«كىسى بولار بالانىڭ – كىسىمەنەن ءىسى بار…» دەپ اتا-بابالارىمىز بەكەر ايتپاعان. مۇندا اتاسىنىڭ ەمەس، ادامنىڭ بالاسى تۋرالى ايتىلىپ تۇرعانى انىق. ياعني، ەلدىڭ ىسىندە شارۋاسى بار بالا ەرتەمەن-اق اينالاسىنىڭ قامىن كۇيتتەيدى، ءحالىن بىلەدى. ويتكەنى، قاي ەلدىڭ دە ەرتەڭى – جاستار. سوندىقتان بۇل بۋىننىڭ وسىپ-ونۋىنە، ساياسي تۇرعىدان جەتىلۋىنە، مادەنيەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا، دەنىنىڭ ساۋلىعىنا كەز كەلگەن بيلىك، ەرتەڭىن ويلاعان ەل مۇددەلى. جاس ۇرپاقتىڭ ءوز داۋىرىندەگى، ءومىر ءسۇرۋ كەزەڭىندەگى ساياساتقا قاتىسۋ مادەنيەتى قۇقىقتىق مەملەكەت پەن ازاماتتىق قوعامنىڭ قاجەتتى بۋىنى بولىپ سانالاتىن جاستار بىرلەستىكتەرىنە دەگەن سۇرانىستى بىلدىرەدى.

ادەتتە، ازاماتتىق قوعام حالىق پەن بيلىك اراسىنداعى وزىندىك كوپىر ىسپەتتى. بۇگىندە ەلىمىزدە كوپتەگەن وزەكتى ماسەلەلەردى، حالىق مۇددەسىنە ساي پروبلەمالاردى كوتەرىپ جۇرگەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار بارشىلىق. ءبىراق قازاقستانداعى جاستار ساياساتى تۋرالى نە ايتۋعا بولادى؟ جالپى، جاستاردىڭ ساياسي-قوعامدىق قوزعالىستارى قالاي قالىپتاسىپ جاتىر؟

اقپارات جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، ەلىمىزدە 600-گە جۋىق جاستار ۇيىمى تىركەلگەن. مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ جالپى سانى – 22 344. ونىڭ 8،66 پايىزى – جاستار ساياساتىن جۇرگىزۋ باعىتىندا قىزمەت ەتەدى.

ارينە، كەز كەلگەن ۇيىمعا كوبىرەك مۇمكىندىكتەرگە يە بولۋ جانە جۇمىسىن كەڭەيتۋ ءۇشىن جالپى يدەيالاردان تىس قاراجات قاجەت. الگى مينيسترلىكتىڭ تاعى ءبىر مالىمەتىنە جۇگىنسەك، ۇيىم گرانتتىق بايقاۋلارعا قاتىسۋ ارقىلى قارجىلاندىرىلادى، ياعني ولاردىڭ بارلىعى مەملەكەتتەن قولداۋ الادى. مىسالى، تاپسىرىس بەرۋشى مينيسترلىك بولسا، گرانتتىق كونكۋرستى ۇيىمداستىرۋ، ىرىكتەۋ جانە ءبولۋدى «ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ ورتالىعى» كوممەرسيالىق ەمەس اكسيونەرلىك قوعامى جۇزەگە اسىرادى.

جاستار جانە وتباسى ىستەرى كوميتەتىنىڭ ساراپشىسى گۇلدانا ارگەنوۆانىڭ ايتۋىنشا، مينيسترلىكتىڭ مىندەتى – تەحنيكالىق تاپسىرمالار مەن جالپى ءىس-شارانىڭ تاقىرىبى مەن تۇجىرىمداماسىن جاساۋ.

«ءبىز ءىس-شارانىڭ تاقىرىبى مەن تۇجىرىمداماسىن جاسايمىز. ياعني، قانداي ماسەلەلەر قامتىلۋى كەرەكتىگى جونىندە نۇسقاۋلار بەرەمىز. كونكۋرستىڭ ەرەجەگە سايكەس ىرىكتەلۋىن ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ ورتالىعى قاداعالايدى.

ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارعا ارنالعان گرانتتى وپەراتور ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ، الەۋمەتتىك سالاداعى وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋگە ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ الەۋەتىن تارتۋ ماقساتىندا بەرەدى.

جالپى، ءبىزدىڭ زامانىمىزدا قانداي تاقىرىپتار وزەكتى ەكەنىن ايتۋ قيىن. ويتكەنى، مينيسترلىكتەگى ءاربىر كوميتەت ءوز سالاسىنا ساي تاپسىرمالار بەرەدى. بايقاۋ مەن شارانىڭ قورىتىندىسى بويىنشا بۇل ۇيىم مينيسترلىككە ەسەپ بەرەدى»، – دەيدى ساراپشى.

2021 جىلى قازاقستاندا التى بايقاۋ وتكەن ەكەن، جالپى سانى 280-نەن استام ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردان 460 ءوتىنىم تۇسكەن. تاۋەلسىز كونكۋرس كوميسسياسى گرانت العان 44 ۇيىمدى انىقتادى. سونىمەن قاتار وتكەن جىلى «ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ ورتالىعى» اقپارات جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگى مەن بيۋدجەتتەن تىس كوزدەردەن قارجىلاندىرىلاتىن جالپى سوماسى 1،5 ميلليارد تەڭگەدەن اساتىن 53 گرانتتىق جوبانى جۇزەگە اسىرعان. جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ قازاقستاننىڭ بارلىق 17 ايماعىن جانە 3 قالاسىن قامتىدى. جوبالاردىڭ ىشىندە جالپى سوماسى 185 ميلليون تەڭگەدەن اساتىن توعىز شاعىن گرانت باعدارلاماسى قاراستىرىلعان. وسى باعدارلامالار اياسىندا 298 شاعىن گرانتتىق جوبا جۇزەگە اسىرىلدى. ونىڭ ىشىندە 60 گرانت (ءارقايسىسى 500 000 تەڭگە) تەك 2009 جىلى جۇزەگە اسىرىلعان باستامالارعا بەرىلدى.

«گرانتشىلارىمىزبەن ىنتىماقتاستىقتىڭ ارقاسىندا ءبىز ءۇش ميلليوننان استام قازاقستاندىقتىڭ ءومىرىن جاقسى جاققا وزگەرتە الدىق. ءبىزدىڭ ۇجىم قالالار مەن اۋىلداردا ازاماتتىق باستامالاردى، جاستار مەن قاريالاردىڭ باستامالارىن دامىتىپ، قيىن ومىرلىك جاعدايداعى وتباسىلارعا كومەك كورسەتىپ، حالىق اراسىندا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ناسيحاتتايدى. بىزگە بۇل جولدا ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ شىنايى بەرىلگەن، ىنتالى ماماندارى قولداۋ كورسەتتى»، – دەيدى «ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ ورتالىعىنىڭ» ساراپشىلارى.

وسىلايشا، جاستار ۇيىمدارىنىڭ دا، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ دا نەگىزگى قارجى كوزى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت بولىپ سانالادى. ءبىراق كراۋدفاندينگ ارقىلى قاراجات جينايتىن، سونىمەن قاتار مەسەناتتاردان قولداۋ الاتىن مەكەمەلەر دە بار. نەگىزىندە بۇل قاتاردا يدەيالارى قايىرىمدىلىققا باعىتتالعان توپتار بار.

