پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ تۇركى مەملەكەتتەرى پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنا (TURKTIME) مۇشە ەلدەردىڭ پارلامەنت سپيكەرلەرىمەن كەزدەستى. جيىن بارىسىندا مەملەكەت باسشىسى ايماقتىق ىقپالداستىقتى تەرەڭدەتۋ، ەكونوميكالىق ارىپتەستىكتى نىعايتۋ جانە قازىرگى زامانعى سىن-قاتەرلەرگە بىرلەسىپ جاۋاپ بەرۋ ماسەلەلەرىن كوتەردى. سونىمەن قاتار قازاقستاندا جۇزەگە اسىپ جاتقان ساياسي رەفورمالار، تۇركى ەلدەرىنىڭ ورتاق باستامالارى جانە پارلامەنتتىك ديپلوماتيانىڭ ماڭىزى جونىندە كەڭىنەن توقتالدى. Dalanews.kz كەزدەسۋدە كوتەرىلگەن وزەكتى ماسەلەلەرگە شولۋ جاسادى.
قازاقستان تۇركى ينتەگراسياسىن دامىتۋعا مۇددەلى
مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى تاڭدا تۇركى ەلدەرى اراسىنداعى ىقپالداستىق جىل سايىن نىعايىپ كەلەدى.
“پارلامەنتتىك اسسامبلەيا – وتە ماڭىزدى ساياسي قۇرىلىم. قازاقستان بۇل ۇيىمدى بارىنشا قولدايدى. مەن ءوزىم ون جىل بويى سەنات ءتوراعاسى رەتىندە جۇمىس ىستەدىم، پارلامەنتارالىق بايلانىستارعا بەلسەندى تۇردە قاتىستىم. جالپى، پارلامەنتتىڭ جۇمىسىن جاقسى بىلەمىن، تۇسىنەمىن. ءقازىر پارلامەنتتىك اسسامبلەيا اياسىنداعى بىرلەسكەن كۇش-جىگەرىمىزدىڭ ارقاسىندا تۇركى ىنتىماقتاستىعى جىلدان جىلعا نىعايىپ كەلە جاتىر. بۇل – وتە جاقسى ۇدەرىس، سەبەبى تۇتاس تۇركى جۇرتىنىڭ حالىقارالىق بەدەلى مەن ىقپالى دا ارتا تۇسۋدە. ەڭ باستىسى، ەلدەرىمىزدىڭ اراسىندا ءوزارا جاقىنداسۋعا دەگەن تالپىنىس بار. قازاقستان الداعى ۋاقىتتا دا ءتۇبى ءبىر تۇركى حالىقتارىنىڭ جان-جاقتى ىنتىماقتاستىعىن دامىتا بەرۋگە مۇددەلى”، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
TURKTIME اياسىنداعى جەتىستىكتەر جانە ورتاق ءالىپبي
پرەزيدەنت قازاقستاننىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەيا ۇسىنعان تىڭ باستامالاردى قولدايتىنىن جانە ۇيىمنىڭ الەۋەتىن حالىقتاردىڭ ورتاق مۇددەسىنە پايدالانۋعا دايىن ەكەنىن مالىمدەدى.
“قازاقستان – تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى. بۇل قۇرىلىم ەلدەرىمىزدىڭ ەكونوميكالىق جانە مادەني-گۋمانيتارلىق دامۋىنا ەرەكشە ىقپال ەتەدى دەپ سەنەمىز. ونىڭ الەۋەتىن حالىقتارىمىزدىڭ ورتاق ماقساتىنا پايدالانعان ءجون دەپ سانايمىز. بىلتىر قازاقستان تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنا ءتوراعالىق ەتتى. "TURKTIME" ۇرانىمەن ءبىز ءبىرقاتار ماڭىزدى جوبانى جۇزەگە اسىردىق. تۇركى ىقپالداستىعىن تەرەڭدەتۋگە سەرپىن بەرەتىن 100-گە جۋىق ءىس-شارا ۇيىمداستىردىق. استانادا V دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارى ءوتتى. بايراقتى باسەكە ۇلى دالا وركەنيەتىن جەر-جاھانعا تانىتتى. تۇركى ءالىپبيىنىڭ ورتاق نۇسقاسى بەكىتىلدى. مۇنى تاريحي وقيعا دەۋگە بولادى”، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
ەكونوميكالىق بايلانىستار مەن جاڭا باستامالار
سونداي-اق پرەزيدەنت تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى جانىنان تۇراقتى وكىلدەر ينستيتۋتىنىڭ قۇرىلۋىن جانە مەملەكەتتەر اراسىنداعى ساۋدا، ەنەرگەتيكا، قارجى، ينۆەستيسيا سالالارىنداعى بايلانىستىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.
