دەرەكتەرىنە كوز جۇگىرتسەك، 2016 جىلى عىلىمي زەرتتەۋ جانە زەرتتەمەلەردى ورىنداۋمەن 383 مەكەمە شۇعىلدانعان، بۇل 2012 جىلمەن سالىستىرعاندا (345) 38-گە ارتىق.
سول سياقتى، جىلدان جىلعا عزتكج-مەن اينالىساتىن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ سانى دا ارتىپ كەلەدى. ستۋدەنتتەرگە ءبىلىم ءبىلىم بەرۋمەن قاتار عزتكج-مەن اينالىسىپ وتىرعان جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ سانى 2012 جىلى 83 بولسا، 2016 جىلى 93 بولىپ وتىر.
ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قولداۋىنا سۇيەنىپ جۇرگىزىگەن ماڭىزدى رەفورمالاردىڭ ارقاسىندا ءقازىر قازاقستان عىلىمى جاسارىپ كەلە جاتاقانى كوڭىل قۋانتاتىن دا ايتا كەتۋىمىز كەرەك. ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە كوز سالعان ادام قازىرگى تاڭدا 35 جاسقا دەيىنگى جاس ماماندار ەلىمىزدەگى جالپى عىلىممەن اينالىسۋشىلاردىڭ ۇشتەن ءبىرىن قۇراپ وتىرعانىن بايقايدى. 2016 جىلى ولاردىڭ ۇلەسى 35،5% نەمەسە جالپى عالىمداردىڭ 8 مىڭىن تولىقتىرادى. جاس عالىمدارىمىزدىڭ ءوز ءبىلىمىن ەل ەكونوميكاسىن دامىتۋعا جۇمساعانى ءبىزدى دە قاتتى قۋانتادى. وسى رەتتە جوعارى وقۋ ورىندارىندا عىلىممەن اينالىسۋشى جاس ماماندارعا قاجەتى جالاقى مەن قۇرال-جابدىقتارمەن قامتاماسىز ەتۋدە كوپتەگەن جۇمىستار اتقارىپ، بارىنشا جاعداي جاساعانىن اتاپ ايتۋعا بولادى.
ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەلىمىزدە عىلىم مەن بىلىمگە ۇمتىلعان جاستاردىڭ ارتۋىنا بارىنشا مۇددەلىلىك تانىتىپ كەلەدى. بۇل رەتتە پرەزيدەنتتىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن استانا تورىندە نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بوي كوتەرىپ، ەلىمىزدە ماڭداي الدى ماماندار دايارلايتىن ءبىلىم وشاعىنىڭ پايدا بولۋى عىلىم مەن ءبىلىم سالاسىنا جاسالعان ۇلكەن قولداۋ دەپ بىلەمىز. قازىرگى تاڭدا «نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى» بىلىكتى مامان عانا دايىنداپ وتىرعان جوق. سونىمەن قاتار وتاندىق عىلىمنىڭ ءورىسىن كەڭەيتۋگە دە بارىنشا كۇش سالىپ كەلەدى. ءبىر سوزبەن ايتساق، «نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى» عىلىم قازاقستانداعى ماڭدايالدى عىلىمي-زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ كوشىن باستاپ كەلە جاتقانىن بايقاۋعا بولادى.
«نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتi» يننوۆاسيالىق زەرتتەۋ قىزمەتىن جۇرگىزۋگە باعىتتالعان قازىرگى زامانعا ساي، كۇشتى عىلىمي ينفراقۇرىلىمى بار ىرگەلى وقۋ ورىن. بۇگىندە ۋنيۆەرسيتەتكە ەڭ ۇزدىك ۇلتتىق جانە حالىقارالىق زەرتتەۋشىلەر شاقىرىلىپ، ولارعا شىعارماشىلىق قىزمەتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بارلىق قاجەتتى جاعدايلار جاسالىنۋدا. وسىلايشا قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ 2009 جىلى حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ۋنيۆەرسيتەت قۇرۋ تۋرالى باستاماسى تولىقتاي ىسكە اسىپ، ىرگەلى ءبىلىم ورداسى قازاق عىلىمى مەن ءبىلىمنىڭ كوشىن ورگە سۇيرەپ كەلەدى.