ايتا كەتۋ كەرەك، بيىل رەسپۋبليكا وڭىرلەرىندە جاستاردىڭ باستامالارىن قولداۋعا 250-دەن استام شاعىن گرانت بولىنگەن. بايقاۋ اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ «ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ ورتالىعىمەن» جانە وزگە دە قوعامدىق بىرلەستىكتەرمەن بىرلەسىپ وتكىزەتىن Zhas Project اياسىندا وتكىزىلۋدە. بۇل بىرەگەي باعدارلاما قاناتقاقتى جوبا رەجيمدە الماتى، قاراعاندى، ماڭعىستاۋ جانە تۇركىستان وبلىستارىندا جۇزەگە اسىرىلدى، ءقازىر وعان جەتىسۋ جانە ۇلىتاۋ وبلىستارى قوسىلدى. ءاربىر گرانت اياسىندا ناقتى جوبانى قارجىلاندىرۋعا 1 ميلليون تەڭگەگە دەيىن قاراجات قاراستىرىلعان.

جاستاردى ەلدى مەكەندەردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ومىرىنە كەڭىنەن تارتۋ، جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋ، سونداي-اق الەۋمەتتىك وسال، اسىرەسە اۋىلدىق جەرلەردە تۇراتىن جاستاردىڭ بيزنەس-يدەيالارىن قولداۋ Zhas Projectء-تىڭ باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

شاعىن گرانتتار بايقاۋىنا 18 بەن 29 جاس ارالىعىنداعى قازاقستان ازاماتتارى قاتىسا الادى. جۇمىسسىز رەتىندە تىركەلگەن جاستارعا دا ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى؛ جەتىم بالالار مەن مۇگەدەكتەر؛ از قامتىلعان جانە كوپ بالالى وتباسىلارعا دا باسىمدىق بەرىلەدى.

كۇنى كەشە عانا Zhas Project جوباسىنىڭ الماتى مەن جەتىسۋ وڭىرلەرىندەگى قورىتىندىسىنا كۋا بولدىق. ارنايى فورۋم تۇرىندە وتكەن القالى جيىنعا جەتىسۋ وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى رۋستام ءالي، «ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ ورتالىعى» كەاق باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ەركەن راشيدوۆ، اقپارات جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگى جاستار جانە وتباسى ىستەرى كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى ەركەن راشيدوۆ قاتىستى. سونىمەن قاتار ءىس-شاراعا جاس كاسىپكەرلەر، تالىمگەرلەر جانە جوبا جەڭىمپازدارى بەلسەنە اتسالىستى.

شاعىن گرانتتار بايقاۋىنا 18 بەن 29 جاس ارالىعىنداعى جاس قازاقستاندىقتار تارتىلعان بولاتىن. فورۋم باستالار الدىندا قاتىسۋشىلار مەن قوناقتار ءۇشىن الەۋمەتتىك جوبالار اياسىندا وندىرىلگەن تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ كورمەسى ۇيىمداستىرىلدى، وندا بارلىعى جاستاردىڭ قىزمەتىمەن تانىسۋعا مۇمكىندىك الدى، ودان كەيىن جاستار تۋرالى دەرەكتى فيلم كورسەتىلدى. سونىمەن قاتار الەۋمەتتىك كىشى جوبالاردى ىسكە اسىرۋدىڭ جولدارى، قىر-سىرى نازارعا ۇسىنىلدى.

جيىندى اشقان جەتىسۋ وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى رۋستام ءالي بۇل جوبا جاستاردى ءوز ايماعىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ومىرىنە تارتۋعا، ولاردى جۇمىسپەن قامتۋعا، شىعارماشىل ۇل-قىزداردىڭ بيزنەس-يدەيالارىنا قولداۋ كورسەتۋگە سەپتىگىن تيگىزەتىنىن اتاپ ءوتتى. بۇل، سونداي-اق ستارتاپ باستامالار ءۇشىن تاپتىرماس مۇمكىندىك.

«جالپى، جوباعا قاتىسۋعا نيەت بىلدىرگەندەردەن 682 ءوتىنىش كەلىپ تۇسكەن. بۇل – وتە جاقسى كورسەتكىش. ناتيجەسىندە 68 جوبا جەڭىمپاز اتاندى، ونىڭ 38ء-ى جەتىسۋ وڭىرىنەن. مەنىڭ ويىمشا، Zhas Projekt – وتە پايدالى، ءتيىمدى جانە ەڭ باستىسى وزەكتى جوبا. جىل سايىن، تاجىريبە كورسەتكەندەي، وعان قاتىسۋعا نيەت بىلدىرۋشىلەردىڭ سانى ارتىپ كەلەدى. اسىرەسە، اۋىل جاستارىنىڭ بەلسەندىلىگى قۋانتادى.