“تۇركى ينۆەستيسيالىق قورى ءوز قىزمەتىن ءتيىمدى جۇرگىزىپ وتىر. وسىنىڭ ءبارى – تۇركى ىقپالداستىعىن بەكەمدەي تۇسەتىن ماڭىزدى قادامدار. ءبىز تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى سامميتتەرىنىڭ قورىتىندىلارىن جوعارى باعالايمىز. ۋاعدالاستىقتاردى ساپالى جۇزەگە اسىرۋعا ەرەكشە ءمان بەرەمىز. جاقىندا ماجارستاندا وتكەن مەملەكەت باسشىلارىنىڭ بەيرەسمي كەزدەسۋى ناتيجەلى بولدى. قازاقستان وسى يگى ءۇردىستى جالعاستىرا بەرۋگە قاشاندا ءازىر. بۇل رەتتە، مەن كەلەسى باسقوسۋدى كيەلى تۇركىستاندا وتكىزۋدى ۇسىندىم”، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
ساياسي رەفورمالار جانە ادىلەتتى قازاقستان
پرەزيدەنت كەيىنگى جىلدارى قازاقستاندا جان-جاقتى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان ساياسي جانە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق رەفورمالارعا دا توقتالدى.
“ءبىز جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم ارقىلى كونستيتۋسياعا ماڭىزدى تۇزەتۋلەر ەنگىزدىك. “كۇشتى پرەزيدەنت – ىقپالدى پارلامەنت – ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت” قاعيداتىنا نەگىزدەلگەن جاڭا جۇيەگە كوشتىك. پرەزيدەنت جەتى جىلدىق مەرزىمگە ءبىر رەت قانا سايلاناتىن بولدى. پارلامەنتتىڭ قۇزىرى كەڭەيدى، ۇكىمەتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگى ارتتى. ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ جۇيەسى جەتىلە ءتۇستى. كونستيتۋسيالىق سوت قۇرىلدى. جەرگىلىكتى بيلىك تۇبەگەيلى جاڭعىرتىلا باستادى. بيىلدان باستاپ ەلىمىزدەگى بارلىق اۋدان اكىمدەرىن حالىق تىكەلەي سايلايتىن بولدى. وبلىستىق جانە اۋداندىق ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ 90 پايىزى ءبىر مانداتتى وكرۋگتەن، ياعني تىكەلەي داۋىس بەرۋ ارقىلى سايلانۋدا. ەلىمىزدىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىندە مۇنداي اۋقىمدى وزگەرىس بۇرىن-سوڭدى بولعان ەمەس”، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
سونداي-اق ول زاڭ مەن ءتارتىپ قاعيداتىنا نەگىزدەلگەن ادىلەتتى قازاقستان قۇرۋدى تۇپكى ماقساتىمىز دەپ اتادى.
“بۇل تۇجىرىمنىڭ اجىراماس بولىگى – تازا قازاقستان كونسەپسياسى، ونى ءبىز تۇبەگەيلى ىسكە اسىرۋىمىز كەرەك. تازا قازاقستان دەگەنىمىز – تەك تازالىق قانا ەمەس، بۇل – حالقىمىزدىڭ بولمىسىن جاڭعىرتۋ، وركەنيەتتى ۇستانىمدارعا قاراي بەت بۇرۋ دەگەن ءسوز. مەن حالىقپەن، اسىرەسە، جاستارمەن كەزدەسكەن كەزدە ولارعا ۇنەمى ەلىمىزدىڭ كەلەشەگى – وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ قولىندا دەپ ايتامىن. بۇل – شىندىق، اقيقات. سوندىقتان جاستارىمىز سانالى، اقىلدى، كوزى اشىق، ۇقىپتى، زايىرلى جانە ادال بولۋى كەرەك”، – دەدى پرەزيدەنت.
