«ءتىل ۇشىندا تۇرعان ءۇشىنشى دۇعامدى ايتا المادىم...»
– اسسالاۋماعالەيكۋم، قايرات! جاقىندا ءسىزدىڭ كىشى قاجىلىق ساپارىنا بارىپ كەلگەنىڭىزدى الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى ەستىپ، بىلدىك. العان اسەرىڭىزدى ءوز اۋزىڭىزدان ەستىسەك...
– ۋاعالەيكۋماسسالام! ءيا، اللانىڭ قالاۋىمەن ۋمرا قاجىلىعىنا امان-ەسەن بارىپ كەلدىم. كوپتەن بەرى ويىمدا جۇرگەن ارماندارىمنىڭ ءبىرى ەدى. ول اسەردى كورمەي، بىلمەي ەشكىم شىنايى سەزە المايدى ەكەن. جولى ءتۇسىپ، بارىپ، قۇلشىلىعىن وتەپ كەلگەن كەز-كەلگەن مۇسىلمان بارعانىنا رازى شىعار. ماعان دا وسىنداي ساۋاپتى ساپاردى ءناسىپ ەتكەنى ءۇشىن شۇكىرشىلىك ايتامىن. قاجىلىققا بارعان العاشقى كۇندەرى ىشىمنەن تىنىپ، اسەرىمدى سىرتقا شىعارا الماي، ءبىراز بۋلىعىپ ءجۇردىم. قاعباداعى قارا تاستى سۇيسەم دەپ نيەت ەتىپ، عۇسىل قۇيىنىپ، قاعباعا بەت الدىم. اللا نيەتىمدى قابىل الىپ، قارا تاسقا جەتتىم، ءسۇيدىم – سول ءساتىم ەشقاشان ەسىمنەن كەتپەيتىن شىعار. «اللا، وتباسىمىز بەن بارلىعىمىزدىڭ جۇرەگىمىزگە يمان بەرە كور، ەلىمىزدىڭ تىنىشتىعىن تۇراقتى ەت» دەپ ەكى تىلەگىمدى ايتىپ ۇلگەردىم. ءتىلىمنىڭ ۇشىندا تۇرعان ءۇشىنشى دۇعامدى ايتىپ ۇلگەرمەدىم. حالىقتىڭ ءنوپىرى تولقىنداي كۇشتى بولعاندىقتان، سول زاماتتا-اق شەتكە ىسىرىپ جىبەردى. ەرىكسىز كوزىمە جاس كەلدى... وتە ەرەكشە اسەر. قايتالانبايتىن سەزىم. شىنىمدى ايتسام، وسى كەزگە دەيىن مەنىڭ ومىرىمدە مۇنداي جەڭىس بولعان ەمەس. اينالامدا قانشاما مۇسىلمان ۇمىتپەن قارا تاسقا قاراي قولىن سوزىپ جاتتى. ولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ جۇرەگىندە ەڭ اياۋلى، ەڭ قىمبات تىلەكتىڭ بار ەكەندىگىن، سول ارماندارىن ايتۋعا وقتالىپ تۇرعانىن كوزدەرىندەگى قۋانىشتىڭ ۇشقىنى ايتىپ تۇرعانداي. مەن سول ساتتە الەمنىڭ ءار قيىرىنان جول ازابىن شەگىپ مەككەگە جەتكەن بارلىق مۇسىلماننىڭ ەڭ ىزگى تىلەكتەرى قابىل بولسا ەكەن دەپ تىلەدىم...
وسى ساپاردا نەنى ويعا الدىم، ىشتەي نەنى قالادىم، ءبارى ورىندالىپ جاتتى، اللاعا شۇكىر. كەيىن قاسيەتتى ءمادينا قالاسىنا باردىق. پايعامبارىمىزدىڭ (س.ع.س) مەشىتىنە بارىپ، ناماز وقىدىق. ءتىلى، ءتۇسى، ۇلتى، مەملەكەتى ءارتۇرلى بولعانمەن، ءدىنى، جۇرەگى ءبىر كۇللى مۇسىلمان بالاسىنىڭ باسىن ءبىر جەردە قوسقان اللا نەتكەن مەيىرىمدى ەدى! وسىنداي كەرەمەتتى كورىپ تۇرىپ، تاعى دا ارماندادىم. ول ارمانىم – ۇلكەن قاجىلىققا بارۋ. قاعبانى كورگەن ادام ەكىنشى رەت تاعى دا بارعىسى كەلىپ تۇراتىنداي، ەرەكشە سەزىممەن ورالادى ەكەن. مەنىڭشە، ناعىز رۋحاني دەمالىس – مەككەدە. ءبىر جاعىنان پارىزىڭدى وتەيسىڭ، ەكىنشى جاعىنان ادام تاۋبەگە كەلىپ قالادى ەكەن...
