[caption id="attachment_31958" align="alignright" width="324"]
تاڭات اياپوۆا[/caption]
– تاڭات تاڭىربەردى قىزى، «قازاقستاندىق عالىم ايەلدەر قوعامى» بىرلەستىگىنىڭ قۇرىلعانىنا كوپ بولا قويعان جوق. كوكتەمدە «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى: ايەل. قوعام. ءبىلىم جانە عىلىم» اتتى حالىقارالىق سيمپوزيۋم وتكىزگەن ەدىڭىزدەر. سول جولى ەلىمىزدەن جانە شەتەلدەن بەلگىلى عالىمدار قازاقستاننىڭ عىلىمي الەۋەتى، قوعامدىق جاڭعىرۋ، ءبىلىم ساپاسىن جەتىلدىرۋ، ەلىمىزدىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسۋدىڭ ءارتۇرلى باستامالارى مەن ادىستەمەلەرىن اڭگىمەگە ارقاۋ ەتكەن بولاتىن. استانادا وتكەن فورۋم سونىڭ جالعاسى سەكىلدى. بۇل جولعى باسقوسۋ ناقتىلى قانداي تاقىرىپقا ارنالدى؟
– كوكتەمدەگى سيمپوزيۋم پرەزيدەنتتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىنا وراي ءارى بىرلەستىكتىڭ رەسمي قۇرىلعاندىعىن ەلگە جەتكىزۋ اياسىندا وتكەن ەدى. ەلىمىزدە 400 مىڭعا جۋىق عالىم ايەل بار ەكەن. ولاردىڭ مۇددەسىن، ويىن، ۇستانىمىن، ءوزارا پىكىرلەسۋ الاڭىن قالىپتاستىراتىن ورتا كەرەك ەكەنى كوپتەن بەرى ويىمدا جۇرگەن ەدى. شەتەلدەرگە بارعاندا عالىم ايەلدەر بىرلەستىگى سەكىلدى مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ بەلسەندى قىزمەت ەتەتىنىن بايقادىم. سوناۋ 90-جىلداردىڭ وزىندە امەريكادا عالىم ايەلدەر بىرلەستىگى بار بولاتىن. ولار سول ەلدەگى ءاربىر جاڭالىققا دەر كەزىندە ءۇن قاتىپ، وزدەرىنىڭ پىكىرلەرىن ءبىلدىرىپ وتىراتىن. ال ولاردىڭ پىكىرىمەن، كوزقاراسىمەن جوعارى بيلىك تە، جەرگىلىكتى اكىمشىلىك تە ساناساتىن. مەن سول كەزدە-اق وسىنداي ۇيىم قاجەتتىگىن سەزىنگەنمىن.
بۇل جولعى باسقوسۋ كوكتەمدەگى سيمپوزيۋمنىڭ جالعاسى دەۋگە بولادى. ءبىز بۇل رەت لاتىن الىپبيىنە كوشۋدى قولدايتىنىمدى ءارى وعان جالپى ەل بولىپ، اسىرەسە عىلىم ماماندارى جۇمىلا ۇلەس قوسۋىمىز كەرەكتىگىن تالقىلادىق. بۇل باسقوسۋدى ۇيىمداستىرۋ كەزىندە بايقاعانىم، ەلىمىزدەگى عالىم ايەلدەردىڭ باسىم بولىگى پرەزيدەنت نازاربايەۆتىڭ باستاماسىن تولىقتاي قولدايدى ەكەن. لاتىن ءالىپبيى ارقىلى ءبىز قانداي يگىلىكتەرگە جەتەمىز، ونىڭ بۇگىنگى كۇنى ناقتى قانداي ماڭىزى بار، الىپبيگە كوشۋ بارىسىندا قانداي كەدەرگىلەر، عىلىمي تۇيتكىلدەر جولىعۋى مۇمكىن، ونى قالاي شەشۋگە بولادى دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەدىك. جاقسى يدەيالار، وڭدى باستامالار، جاڭا كوزقاراستار ايتىلدى.