«سوڭعى 3 جىلدا عىلىمعا 100 ملرد تەڭگە ءبولىندى. الداعى ۋاقىتتا بۇل ۇستانىمنان اينىماي، عىلىمنىڭ قارقىندى دامي بەرۋىنە جاعداي جاساي بەرەتىن بولامىز»، – دەگەن بولاتىن قازاقستان پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆ ق ر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان ق ر ۇعا-نىڭ جالپى جينالىسىنىڭ سالتاناتتى سەسسياسىندا.
ايتسا ايتقانداي، مەملەكەتتىك دەڭگەيدە باستامالاردىڭ ناتيجەسىندە سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە عزتكج-پەن اينالىساتىن عىلىمي قىزمەتكەرلەر سانى جىل وتكەن سايىن كوبەيە ءتۇستى. ايتالىق، 2016 جىلى ولاردىڭ سانى 23 مىڭ ادامدى قۇرادى. سوعان قاراماستان، عىلىممەن تىكەلەي اينالىسۋشى زەرتتەۋشى-مامانداردىڭ سانى 17 421 ادام. 2016 جىلى عزتكج-دى قارجىلاندىرۋ 66،6 ملرد تەڭگەنى قۇراپ 2012 جىلعا قاراعاندا (51،2 ملرد. تگ) 30%-عا ارتقان.
سوڭعى جىلدارى عىلىمدى دامىتۋعا عىلىممەن اينالىسۋشى مەكەمەلەردىڭ ىنتا تانىتىپ، ءوز قاراجاتتارىن وزدەرىنىڭ جوبالارىن دامىتۋعا جۇمساپ جاتىر. ويتكەنى عىلىم دامىمايىنشا ەكونوميكا العا باسپايتىنىن ۋاقىتتىڭ ءوزى دالەلدەدى. ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، 2016 جىلعى قارجىلاندىرۋ كولەمى 50%-دان اسىپ 26،4 ملرد-قا جەتتى. الداعى ۋاقىتتا بۇل سومانىڭ كوبەيە بەرەتىنىن انىق.

بۇگىندە عىلىمدى دامىتۋ بويىنشا اشىلعان جاڭالىقتاردى ءوز ەلىمىزدە عانا پايدالانۋ ەمەس، ونى الەمدىك عىلىمي قاۋىمداستىقتىڭ تالقىسىنا سالىپ، پايدالىسىن الىپ، ناتيجە شىعارۋ ماڭىزدى. بۇل رەتتە سوڭعى 5 جىل ىشىندە ەلىمىزدىڭ عالىمدارىنىڭ شەتەلدىك رەيتينگى جوعارى باسىلىمداردا ماقالالارىن جاريالاۋى ايتارلىقتاي وسكەن.
قازىرگى كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن دامىعان زاماندا اقپاراتتىق تەحنولوگيالار عىلىمنىڭ دامۋى باعىتىن تۇبەگەيلى وزگەرتكەنى بەلگىلى. بۇگىندە عىلىمدى عىلىمي اقپاراتسىز كوزگە ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. الەمدە ورىن العان وسى ءبىر ءۇردىستى باسشىلىققا العان مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستان عىلىمىنىڭ كوشتەن قالىپ قويماۋى ءۇشىن وتاندىق عالىمدار مەن عىلىمي ۇيىمداردىڭ (جوو مەن عزي) دۇنيەجۇزىلىك اقپارتتىق رەسۋرستارىنا ۇلتتىق جازىلىمدى ۇيىمداستىرۋ ىسىنە ىقپال ەتكەنى بەلگىلى.
وسىلايشا قازاق عىلىمى باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ۇشتاي ءتۇسۋ ءۇشىن مەملەكەت قازىناسىنان قارجى ءبولىنىپ، عىلىمي ىنتماقتاستىقتىڭ اياسى كەڭي ءتۇستى. قازاقستان عالىمدارىنىڭ حالىقارالىق عىلىمي مالىمەتتەر بازاسىنا قول جەتىمدىلىگىن ارتتىرۋدا «ۇلتتىق مەملەكەتتىك عىلىمي-تەحنيكالىق ساراپتاما ورتالىعى» اق-نا ماڭىزدى مىندەت جۇكتەلگەن بولاتىن. بۇگىندە ورتالىق حالىقارالىق عىلىمي-تەحنيكالىق اقپاراتتارعا قول جەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتىپ، قازاقستان عىلىمنىڭ زامان اعىمىنا ساي دامۋىنا بارىنشا ۇلەس قوسىپ كەلەدى. قازاقستان ۇكىمەتى وتاندىق عالىمداردىڭ حالىقارالىق عىلىمي مالىمەتتەر بازاسىنا قول جەتىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن قىرۋار قارجى جۇمساپ، عىلىمنىڭ دامۋىنا كوڭىل بولۋدە.
