كۇنى كەشە قىتايلىق Baijiahao پورتالىندا توقايەۆ پۋتينگە "مىنەز كورسەتتى" دەگەن ارانداتۋشىلىق تاقىرىپتا ماقالا جارىققا شىققان بولاتىن. مۇندا قازاقستان رەسەي اۋماعىن اينالىپ وتەتىن كولىك باعىتتارىن سالۋعا بەلسەندى اتسالىساتىنى اتالىپ وتكەن. ال قىتايلىق ساراپشىلار مۇنى رەسەي فەدەراسياسىنىڭ مۇددەسىنە ءقاۋىپ توندىرەدى دەپ سانايدى. وسى تۇستا Dalanews.kz اگەنتتىگى ساياسي جاعدايعا شولۋ جاساپ شىقتى.
جۇڭگو ساراپشىلارى سوڭعى ۋاقىتتا رەسەي مەن قازاقستان اراسىندا شيەلىنىسكە تولى كۇردەلى قارىم-قاتىناس قالىپتاسىپ كەلە جاتقانىن باسا ايتۋدا.
ولار قاسىم-جومارت توقايەۆ قازاقستان پرەزيدەنتى بولعاننان بەرى استانا مەن ماسكەۋ اراسىندا كەلىسپەۋشىلىكتەر كوبەيىپ كەتكەنىن، الايدا اتالمىش قيىندىقتارعا قاراماستان ەكى تاراپ ءالى دە ىنتىماقتاستىعىن جالعاستىرىپ كەلە جاتقانىن اتاپ وتەدى.
جۇڭگو جۋرناليستەرىنىڭ مالىمدەۋىنشە، توقايەۆ رەسەي فەدەراسياسىنداعى سەرىكتەستەرىن ەلەڭ ەتكىزەتىن جاڭالىقتارىمەن تاڭقالدىرۋدا. وسى تۇستا، Baijiahao باسىلىمى ءبىراز ۋاقىت بۇرىن ماسكەۋگە قازاقستاننان كەلگەن جاعىمسىز جاڭالىققا دا توقتالىپ وتەدى.
"توقايەۆ جاقىندا سيانداعى قازاقستاندى قىتايمەن بايلانىستىراتىن كولىك-لوگيستيكالىق تەرمينالدىڭ ىسكە قوسىلۋىنا ارنالعان شاراعا قاتىستى"، - دەپ جازدى قىتايلىق باسىلىمدار.
وسى تۇستا ولار، شارادا قازاقستان باسشىسى جاڭا لوگيستيكالىق تەرمينال حالىقارالىق ترانسكاسپيي كولىك ءدالىزىن دامىتۋعا سەرپىن بەرەتىنىنە نازار اۋدارعانىن اتاپ وتەدى. Baijiahao باقىلاۋشىلارى قازاقستان بيلىگىنىڭ بۇل جوباعا ۇلكەن ءباس تىككەنىن بايقاعان.
ترانسكاسپييلىك كولىك جولى قىتايدى، ورتالىق ازيا مەن ەۋروپا مەملەكەتتەرىن بايلانىستىرۋى كەرەك. بۇل جوبانىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى – كولىك رەسەيدى اينالىپ وتەدى. ال رەسەي ءۇشىن مۇنداي لوگيستيكالىق جوبانىڭ پايدا بولۋى جانە قازاقستاننىڭ وعان بەلسەندى قاتىسۋى جاعىمسىز جاڭالىق بولۋى مۇمكىن.
"قازاقستان تەك رەسەيدەن وتەتىن كولىك باعىتتارىن سالۋعا قاتىسپايدى. بۇل ەل ازىربايجانمەن دە جاڭا مۇناي قۇبىرى بويىنشا كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ جاتىر. ول دا رەسەي فەدەراسياسىن اينالىپ ءوتۋى كەرەك"، - دەپ جازدى قىتايلىق جۋرناليستەر.
جۇڭگو باسىلىمدارى، توقايەۆتىڭ بۇل ارەكەتىن وتكەننىڭ ەنشىسىندەگى جاعدايمەن بايلانىستىرادى. ياعني، قازاقستان پرەزيدەنتى 2022 جىلعى وقيعاعا جاۋاپ رەتىندە رەسەي پرەزيدەنتى پۋتينگە "مىنەز كورسەتىپ جاتىر" دەگەن تۇجىرىمدى العا تارتادى. ويتكەنى، قازاقستان ەكسپورتتايتىن مۇنايدىڭ قوماقتى بولىگى كاسپيي قۇبىر كونسورسيۋمىنىڭ نىساندارى ارقىلى وتەدى، ال رەسەي ەكى جىل بۇرىن قورشاعان ورتانى قورعاۋ ماقساتىندا قازاقستاننان جانارماي تاسىمالداۋدى ۋاقىتشا توقتاتقان بولاتىن. Baijiahao جۋرناليستەرىنىڭ ايتۋىنشا، توقايەۆ بۇل وقيعادان كەيىن رەسەي فەدەراسياسىنا رەنىشىن بىلدىرگەن. سودان بەرى وعان ەسەسىن قايتارۋدى ويلاستىرىپ كەلگەن دەيدى.