– اعىلشىن ءتىلىنىڭ بىلگىر مامانى رەتىندە ءوزىڭىز لاتىن الىپبيىنە كوشۋدىڭ ناقتى قانداي ماڭىزى بار دەپ ويلايسىز؟
– بۇل – زامان تالابى. ءبىز تەحنوكراتتىق، اقپاراتتىق داۋىردە كۇن كەشۋدەمىز. زامان اعىسى ەشقاشان توقتامايدى. ول تەك العا جىلجيدى. تەحنولوگيالىق جاڭالىقتاردىڭ دەنى اعىلشىن تىلىندە جاسالىپ جاتىر. اقپاراتتىڭ دا باسىم بولىگى وسى تىلدە. بىرەۋلەر لاتىن الىپبيىنە وتكەننەن قانداي پايدا بار دەپ ويلايدى. مەنىڭشە، جاھاندانۋ كەزەڭى ءبىرتۇتاستىق ىشىندە ءوزىڭدى ساقتاۋ. وقشاۋ قالۋ، وڭاشا كەتۋ مۇمكىن ەمەس. لاتىن الىپبيىنە كوشكەننەن سوڭ ءبارى ويداعىداي بولىپ كەتۋى مۇمكىن ەمەس. عىلىمدى، تەحنولوگيانى يگەرۋ ارقىلى عانا العا وزامىز. ول ءۇشىن سانانىڭ جاڭعىرۋى كەرەك. لاتىن ءالىپبيى ءبىزدى زاماناۋي جاڭالىقتارعا، تەحنوكراتتىق زامانعا بەيىمدەيدى. بۇل باستامانىڭ يگىلىگىن ءبىر كۇندە ەمەس، ءبىراز جىلدان سوڭ كورەمىز. استانادا وتكەن باسقوسۋدا ءبىز ەلگە ارناپ ۇندەۋ جولداعانبىز. سوندا قازاقستاندىق عالىم ايەلدەردىڭ كوزقاراسى تولىق قامتىلعان.
– قازاق ءتىلىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋدىڭ بىرنەشە نۇسقالارى ۇسىنىلدى. ءقازىر ەل ءارتۇرلى پىكىر ايتىپ جاتىر. سىزدىڭشە، وسى نۇسقالاردىڭ قانداي ولقىلىعى نەمەسە ارتىقشىلىعى بار؟
– لاتىن گرافيكاسىندا قازاقتىڭ ءتول دىبىستارىن بەلگىلەۋ بويىنشا بىرنەشە نۇسقا ۇسىنىلعانىن بىلەسىز. مەنىڭشە، ءدال ءقازىر وسى نۇسقا تۇبەگەيلى تۇردە بەلگىلەندى دەگەن بايلام ياكي شەشىم جوق. ارنايى كوميسسيا ءالى دە تالقىلاپ، قاراپ جاتىر. كەز كەلگەن پىكىر، يدەيا، ۇسىنىس ەسكەرىلەتىنىن ايتتى. ءتىل عالىمدارىنىڭ تەككە قاراپ وتىرماعانى انىق. اپوستروفتارى بار نۇسقانى ءالى دە جەتىلدىرۋ كەرەك شىعار دەپ ويلايمىن. ءبىز ءوز ۇسىنىسىمىزدى فورۋم اياسىندا جەتكىزدىك.
قازاقستاندىق عالىم ايەلدەر قوعامىنىڭ
ۇندەۋى
قىمباتتى قازاقستاندىقتار!
ەلباسىمىز ن.نازاربايەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلاماسىنا ساي مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ لاتىن گرافيكاسىنداعى ءالىپبيىنىڭ ءبىرىڭعاي ستاندارتىن ەنگىزۋ ماسەلەسى بۇگىندە بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ، ونىڭ ىشىندە عىلىمي قاۋىمنىڭ نازارىندا.
قازاقستان عالىم ايەلدەرى قوعامىنىڭ «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى: لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋ ۇدەرىسىنىڭ تاريحي ماڭىزى جانە ونىڭ قولدانىسىنىڭ ادىستەمەلىك تۇرعىدان قامتاماسىز ەتىلۋى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي فورۋمى ءوز جۇمىسىندا – لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋ ۇدەرىسىنىڭ تاريحي ماڭىزى، قازاق ءتىلى ءتول ارىپتەرىنىڭ لاتىن گرافيكاسىندا بەلگىلەنگەن جولدارى، لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ۇدەرىسىنىڭ ادىستەمەلىك تۇرعىدان قامتاماسىز ەتىلۋى جانە ونىڭ قولدانىسىنىڭ پەرسپەكتيۆالارى تاقىرىپتارىندا وي ءبولىسىپ، وزىندىك پىكىرلەرىن ءبىلدىردى.