بۇگىندە وبلىسىمىزدا جاستاردىڭ جان-جاقتى دامۋىنا بارىنشا كوڭىل ءبولىنىپ، كوپتەگەن اۋقىمدى جوبالار ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسىرىلۋدا. ونىڭ ىشىندە «ەڭبەك»، «ديپلوممەن – اۋىلعا»، «جاسىل ەل» مەملەكەتتىك باعدارلامالارى، ەرىكتىلەر كورپۋسى، كتك قوزعالىسى، «Zhastar Innovation» يننوۆاسيالىق يدەيالار بايقاۋى، ەكسترەمالدى سپورت فەستيۆالى جانە باسقا دا شارالاردى اتاپ وتۋگە تۇرارلىق. مەملەكەتتىك جاستار ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا قۇرىلعان جاستار رەسۋرستىق ورتالىعىنىڭ جۇمىسى الداعى ۋاقىتتا دا جالعاسىن تابادى. مۇنىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ بولاشاقتاعى ەسەلى تابىستارىمىزدىڭ نەگىزى»، – دەدى ايماق باسشىسىنىڭ ورىنباسارى.

سونداي-اق، ەركەن راشيدوۆ فورۋمعا قاتىسۋشىلار الدىندا ءسوز سويلەپ، جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان Zhas Project مىڭداعان جاس قازاقستاندىقتارعا الەۋمەتتىك كاسىپكەرلىكتە باعىن سىناۋعا، جاڭا ءبىلىم مەن داعدىلاردى يگەرۋگە جانە سۇيىكتى ىسىمەن اينالىسۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنىن باسا ايتتى. جاستاردىڭ توقتاپ قالماي، مەجەلەنگەن اسۋلاردى باعىندىرۋعا تالپىنۋىن تىلەكتەستىك ءبىلدىردى.

قازىلار القاسىنىڭ نازارىنا ۇسىنىلعان ۇزدىك جوبالاردىڭ اۆتورلارىنىڭ قاتارىندا جاس اعاشتاردى تامىرلاندىرۋعا ارنالعان «جاس اعاش» بيوتىڭايتقىشىن جاساۋ يدەياسىن ۇسىنعان تالدىقورعان پوليتەحنيكالىق كوللەدجىنىڭ جاس وقىتۋشىسى جىگەر بەرلىعوجا دا بولدى.

«ۇسىنىلىپ وتىرعان «جاس اعاش» جوباسى وتىرعىزىلعان جاس وسكىندەردىڭ جالپى سانىنان كوشەتتەردىڭ 95 پايىزعا دەيىن ءونىپ، تامىر الۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. ماقساتىمىز – تالدىقورعان قالاسىندا «جاس اعاش» اتتا كوشەتتەردى بارىنشا ەرتەرەك جانە تولىقتاي تامىرلاتاتىن بيوقوندىرعى جاساپ، قالانى كوركەيتۋگە ۇلەس قوسۋ. سونداي-اق جاس كوشەت وتىرعىزعىسى كەلەتىن وبلىستىڭ 100 تۇرعىنىنا تەگىن كومەك كورسەتۋگە دايىنبىز»، – دەپ ءبولىستى جوبا جەڭىمپازى.

رەسمي ءبولىمنىڭ سوڭىندا ۇزدىك جوبا يەلەرى اقپارات جانە قوعامدىق كەلىسىم مينيسترلىگى، «ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ ورتالىعى» كەاق، جەتىسۋ وبلىسى اكىمدىگىنىڭ اتىنان العىس حاتتارمەن ماراپاتتالدى. بۇدان كەيىن كاسىپكەرلەر مەن جوباعا قاتىسۋشىلار اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويىلدى.