قازاقستاندىقتاردىڭ 66،9%ء-ى قارۋلى كۇشتەرىمىز سىرتقى اسكەري قاقتىعىسقا توتەپ بەرە الاتىنىنا سەنەدى، ءبىراق جارعىعا قايشى ارەكەتتەر مەن جەمقورلىققا الاڭدايدى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
2025 جىلدىڭ 28 تامىزىنان 10 قىركۇيەگىنە دەيىنگى ارالىقتا DEMOSCOPE قوعامدىق پىكىرگە جەدەل مونيتوريڭ جۇرگىزۋ بيۋروسى ەل ازاماتتارى اراسىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارۋلى كۇشتەرىن قابىلداۋ» تاقىرىبىندا ساۋالناما جۇرگىزدى. جوبانى MediaNet حالىقارالىق جۋرناليستيكا ورتالىعى PAPERLAB زەرتتەۋ ورتالىعىمەن ىنتىماقتاسا وتىرىپ، كونراد ادەناۋەر اتىنداعى قوردىڭ قولداۋىمەن جۇزەگە اسىردى.
الەم ەلدەرى اسكەرىنىڭ اتىس قۋاتىن كورسەتەتىن جاھاندىق Global Firepower رەيتينگىنە سايكەس، قازاقستاننىڭ قارۋلى كۇشتەرى ورتالىق ازيا ەلدەرى اراسىندا كوش باستاپ، 145 ەلدىڭ ىشىندە 57-ورىندا تۇر. وزبەكستان اسكەرى 58-ورىندا بولسا، تۇركىمەنستان – 77، قىرعىزستان – 105، ال تاجىكستان 108-ورىندا.
DEMOSCOPE بيۋروسى رەسپۋبليكا قارۋلى كۇشتەرىنىڭ اسكەري كۇش-قۋاتىن قازاقستاندىقتار قالاي باعالايتىنىن ءبىلۋ ءۇشىن ساۋالناما جۇرگىزدى. ساۋالناما قورىتىندىسى رەسپوندەنتتەردىڭ كوپشىلىگى (66،9%) اسكەرىمىز ەلدى قورعاۋعا قاۋقارلى ەكەنىنە سەنەتىنىن كورسەتتى. ولاردىڭ ۇشتەن ءبىرى (31،9%) بۇعان تولىقتاي سەنەتىنىن ايتسا، ۇشتەن بىرىنەن ءسال استامى (35%) قورعاي الاتىنىنا ايتارلىقتاي سەنەدى. جالپى رەسپوندەنتتەردىڭ 26،2%ء-ى وتاندىق قارۋلى كۇشتەر اسكەري قاقتىعىسقا تويتارىس بەرە الاتىنىنا كۇمان كەلتىرەدى: 15،8%ء-ى قورعاي المايتىن شىعار دەسە، 10،4%ء-ى اسكەرىمىز ەلدى شابۋىلدان مۇلدەم قورعاي المايدى دەپ سانايدى.
ساۋالناماعا قاتىسۋشىلار قازاقستان اسكەرى ءۇشىن وتە ماڭىزدى دەگەن ماسەلەلەردى دە اتاپ كورسەتتى:
- جارعىعا قايشى قارىم-قاتىناس پەن زورلىق، الىمجەتتىك دەڭگەيىنىڭ جوعارى بولۋى (37،8%)
- جەمقورلىق دەڭگەيىنىڭ جوعارىلىعى (34،9%)
- ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازانىڭ ەسكىلىگى (30،9%).
قازاقستاندىقتاردىڭ اسكەري قىزمەتتى وتەۋگە نيەتتى جانە دايىن بولۋىنا ىقپال ەتەتىن نەگىزگى فاكتور الىمجەتتىك بولۋى مۇمكىن ەكەنى انىق.
ساۋالناماعا قاتىسۋشىلاردان جاقىن ادامى (باۋىرى نەمەسە ۇلى) قازاقستان اسكەرىنە شاقىرتۋ السا نە ىستەيتىنىن سۇرادىق. رەسپوندەنتتەردىڭ ۇشتەن ءبىرى (31،9%) جاقىنى ءۇشىن قورقاتىنىن كورسەتۋى جايدان-جاي ەمەس: 21،9%ء-ى قولدايتىنىن، ءبىراق قاتتى ۋايىمدايتىنىن ايتسا، 6،5%ء-ى اسكەرگە بارماۋدىڭ زاڭدى جولىن تابۋعا كومەكتەسەتىنىن جاسىرمادى، ال 2،9%ء-ى جاقىن ادامى اسكەرگە بارماۋى ءۇشىن باسقا جولداردى دا قاراستىراتىنىن اشىق مويىندادى. دەگەنمەن، رەسپوندەنتتەردىڭ 40%ء-ى جاقىن ادامىنىڭ اسكەرگە بارۋىن تولىق قولدايتىنىن ايتتى. تاعى 23،5%ء-ى ارالاسپايتىنىن، اسكەرگە شاقىرىلعان ادام شەشىمدى ءوزى قابىلداۋى قاجەتتىگىن جەتكىزدى.
قارۋلى كۇشتەرگە قازاقستاندىق جاستاردىڭ بەرگەن باعاسى نازار اۋدارتادى. زەرتتەۋ 18–29 جاس ارالىعىنداعى رەسپوندەنتتەردىڭ كوزقاراسى باسقا توپتاردان ەرەكشەلەنەتىنىن كورسەتتى. جاستار اراسىندا جاقىنىنىڭ اسكەرگە بارۋىن تولىقتاي قولدايتىنداردىڭ ۇلەسى از – 32،4%، ال ورتاشا كورسەتكىش – 41،3%.