قازاقستان 2011 جىلى قازان ايىندا Springer Nature جانە Clarivate Analytics (ەرتەرەكتە Thomson Reutersء-تىڭ عىلىم جانە زياتكەرلىك مەنشىك جونىندەگى بولىمشەسى) كومپانياسىمەن تاريحي كەلىسىمگە قول قويعان بولاتىن. مىنە، سودان بەرى عالىمدارىمىز، ەلىمىزدەگى عىلىمي مەكەمەلەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارى حالىقارالىق عىلىمي مالىمەتتەر بازاسىن مەملەكەتتىڭ قولداۋىنىڭ ارقاسىندا تەگىن پايدالانىپ كەلەدى. بۇل – مەملەكەتتىڭ وتاندىق عىلىمنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋدە ۇلكەن قولداۋ بولعانىن مويىنداۋىمىز كەرەك.
بۇل الدىمەن قازاقستاندىق عىلىمي قوعامداستىقتىڭ 2011 جىلى Web of Science، Scopus، Springer سىندى بەدەلدى حالىقارالىق اقپارات رەسۋرستارىنا قولجەتىمدىلىككە يە بولۋىمەن بايلانىستى. شەتەلدىك عىلىمي جۋرنالداردا 2011 جىلى 422 ماقالا شىقسا، 2016 جىلى بۇل كورسەتكىش 4 ەسەگە، (Web of Science Core Collection مالىمەتىنشە 1747-گە دەيىن) وسكەن. جاريالانىم سانى بويىنشا قازاقستان 220 ەلدىڭ ىشىنەن 2011 جىلى 100 ورىندا تۇرسا، 2016 جىلى 80 ورىنعا كوتەرىلدى.
عالىمدارىمىزدىڭ عىلىمي مالىمەتتەردى ءتيىمدى پايدالانىپ، عىلىمدى دامىتۋدا ۇمعتسو قىزمەتكەرلەرى بار كۇش-جىگەرلەرىن جۇمساپ كەلەدى. قازىرگى تاڭدا عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارمەن اينالىساتىن عالىمدارىمىز Clarivate Analytics جانە Springer كومپانياسىنىڭ عىلىمي مالىمەتتەرىنە جۇگىنۋدىڭ ماڭىزى زور ەكەنىن تۇسىنگەن. وسىلايشا «ۇمعتسو» اق ۇجىمى ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ جۇكتەگىن ماڭىزدى تاپسىرمانى ءوز دەڭگەيىندە ورىنداپ، وتاندىق عالىمداردىڭ باسەكەگە قابىلەتتى بولۋىنا بار كۇش-جىگەرىن جۇمساپ كەلەدى. بۇل باعىتتا اتقارىلعان جۇمىستاردى ساراپقا سالعان ادام، ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ عىلىمدى دامىتۋداعى ارمان-ماقساتىنىڭ ىسكە اسقانىن انىق اڭعارادى.
ەندىگى كەزەكتە بۇل باعىتتا قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىمىزدى ناقتىلاپ، اڭگىمەلەي كەتسەك. بۇگىندە «ۇمعتسو» اق-ى ەلىمىزدەگى عىلىم مەن ءبىلىم مەكەمەلەرىنىڭ حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىن قالاي پايدالانىپ جاتقانىنا ۇدايى تالداۋ جۇمىستارى مەن مونيتورينگ جۇرگىزىپ تۇرادى. ەندىگى كەزەكتە ەلىمىزدەگى قايسى عىلىمي ۇيىم شەتەلدىك عىلىمي مالىمەتتەر قورىن قانشالىقتى قولدانىپ جاتىر دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرسەك. ايتالىق، Web of Science اقپاراتتىق رەسۋرسىن قولدانۋدا ۇمعتسو، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ، ل.ن. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيالىق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى، «نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى» جانە س. سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى توپ باستاپ كەلەدى. ال ەلىمىزدەگى عىلىمي ورتادا ەڭ تانىمال Springer بازاسى بويىنشا، «نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى»، نەيوحيرۋرگيا ورتالىعى، ق.يااسساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇركى ۋنيۆەرسيتەتى، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ، عىلىم ورداسىنىڭ عىلىمي كىتاپحاناسى الدىڭعى ورىندا تۇرعانىن بايقايمىز.
سونىنمەن قاتار، قازاقستاندىق جاريالانىمدارعا قىزىعۋشىلىقتىڭ ارتۋىن ورتاشا سىلتەمەلىك كورسەتكىشتەر ارقىلى كورۋگە بولادى. ماسەلەن، 2011 جىلى كورسەتكىش 0،49-دان بولسا، 2016 جىلى 0،84-كە ارتىپ، الەمدىك ورتاشا دەڭگەي 1،0-گە جەتتى.
بۇگىندە قازاقستاندا جوعارى دەڭگەيدە دامىعان عىلىمنىڭ فيزيكا، حيميا سىندى سالالارى دا ءوزىنىڭ قارقىندى دامۋىن جوعالتقان جوق. ال جاڭا باعىتتاعى جاڭا نانوتەحنولوگيا، جاساندى ينتەللەكت، نەيروتەحنولوگيا، بيومەديسينا سالالارىندا دا جان-جاقتى دامىپ، الەمدىك دارەجەدەگى ولشەمدەر بويىنشا جوعارى عىلىمي ناتيجەلەرگە قول جەتكىزىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ بۇل سوزىمىزگە زەرتتەۋشى-عالىمدارىمىزدىڭ فيزيكا، حيميا، مەديسينا، قورشاعان ورتانى قورعاۋ، زوولوگيا، روبوت جاساۋ، بيولوگيا جانە بيوحيميا، اگرارلىق عىلىم سالالارى بويىنشا 1% جوعارى سىلتەمەلىك كورسەتكىشتەرگە يە بولعان جۇمىستارى ايقىن دالەل بولا الادى.
وسى رەتتە 2011 جىلى 18 اقپاندا ەلباسى قول قويعان «عىلىم تۋرالى» زاڭ دا عىلىمي جوبالاردى قارجىلاندىرۋدىڭ ايقىنداپ بەرگەن بولاتىن. بۇل – زاڭ عىلىمي جۇمىستاردى باعالاۋدىڭ ءادىل نورماسىن ەنگىزىپ، مولدىرلىكتى قالىپتاستىردى دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولماس ەدى. تاۋەلسىزدىك جىلدارى عىلىمنىڭ ءورىسىن كەڭەيتكەن بۇل باعىتتار بويىنشا عالىمداردىڭ ءوزى ءادىل باعاسىن بەرىپ وتىرعانىن بىلەمىز. وسى رەتتە ءسوزىمىز دالەلدى بولۋى ءۇشىن ماتەماتيكا جانە ماتەماتيكالىق مودەلدەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، اكادەميك تىنىسبەك كالمەنوۆتىڭ مىنا ءبىر پىكىرىن مىسالعا كەلتىرسەك بولادى. «عىلىمي ساراپتامانىڭ قانداي پايداسى بولعانىن ءوزىمنىڭ ماماندىعىم – ماتەماتيكا عىلىمىمەن بايلانىستىرىپ ايتقانىم ءجون شىعار. كەڭەس زامانىندا قازاقستاننىڭ ماتەماتيكا سالاسى وداق بويىنشا ورىستار مەن ۋكرايندەردەن كەيىنگى ءۇشىنشى ورىندا تۇردى. ال توقسانىنشى توقىراۋ جىلدارى سەگىز، توعىزىنشى ورىنعا دەيىن تومەندەگەن ەدى. ال عىلىمي جۇمىستارعا عىلىمي-تەحنيكالىق ساراپتاما جۇرگىزىزە باستاعالى بەرى قازاقستاندا ماتەماتيكا عىلىمى جوعارى دەڭگەيدە دامۋ ءۇردىسىن جوعالتپاعانىن بايقادىق. بۇعان ماتەماتيكا عالىمدارىمىزدىڭ شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ قاراۋىنا جىبەرىلگەن عىلىمي جۇمىستارىنىڭ باسىم بولىگى جوعارى بالعا يە بولدى. وسى ساراپتامانىڭ ارقاسىندا قازاق عىلىمنىڭ دامۋ دەگەيى قانداي دارەجەدە ەكەنىن باعامدادىق. بۇدان بولەك الەمدىك عىلىمي كەڭىستىكپەن ىنتىماقتاستىعىمىز ارتا ءتۇستى. قازاق عالىمدارى يمپاكت-فاكتورى جوعارى عىلىمي جۋرنالدارىنا عىلىمي ەڭبەكتەرى جايىندا ماقالا جاريالاپ، جوعارى سىلتەمەلىك كورسەتكىشكە يە بولدى. وسىلايشا تمد ەلدەرى اراسىندا عىلىمي-تەحنيكالىق ساراپتاما جۇيەسىن جەتىلدىرگەن بىردەن-بىر ەل اتاندىق. قازىرگى تاڭدا كورشىلەس ەلدەر ءبىزدىڭ جولىمىزعا ءتۇسىپ جاتىر. ءوز باسىم مۇنى تاۋەلسىزدىك جىلدارى عىلىمدى دامىتۋداعى ءساتتى رەفورمانىڭ ءبىرى دەپ ەسەپتەيمىن»، – دەگەن بولاتىن.