اتاپ ايتار بولساق، قازاق ءتىلىنىڭ ءتول ارىپتەرىن لاتىن گرافيكاسىندا بەلگىلەۋدىڭ ۇسىنىلعان ۆاريانتتارى تالقىلانىپ، جاڭا ۇسىنىستار ايتىلدى. لاتىن الىپبيىنە كوشۋدىڭ ادىستەمەلىك تۇرعىدان قامتاماسىز ەتىلۋى ماسەلەسى جانە بولاشاقتا اتقارىلاتىن ىستەر ايقىندالدى.
قازاقستاندىق عالىم ايەلدەر قوعامى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن عىلىمي تالداۋلار مەن تۇجىرىمدار ازىرلەۋدە ءوز بىلىمدەرى مەن بىلىكتىلىكتەرىن جۇمساۋعا ءازىر ەكەندىكتەرىن ءبىلدىردى. لاتىن الىپبيىنە كوشۋ – قاجەتتىلىكتەن تۋىنداعان ۋاقىت تالابى ەكەندىگىن تۇسىنە وتىرىپ، ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىندا جانە قوعامنىڭ باسقا دا سالالارىندا جاڭا گرافيكانىڭ ەش زيانسىز ەنۋىنە ات سالىسامىز. سەبەبى، قازاق جازۋىنا لاتىن گرافيكاسىن ەنگىزۋ ەلىمىزدەگى كوپ تىلدىلىكتىڭ دامۋىنا جاعداي جاسايدى. قازاقستاننىڭ الەمدىك ەكونوميكا مەن كوممۋنيكاسيالارعا، عىلىم مەن مادەنيەتكە ينتەگراسيالانۋى ءۇشىن، ەكونوميكالىق دامۋ جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا كىرۋ ءۇشىن، قوعام ءومىرىنىڭ بارلىق سالالارىن سيفرلاندىرۋ پرينسيپىندە ءۇشىنشى جاڭعىرتۋ جۇرگىزۋ ءۇشىن ۇزاق مەرزىمدى اسەر بەرە الادى. بۇل ينۆەستورلارمەن شەتەلدىك تۋريستەرگە جانە قازاقستانعا قىزىعۋشىلىق تانىتقانداردىڭ بارلىعىنا ءبىزدىڭ ەلىمىزدى قولجەتىمدى دە تارتىمدى ەتە تۇسەدى.
زاماناۋي قازاقستاندىق عىلىمي جەتىستىكتەردى جاھاندا ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن جاڭا پەرسپەكتيۆالار اشادى. شەتەلدە تۇراتىن وتانداستارىمىز ءۇشىن انا ءتىلى مەن جازۋدى دامىتۋدىڭ، تاريحي وتانىمەن جاقىنداسۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرى پايدا بولادى. لاتىن ءالىپبيىن ەنگىزۋ – ەلىمىزدىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋعا جانە قازاقستاننىڭ الەمنىڭ نەعۇرلىم دامىعان ەلدەرىنىڭ «وتىزدىعىنا» ەنۋىنە باعىتتالعان، جاڭعىرتۋ رەفورمالارىنا تولىعىمەن ساي كەلەتىن جانە ولاردىڭ اجىراماس بولىگى بولىپ تابىلاتىن پراگماتيكالىق سىندارلى قادام بولىپ تابىلادى.
ءبىز ەلىمىزدىڭ بارلىق ازاماتتارىن مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ جاڭا ءالىپبيىن تالقىلاۋ جانە قابىلداۋ بويىنشا جۇمىستى قولداۋعا، قۋاتتى دا وركەندەگەن قازاقستاندى قۇرۋىمىز ءۇشىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ وسى باستاماسىن ءتيىمدى ىسكە اسىرۋدى قامتاماسىز ەتۋگە شاقىرامىز!
لاتىن ءالىپبيى – الەمدىك عىلىمي كەڭىستىككە ەنۋگە اپاراتىن جول!