"الايدا اتالمىش جوبادا توقايەۆتىڭ ايىنىڭ وڭىنان تۋۋى ۇلكەن سۇراق. سەبەبى ماسكەۋدە بۇل ارەكەتكە جاۋاپ بەرۋدىڭ بىرنەشە نۇسقاسى بار" - دەيدى قىتايلىق باسىلىمدار.
بۇل بولجامنىڭ جانى بار. سەبەبى جاقىندا وزدەرىڭىز بىلەتىندەي قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ازەربايجانعا ساپارى اياسىندا ەكى ەل اراسىندا 14 قۇجاتقا قول قويىلدى. ونىڭ ىشىندە ەكەۋى ەرەكشە قىزىعۋشىلىق تۋدىرادى. ءبىرى - "قازمۇنايگاز" ۇلتتىق كومپانياسى" اق مەن ازەربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك مۇناي كومپانياسى اراسىنداعى ازەربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعى ارقىلى قازاقستاندىق مۇناي ءترانزيتىنىڭ كولەمىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن ۇلعايتۋ تۋرالى كەلىسىم. ال ەكىنشىسى - "قازمۇنايگاز" ۇلتتىق كومپانياسى" اق مەن ازەربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك مۇناي كومپانياسى اراسىنداعى قازاقستاندىق مۇنايدى ساتىپ الۋ-ساتۋ سالاسىنداعى ستراتەگيالىق ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋم.
مۇناي مەن مۇناي ونىمدەرى قازاقستان بيۋدجەتىنىڭ نەگىزگى كىرىس كوزى بولعاندىقتان، ەكى قۇجاتتىڭ دا ەلىمىز ءۇشىن ماڭىزى زور. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ 2023 جىلعى قاڭتار-قىركۇيەك ايلارىنداعى مالىمەتتەرى بويىنشا بيتۋمدىق ماتەريالداردان الىنعان مۇناي مەن مۇناي ونىمدەرىنىڭ ەكسپورتىنىڭ ۇلەسى 54،2%-دى قۇرادى. وسى تۇستا ەلىمىز ءالى دە "قارا التىنعا" تولىعىمەن تاۋەلدى ەكەنىن بايقاۋعا بولادى.
وسىعان بايلانىستى قازاقستان جۇڭگو، كاسپيي تەڭىزى، ءازىربايجان، گرۋزيا ارقىلى جانە ودان ءارى ەۋروپا ەلدەرىنە وتەتىن ترانسكاسپيي حالىقارالىق كولىك قوزعالىسىنىڭ (ورتا جول) مۇمكىندىكتەرىن بەلسەندى تۇردە ارتتىرۋدا.
"اڭگىمە جۇڭگو تاۋارلارى جانە قازاقستاندىق مۇناي مەن استىقتىڭ ءترانزيتى تۋرالى بولىپ وتىر. مۇناي باتىسقا ءۇش باعىتتا قوزعالادى: كقك قۇبىرى ارقىلى (رەسەي ارقىلى نوۆوروسسييسككە دەيىن)، كاسپيي پورتتارىنان باكۋگە دەيىن (بۇدان ءارى بتد مۇناي قۇبىرىنا اۋىستىرىپ تيەۋمەن) جانە رەسەيلىك "ترانسنەفت" جاق جۇيەسى ارقىلى - بەلارۋس جانە پولشا ارقىلى گەرمانياعا. رەسەي ءترانزيتىنىڭ باستى پروبلەمسى - سانكسيالىق قارسىلىقپەن جانە نوۆوروسسييسكتىڭ ىقتيمال سوعىس ايماعىندا ورنالاسۋىنا بايلانىستى. ول جاقتان مۇناي رۋمىنياعا كەتكەنىمەن، ال جانار-جاعارماي، سايىپ كەلگەندە، سول ۋكرايناعا كەلىپ تىرەلەدى"، - دەپ جازدى ساياساتتانۋشى دانيار اشىمبايەۆ Telegram ارناسىندا.