ەكونوميكاداعى ءوسىم مەن سيفرلاندىرۋعا باسىمدىق
پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، ەل ەكونوميكاسىنىڭ دامۋ باعىتى ناقتى ايقىندالىپ، سوعان سايكەس جۇيەلى رەفورمالار قولعا الىنعان.
“سونىڭ ارقاسىندا 2024 جىلى ەلىمىزدىڭ جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ كولەمى شامامەن 290 ميلليارد دوللارعا جەتتى. بۇل ءبىر ادامنىڭ باسىنا شاققاندا 14 مىڭ دوللار دەگەن ءسوز. ءبىراق الدىمىزدا تۇرعان تۇيتكىلدەر از ەمەس. ولاردى ويداعىداي شەشۋ ءۇشىن ءبىرقاتار ماڭىزدى ءىس-شارالاردى قولدانۋ كەرەك. اتاپ ايتقاندا: ءىرى ينفراقۇرىلىم جوبالارىن جۇزەگە اسىرۋ، جاپپاي سيفرلاندىرۋ جانە جاساندى ينتەللەكتىنى دامىتۋ، اۋىل شارۋاشىلىعىنا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتۋ، كولىك-لوگيستيكا سالاسىنىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋ بويىنشا ءقازىر بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر. بيىل ەكونوميكالىق ءوسىم 5 پايىزدان استام بولماقشى. وسى مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن تۇركى مەملەكەتتەرىمەن ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ وتە ماڭىزدى”، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، استاناداعى القالى جيىن “تURKTIME: پارلامەنتتىك ديپلوماتيانىڭ ءرولى” دەگەن تاقىرىپتا وتەدى. مەملەكەت باسشىسى مۇنى تولىقتاي قولدايتىنىن ايتتى. قازىرگى سىن-قاتەرگە تولى الماعايىپ زاماندا ءوزارا ىقپالداستىقتى نىعايتۋ اسا ماڭىزدى.
“قازاقستان باۋىرلاس ەلدەر اراسىنداعى پارلامەنتارالىق بايلانىسقا، اسىرەسە، حالىقتىق ديپلوماتياعا ەرەكشە ءمان بەرەدى. تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسى – اسا بەدەلدى حالىقارالىق ۇيىم، ىنتىماقتاستىعىمىزدى دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن بىرەگەي قۇرىلىم دەپ كۇمانسىز ايتۋعا بولادى. سىزدەردىڭ ۇيىم اياسىنداعى بىرلەسكەن جۇمىستارىڭىزدىڭ ءمان-ماڭىزى وتە زور”، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
جيىنداعى قورىتىندى سوزىندە پرەزيدەنت بۇل كەزدەسۋ تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ماقسات-مۇددەسى ءبىر ەكەنىن ايقىن كورسەتەتىنىن ايتىپ، تاتۋلىقتى ساقتاۋ مەن نىعايتۋ بارشاعا ورتاق مىندەت ەكەنىن جەتكىزدى.
“قازاقستان تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ پارلامەنتتىك ديپلوماتياسىن بارىنشا قولدايدى. ءبىز ءبارىمىز تاتۋ بولساق، وسى قۇبىلمالى زاماندى امان-ەسەن ەڭسەرەمىز، ەكونوميكالارىمىزدىڭ دامۋىنا ۇلكەن سەرپىن بەرەمىز، ءتورت قۇبىلامىز تۇگەل بولماق. باۋىرىمىز ءبۇتىن، باۋىرلاستىعىمىز ماڭگى بولسىن!”، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