قازىرگى تالاپ بويىنشا قارجىلاندىرۋعا ۇسىنىلعان عىلىمي جۇمىستى ەكى شەتەلدىك، ءبىر قازاقستاندىق ساراپشى قاراپ شىعىپ، رەسەنزيا جازادى. مۇندا ولاردىڭ ءاتى-جونى قۇپيا ساقتالادى. بۇدان كەيىن ءار باعىت بويىنشا عىلىمي كەڭەستىڭ مۇشەلەرى ساراپشىلاردىڭ عىلىمي جوبا جايىنداعى رەنسەنزياسىمەن تانىسىپ، شەشىم قابىلدايدى. شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ عىلىمي جۇمىسقا ءادىل باعاسىن بەرەتىنى بەلگىلى. بۇگىندە «ۇمعتسو» اق-ى عىلىمي جۇمىستارعا ساراپتاما جاساۋ ءۇشىن عىلىمى جوعارى دەڭگەيدە وركەندەگىن اقش، باتىس ەۋروپا، جاپونيا سىندى ەلدەرىندەگى عالىمدار تارتىپ وتىرى. ولار الەمدىك عىلىمي ءۇردىستىڭ قاي باعىتتا دامىپ جاتقانىن ەسكەرىپ، قازاق عالىمدارىنىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرىن ءادىل باعاسىن بەرىپ كەلەدى. ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تىكەلەي باستاماسىمەن ىسكە اسىرعان عىلىمي جوبالاردى باعالاۋ ءىسى بۇگىندە ءوز جەمىسىن بەرىپ وتىر دەۋگە تولىق نەگىز بار.
ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ق ر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان سالتاناتتى جيىندا سويلەگەن سوزىندە ەلىمىزدەگى عىلىمي جۋرنالداردىڭ ساپاسىن ارتتىرىپ، ولاردىڭ حالىقارالىق عىلىمي مالىمەتتەر قورىمەن ىتماقتاستىعىن قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىرعانى ەسىمىزدە. قازىرگى تاڭدا «ۇمعتسو» اق بۇل باعىتتا دا قىزۋ جۇمىستار جۇرگىزىپ كەلەدى. بۇل رەتتە عالىمدارىمىز عىلىمي ماقالالارىن اعىلشىن تىلىندە جازىپ، عىلىمي ەڭبەكتەردى الەمدىك اقپاراتتىق رەسۋرستارعا ەنگىزۋدىڭ ماڭىزى زور.