ساياساتتانۋشى ساياسي تۇرعىدان العاندا، اقتاۋ-باكۋ جەلىسى ارقىلى مۇناي ەكسپورتىن كەڭەيتۋ ەڭ تۇراقتى نۇسقا ەكەنىن ايتادى. 2023 جىلى بۇل باعىت بويىنشا 1 ميلليون توننادان استام مۇناي جونەلتىلسە، ال 2024 جىلدىڭ قاڭتار-اقپان ايلارىندا 230 مىڭ توننادان استام مۇناي جونەلتىلدى. ازىرگە جالپى جىلدىق ليميت شامامەن 1،5 ميلليون توننانى قۇرايدى، ال قازاقستان ءازىربايجان ارقىلى جەتكىزۋ كولەمىن ايتارلىقتاي ارتتىرۋدى جوسپارلاپ وتىر. ءبىراق تاپسىرمانى ورىنداۋعا كەدەرگى كەلتىرەتىن ءبىرقاتار ماسەلە بار.وسى تۇستا Exclusive.kz پورتالى ونىڭ بىرنەشە سەبەبىن اتايدى.
ءبىرىنشى ماسەلە جۇك تاسىمالداۋعا ارنالعان تانكەر مەن كونتەينەرلىك فلوتتىڭ اقساپ تۇرۋى. ال ەكى فلوتتى كوبەيتۋ قىمباتقا تۇسەدى. جۇك تاسىمالىن كەڭەيتۋدىڭ ەكى جولى بار. ءبىرى كەمەلەرگە شەتەلگە تاپسىرىس بەرىپ، كەيىن ولاردى كاسپيي تەڭىزىنە جەتكىزۋ نەمەسە قازاقستان، تۇركىمەنستان جانە ءازىربايجان ەلدەرىنىڭ بىرىككەن كۇشتەرىن كەمە جوندەۋ زاۋىتىن سالۋعا پايدالانۋ. بۇل ءۇشىن ەۋروپالىق وداق، اقش نەمەسە پارسى شىعاناعى ەلدەرىنەن شەتەلدىك ينۆەستيسيا تارتۋعا بولادى. ءبىراق بۇل ۇلكەن شيەلىنىسكە اكەلۋى مۇمكىن.
تاعى ءبىر ماسەلە رەسمي تەگەراننىڭ كاسپيي تەڭىزىندەگى تانكەر فلوتىن ۇلعايتۋ ماسەلەسىندە جانە تەڭىز ءتۇبىن بويلاي قۇبىر تارتۋ ماسەلەسىندە دە ۇزىلدى-كەسىلدى قارسىلىق تانىتۋى. يراننىڭ كورنەكتى عالىمدارى مەن ەكولوگتارىنىڭ ءبىرى، دوكتور موحامماد دارۆيش سوناۋ 2018 جىلى اتاپ وتكەندەي، سول جىلدارى كاسپيي تەڭىزىنىڭ لاستانۋى نورمادان 40 ەسە جوعارى بولعان، سونىڭ سالدارىنان بەكىرە تۇقىمداس بالىقتاردىڭ سانى كۇرت ازايعانىن ايتادى. كاسپيي يتبالىعىنىڭ تابيعي كوبەيۋىنىڭ تومەندەۋى دە بايقالعان.
كەلەسى كۇردەلى ماسەلە – قازاقستاننىڭ قۇرىق، اقتاۋ جانە باۋتينو پورتتارىنىڭ وتكىزۋ قابىلەتىنە اسەر ەتۋى مۇمكىن كاسپيي تەڭىزىنىڭ تايىزدانۋ ۇدەرىسى. وسىعان بايلانىستى، كولىك پاركىن ۇلعايتۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانعان كۇننىڭ وزىندە، ۇلكەن سىيىمدىلىقتاعى كەمەلەردى جاساۋ ءتيىمسىز بولاتىنى انىق.
ەسكە سالا كەتەيىك، 2017 جىلى باستالعان ورتالىق ءدالىزدىڭ ماڭىزدىلىعى 2022 جىلى ۋكرايناداعى سوعىس قيمىلدارى باستالعاننان كەيىن كۇرت ءوستى. سونىڭ سالدارىنان قازاقستان عانا ەمەس، ەۋروپا ەلدەرى دە رەسەي اۋماعى ارقىلى وتەتىن سولتۇستىك باعىتقا بالاما جول ىزدەي باستادى.
ال رەسەي مەن يران ورتالىق ءدالىزدى دامىتۋعا بارىنشا قارسى تۇرۋى مۇمكىن. ال ەگەر بايدزياحاو باسىلىمىنا قايتا ورالساق، شىن مانىندە رەسەيدىڭ ءوز مۇددەسىن اينالىپ وتەتىن جوبالارعا قارسىلىق تانىتۋعا سونشالىقتى قاۋقارسىز ەمەس.
