قازاقستاندا سوڭعى بىر-ەكى جىلدا ۇلتارالىق قاتىناستارعا قاتىستى قوعامدىق پىكىر الاڭى ءبىرشاما باسەڭسىگەندەي. الەۋمەتتىك جەلىلەردە بۇرىن ءجيى كوتەرىلەتىن ءتىل ماسەلەسى، ەتنوسارالىق شيەلەنىستەر سىندى تاقىرىپتار قازىرگى تاڭدا كوپ قوزعالمايدى. قوعام تىنىشتالعانداي اسەر قالدىرادى. بۇل – ناعىز تۇراقتىلىق پا، الدە ۋاقىتشا ءۇزىلىس پە؟
ساياساتتانۋشى زاميرا قاراجانوۆانىڭ پايىمداۋىنشا، ەلىمىزدەگى ەتنوسارالىق تۇراقتىلىق – كەزدەيسوق جەتىستىك ەمەس. سوڭعى جىلدارى قازاقستاندا ۇلتارالىق قاتىناستارعا قاتىستى اۋقىمدى قاقتىعىستار تىركەلمەگەن. بۇل، ءبىر جاعىنان، مەملەكەت جۇرگىزىپ وتىرعان بايسالدى ساياساتتىڭ، ەكىنشى جاعىنان – قوعامدا قالىپتاسقان كەلىسىم مادەنيەتىنىڭ ناقتى دا ايشىقتى ناتيجەسى.
ماماننىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىز 2022 جىلعى قاڭتار وقيعاسى، سونىمەن قاتار رەسەيدەگى موبيليزاسيادان كەيىن كەلگەن ازاماتتاردىڭ لەگى سياقتى سىن-قاتەرلەردى باستان وتكەردى. ءبىراق بۇل وقيعالار قوعامدا ۇلتارالىق كيكىلجىڭنىڭ كۇشەيۋىنە الىپ كەلمەدى. بۇل – تۇراقتىلىقتىڭ ماڭىزدى بەلگىسى.
الايدا قاراجانوۆا ۇلتارالىق قاتىناستاردا ماسەلە مۇلدەم جوق دەپ ايتۋعا بولمايتىنىن العا تارتادى. قانداي دا ءبىر ەلدە بولسىن ەتنوسارالىق قاراما-قايشىلىقتار بولۋى زاڭدى قۇبىلىس. قازاقستاندا بۇل قايشىلىقتار كوبىنە اۋىلدىق جەرلەردە بايقالادى. اسىرەسە، ەتنوستار تىعىز قونىستانعان، كوپ جىلدار بويى ميگراسيا اسەرىنە ۇشىراماعان ايماقتاردا ءوزارا ىقپالداستىق دەڭگەيى تومەن بولىپ جاتادى.
مۇنداي جەرلەردە تۇرعىندار اراسىندا ءوزارا سەنىمسىزدىك، جاتسىنۋ، ءتىپتى ەتنوستىق نەگىزدەگى ستەرەوتيپتەر دە قالىپتاسۋى مۇمكىن. زاميرا قاراجانوۆانىڭ ايتۋىنشا، تۇرمىستىق دەڭگەيدەگى كيكىلجىڭدەردىڭ ءوزى ەتنوسارالىق سيپات الىپ كەتسە، ونىڭ سوڭى ءقاۋىپتى الەۋمەتتىك جارىلىسقا ۇلاسۋى ىقتيمال. سوندىقتان قوعامدا «ءپۋلستى ۇستاپ وتىرۋ» ماڭىزدى.
«ال قالالىق جەرلەردە ۇلتارالىق قاتىناس سيپاتى وزگەشە. مۇندا ميگراسيالىق اعىن جوعارى بولعاندىقتان، ەتنوستار بىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستا ءومىر سۇرەدى. ءبىراق بۇل دا كەي جاعدايدا شيەلەنىسكە سەبەپ بولۋى مۇمكىن. مىسالى، «ءتىل پاترۋلدەرى» دەپ اتالعان رەزونانستى وقيعالار – ۋربانيزاسيالانعان قوعامدا دا بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ۇلتشىلدىق پەن راديكالدىق كوزقاراستاردىڭ بار ەكەنىن كورسەتتى»، - دەپ ءتۇسىندىردى ساياساتتانۋشى.
ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، مۇنداي شەتىن ارەكەتتەر نەگىزىنەن مارگينالدى تۇلعالاردىڭ باستاماسىمەن جۇزەگە اسادى. ءبىراق قوعام تاراپىنان ولارعا دەگەن قارسىلىقتىڭ بولۋى – ازاماتتىق سانا-سەزىمنىڭ جوعارىلاعانىن بىلدىرەدى. كوپشىلىك ونداي ارەكەتتەردى سىنعا الىپ، مۇنداي راديكاليزمگە جول بەرۋگە بولمايتىنىن انىق كورسەتتى.