بۇعان قوسا، جاستاردىڭ جارتىسىنا جۋىعى (44،7%) تولىقتاي كەلىسىمشارتقا ءوتۋدى قولدايدى (ورتاشا كورسەتكىش – 36،7%). سونىمەن بىرگە، اسكەردەگى الىمجەتتىك پەن زورلىققا الاڭدايتىنىن بىلدىرگەن جاستار دا كوپ: جالپى 33،6% بولسا، جاستار اراسىندا 40،6%.
تۇيتكىلدى ماسەلەلەر بار ەكەنىنە قاراماستان، رەسپوندەنتتەردىڭ 61،7%-ى قازاقستاننىڭ قارۋلى كۇشتەرىنە سەنەدى، اسكەرگە سەنبەيتىندەردىڭ ۇلەسى – 13%. 22،3%ء-ى بەيتاراپ قارايدى.
الەمدەگى كۇردەلى گەوساياسي جاعدايلاردى ەسكەرە وتىرىپ، رەسپوندەنتتەردەن الداعى 5 جىلدا قازاقستاننىڭ قاتىسۋىمەن بولاتىن اسكەري قاقتىعىستاردىڭ ىقتيمالدىعىن باعالاۋدى سۇرادىق. جالپى 14%ء-ى مۇنداي جاعداي بولۋى مۇمكىن ەكەنىن جوققا شىعارمايدى: 7،1%ء-ى اسكەري قاقتىعىس بولۋى ابدەن مۇمكىن دەسە، 6،9%ء-ى مۇمكىن شىعار دەپ سانايدى. 42،9%ء-ى قاقتىعىس بولۋى مۇمكىن ەمەس دەپ ەسەپتەيدى، 29،7%ء-ى قاقتىعىس ىقتيمالدىعىن وتە تومەن ساناسا، 13،2%ء-ى تومەن شىعار دەيدى. رەسپوندەنتتەردىڭ تاعى 28%ء-ى اسكەري قاقتىعىس ىقتيمالدىعىنا ورتاشا باعا بەرگەن.
DEMOSCOPE ساۋالناما بارىسىندا قازاقستان ءبىرىنشى كەزەكتە كىممەن اسكەري ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋى قاجەت ەكەنىن دە سارالاپ، ازاماتتاردىڭ پىكىرىن ءبىلدى (بۇل سۇراققا بىرنەشە نۇسقا تاڭداۋعا مۇمكىندىك بەرىلدى). رەسپوندەنتتەردىڭ 29،3%ء-ى رەسەيمەن جانە ۇقشۇ-مەن ىنتىماقتاسۋدى ءجون كورەتىنىن ايتسا، 27،5%ء-ى ناتو ەلدەرىمەن (مىسالى، اقش جانە تۇركيا) ارىپتەستىكتى قۇپ كورەدى.
22،6%ء-ى شىۇ اياسىندا قىتايمەن اسكەري وداق بولعان دۇرىس دەسە، 20%ء-ى ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن ءوزارا بايلانىستى نىعايتۋدى ءجون كورەدى. قالعان 18،4%ء-ى قازاقستان بەيتاراپ ۇستانىمدا بولىپ، مەيلىنشە اسكەري وداقتاردان اۋلاق بولعانى ءجون دەپ سانايدى.
قازاقستان اسكەرىن باعالاۋعا ىقپال ەتەتىن ماڭىزدى فاكتوردىڭ ءبىرى – اسكەري ماماندىقتىڭ قازىرگى كەزدەگى بەدەلى. جاۋاپ بەرگەندەردىڭ كوپشىلىگى (جالپى 69،9%) اسكەري قىزمەتتى بەدەلدى دەپ ساناسا، 23%ء-ى ولاي دەپ ەسەپتەمەيدى.
ءقازىر قازاقستاندا اسكەردى جاساقتاۋدىڭ ارالاس جۇيەسى قولدانىستا: اسكەرگە شاقىرۋ جانە كەلىسىمشارتپەن قىزمەت ەتۋ. ساۋالناماعا قاتىسۋشىلاردان قاي ۇلگىنى مەيلىنشە ءتيىمدى سانايتىنىن دا سۇرادىق. 36،6%ء-ى تولىقتاي كەلىسىمشارتقا كوشۋ كەرەك دەسە، 36،5%ء-ى اسكەري بورىشىن وتەۋگە بارشانى مىندەتتەۋدى قۇپ كورەدى. 17%ء-ى قازىرگى ارالاس جۇيەنى ساقتاپ قالۋ كەرەك دەپ سانايدى.
DEMOSCOPE زەرتتەۋى قازاقستان اسكەرىن قابىلداۋدا بەلگىلى ءبىر قوعامدىق ديسسونانس بار ەكەنىن كورسەتتى. رەسپۋبليكانىڭ قارۋلى كۇشتەرىنە جانە ونىڭ قاۋقارىنا دەگەن سەنىم جوعارى بولعانىمەن، الىمجەتتىك، جەمقورلىق، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازانىڭ جەتكىلىكسىز بولۋى سياقتى ىشكى ماسەلەلەرگە قازاقستان قوعامى الاڭدايتىنىن بايقاتتى.
ساۋالنامانىڭ تولىق ناتيجەسىن جوبانىڭ سايتىنان كورە الاسىزدار. قازاق جانە ورىس تىلدەرىندەگى باسپا ءسوز رەليزى مەن ينفوگرافيكالار مىنا سىلتەمەدە. ماتەريالدى پايدالانۋ كەزىندە DEMOSCOPE سايتىنا سىلتەمە جاساۋ مىندەتتى.