ەلباسىمىزدىڭ تاپسىرماسىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا «ۇمعتسو» اق-ى تاياۋدا عانا «قازاقستاندىق عىلىمي جۋرنالداردىڭ حالىقارالىق دارەجەسى مەن ساپاسىن كوتەرۋ ماسەلەلەرى» دەگەن اتپەن دوڭگەلەك ۇستەل ۇيىمداستىرىپ، بۇل ماسەلە ەلىمىزدەگى عالىمدارمەن بىرلەسىپ تالقىلاعان بولاتىن. اتالعان باسقوسۋعا قاتىسقان ق ر ءبىلىم جانە عىلىم ۆيسە-مينيسترى اسلانبەك ءامرين: «ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى يمپاكت-فاكتورعا يە بولعان قازاقستاندىق 7 جۋرنالدىڭ سانىن الداعى ۋاقىتتا ارتتىراتىن بولامىز. بۇگىنگى باسقوسۋ الداعى ۋاقىتتا تۇراقتى تۇردە ۇيىمداستىرىلاتىن بولادى. وسىنداي كەزدەسۋلەر نەگىزىندە اۆتورلار مەن عالىمداردىڭ ۇسىنىستارى ەسكەرىلەدى جانە الداعى ۋاقىتتا ۇزدىك دەپ تانىلعان جۋرنالدار مەملەكەت تاراپىنان قارجىلاي قولداۋعا يە بولادى. سول ءۇشىن دە سىزدەر مەن بىزدەر قانداي جۋرنالدار تىزىمگە ەنۋى قاجەتتىگىن انىقتاۋىمىز قاجەت. ەلىمىزدە جارىق كورەتىن عىلىمي جۋرنالداردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا الداعى جىلى وڭىرلەردە 300-گە جۋىق تاجىريبەلىك سەمينارلار ۇيىمداستىرىلۋ كوزدەلىپ وتىر. اۆتورلارىمىزدىڭ ماقالالارى شەتەلدىك عالىمدار تاراپىنان سىلتەمەگە يە بولۋى باعىتىندا دا جۇمىستار اتقارۋىمىز قاجەت. بۇگىندە يسلام ەلدىرىنىڭ ءبىرىڭعاي سىلتەمەلىك بازاسىن قۇرۋ تۋرالى باستاما كوتەرىلدى. ويتكەنى ءبىزدىڭ تاريح، قازاق ءتىلى، ادەبيەت سالالارى بويىنشا شەتەلدىك جۋرنالداردا جاريالاعان ماقالالارىمىز سىلتەمەگە يە بولماي وتىر نەمەسە سىلتەمەسى از. وسى باعىتتاعى قوردالانعان ماسەلەلەر كەلەسى جىلدىڭ اقپان ايىنداعى كەڭەستە تالقىلانىپ، ۇسىنىستار بويىنشا جۇمىسىمىزدى جالعاستىراتىن بولامىز»، – دەپ ويىن ورتاعا سالعان بولاتىن.
كۇنى كەشە عانا «ەكسپو – 2017» كورمەسىنىڭ جابىلۋ سالتاناتى اياسىندا ءياۇ-نىڭ عىلىم جانە تەحنولوگيالار جونىندەگى ءبىرىنشى سامميتىندە ەلباسى يسلام ەلدەرى باسشىلارىنان عىلىمدى دامىتۋدىڭ ناقتى جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ وزەكتىلىگىن ايتىپ، ءياۇ-نىڭ ارنايى كەڭەسىن قۇرۋدى ۇسىنعان بولاتىن. ويتكەنى عالىمدار مەملەكەت قولداۋىنسىز ءوز جاڭالىقتارى مەن ونەرتابىستارىن العا جىلجىتا المايدى. جانە ءبىر عانا مەملەكەتتىڭ بۇل ماسەلەمەن اينالىسۋى الەمدىك ماسەلەلەردى شەشۋگە قاۋقارسىز. سوندىقتان نۇرسۇلتان نازاربايەۆ يسلام مەملەكەتتەرىندەگى عىلىم مەن ەكونوميكانىڭ دامۋىنا جاڭا سەرپىن بەرەتىن «ۇلكەن جيىرمالىق» بالاماسىن قۇرۋدى ۇسىندى.
ءوز كەزەگىندە قازاقستان پرەزيدەنتى: «يىۇ-دا جانە بۇكىل الەمدە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا، وسى ۇيىمنىڭ ماقساتتارىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن بولاشاقتا كۇشىمىزدى بىرىكتىرۋگە شاقىرامىن. ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن بۇگىندە دە، بولاشاقتا دا ماڭىزدى ماسەلە بولعاندىقتان يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمى اياسىندا يسلام الەمىنىڭ وسىمدىكتەر، جانۋارلار جانە ميكرواعزالاردىڭ گەنەتيكالىق قورى بانكىن ۇيىمداستىرۋدى جانە گەنومدىق بازاسىن قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزى زور ەكەنىن ايتقىم كەلەدى» – دەگەن بولاتىن.
عىلىم سالاسى بويىنشا باسەكەلەستىك ورتانى قالىپتاستىرىپ، ءوز سالاسى بويىنشا ناقتى ناتيجە بەرەتىن ءبىلىمدى ماماندارعا بارىنشا قولداۋ كورسەتىپ وتىرعان نۇرسۇلتان نازاربايەۆ الداعى جىلداردا دا عىلىمدى دامىتۋعا بارىنشا كوڭىل بولە بەرەتىنى ءسوزسىز.

نۇرلان جۇماحان،
ارايلىم بيمەندييەۆا
«ۇمعتسو» اق قوعاممەن بايلانىس ءبولىمى