ءتىل ماسەلەسى – ەتنوسارالىق قاتىناستارداعى ەڭ وزەكتى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى. ز.قاراجانوۆا بۇل رەتتە رەسمي قۇجاتتاردا دا ءبىرقاتار ولقىلىقتاردىڭ مويىندالعانىن اتاپ وتەدى.
«2020–2025 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى باعدارلاماسىندا تۇركىتىلدى جانە ءورىستىلدى ازاماتتار اراسىنداعى قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋ دەڭگەيىنىڭ الشاقتىعى اشىق جازىلعان. سونىمەن قاتار، وڭىرلەر اراسىنداعى ايىرماشىلىق تا وراسان: وڭتۇستىكتە قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋ 70 پايىزدان اسسا، سولتۇستىكتە بۇل كورسەتكىش 10 پايىزدىڭ توڭىرەگىندە عانا. مۇنداي تەڭسىزدىك مەملەكەتتىك ءتىلدى ورتاق قارىم-قاتىناس قۇرالى رەتىندە قولدانۋعا كەدەرگى كەلتىرەدى. ونىڭ ۇستىنە، مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە دە قازاق ءتىلى ءالى تولىققاندى قىزمەت اتقارماي وتىر. كوپتەگەن رەسمي قۇجاتتار الدىمەن ورىس تىلىندە دايىندالىپ، كەيىن قازاقشاعا اۋدارىلادى»، - دەيدى ول.
قاراجانوۆا بۇل جاعدايدى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ءوز مارتەبەسىنە ساي قولدانىلماي وتىرعانىنىڭ ناقتى كورىنىسى رەتىندە باعالايدى. سونىمەن قاتار، زاڭنامالاردا ازاماتتاردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋى ءتيىس ەكەنى كورسەتىلگەنىمەن، بۇل تالاپتى دۇرىس ءتۇسىندىرۋ قاجەت. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل مىندەت – مەملەكەت تاراپىنان قاجەتتى جاعداي جاساۋ ارقىلى جۇزەگە اسۋى كەرەك. قوعامدا قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە دەگەن تۇسىنىستىك بار، ءبىراق ناقتى ناتيجەلەرگە جەتۋ ءۇشىن جۇيەلى جۇمىس اتقارىلعانى ابزال.
زاميرا قاراجانوۆا ۇلتارالىق تۇراقتىلىقتى ساقتاۋدا قوعامنىڭ رولىمەن قاتار، بيلىكتىڭ دە ۇستانىمىن نازاردان تىس قالدىرمايدى. ونىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى بيلىك وتكەن كەزەڭدەردەن بەرى قالىپتاسقان ەتنوسارالىق كەلىسىمدى مۇرا ەتىپ العان. ءبىراق كەيبىر سالالاردا وزگەرىستەر دە بولدى. مىسالى، قاسىم-جومارت توقايەۆ پرەزيدەنت رەتىندە اسسامبلەيا جۇمىسىنا جاڭا باعىتتار ەنگىزدى. ونىڭ ىشىندە ەتنوسارالىق مەدياسيانى دامىتۋ مەن جانجالداردىڭ الدىن الۋ دا بار.
2022 جىلى ۇكىمەت جانىنان مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى ارنايى كوميسسيا قۇرىلدى. بۇل ورگان تەك ءالىپبيدى لاتىنعا كوشىرۋمەن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار قازاق ءتىلىن جۇيەلى دامىتۋ، قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ جانە ءتىل ساياساتىن ۇيلەستىرۋ ماسەلەلەرىمەن دە اينالىسادى.
قاراجانوۆانىڭ پىكىرىنشە، قازاقستان ۇلتارالىق قاتىناستار سالاسىنداعى بۇرىنعى ۇلگىسىن ساقتاي وتىرىپ، ونىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ باعىتىنا دەن قويعان. بۇل – دۇرىس قادام. سەبەبى تۇبەگەيلى وزگەرىستەرگە بارۋدىڭ قاجەتتىلىگى جوق. دەموگرافيالىق احۋال، ميگراسيالىق باعىتتار، ۇلتتىق سانا مەن مەنتاليتەت سياقتى نەگىزگى فاكتورلار وزگەرىسسىز قالىپ وتىر.
ەڭ باستىسى – سەنىم اتموسفەراسىن ساقتاۋ. ەتنوسارالىق قاتىناس قوعامدى بىرىكتىرەتىن كۇشكە اينالۋى كەرەك. قازاقستاندىقتاردىڭ ءبارىن ءبىر تاعدىرعا توعىستىرعان تاريحي قاۋىمداستىق – وسى ەلدىڭ ەڭ ۇلكەن جەتىستىگى.