– بۇل ساپارىڭىزدىڭ ءسىز ءۇشىن ماڭىزى قانداي؟ ءسىزدى سودان كەيىن سىناپ جازعاندار دا بولدى عوي...
– مەككە مەن ءماديناعا ساپارىم – مەن ءۇشىن تاربيە مەكتەبى. ويىم تۇراقتالعانداي، يمانىم كۇشەيگەندەي. ءيا، مەنى سىنعا العان سايتتار، پوستتار بولدى. ءبىراق ول جازبالاردى ءمان بەرىپ، دەن قويىپ، زەر سالىپ وقىعان جوقپىن. اينالامداعى جاناشىر جانداردان عانا شەت جاعاسىن ەستىدىم.
بىرىنشىدەن، ەلگە ەرسى ەشنارسە كورسەتكەنىم جوق. بولماسا، تۇنگى كلۋبتارعا شاقىرىپ، ءتۇتىن تۇتەتكەندى جارنامالاپ جاتقانىم جوق. ەكىنشىدەن، نيەتىم – جاستارعا ۇلگى بولاتىن نارسە كورسەتكىم كەلدى. ايتپەسە، الەمنىڭ ەڭ ءىرى دەگەن شاھارلارىندا، قىمبات رەستوراندارى مەن دەمالىس ايلاقتارىندا بولىپ ءجۇرمىز عوي. ىشكەن-جەگەنىڭ مەن قىدىرىپ-تىنىستاعانىڭمەن ماقتاناتىن جاستان باياعىدا ءوتىپ كەتكەنمىن. «قاسيەتتى جەرگە قايرات اعامىز بارعان ەكەن» دەپ قانشاما جاس ورەن نيەت ەتەدى، پايعامبار (س.ع.س) سۇننەت تارقاتىپ، قۇران تۇسكەن قاسيەتتى قوس شاھارعا، ساۋابى ءجۇز مىڭ ەسەلەنەتىن ءال-حارام مەشىتىنە بارماققا ىنتالانادى. سول ماقساتپەن عانا تۇسىرگەن ۆيدەومدى شىعاردىم. ايتپەسە، ەشقانداي دا ماقتانىش، ريا ءۇشىن ەمەس. سونىڭ وزىندە ۇيالا، قىسىلا وتىرىپ جاريالادىم. سول جاقتا تۇسكەن كەيبىر سۋرەتتەرىمدى كەشەگى قۇربان ايت مەرەكەسىندە جاريالاعىم كەلدى. ءبىراق الەۋمەتتىك جەلىدەگى وقىرماندارىم قاتە ءتۇسىنىپ قالار دەپ تارتىنشاقتادىم...
«سىن ءسوزدى ەستيار كىسىلەردىڭ ايتقانى جاقسى»
– سىن پىكىرلەرگە قالاي قارايسىز؟ دۇرىس جاعىن ماقۇلدايتىن، پىكىرمەن كەلىسەتىن تۇستارىڭىز بولا ما؟
– البەتتە، كەيبىر سىن پىكىرلەرمەن كەلىسەمىن. مىسالى، مەنىڭ ەڭ ۇلكەن، ەڭ ءبىرىنشى سىنشىم – اكەم. ول كىسىنىڭ كەيدە قاباعىمەن جاسقاپ، كەيدە وڭاشا شاقىرىپ الىپ ارتىق-اۋىس كەتىپ جاتقان مىنەزىمىزدەگى كەيبىر كەدىر-بۇدىرىمدى تەزگە سالىپ تۇزەپ تۇراتىن كەزدەرى بار. ءجون سوزگە ەسسىز عانا توقتامايتىن بولار. سوندىقتان، ورنىقتى وي بولسا، ىقىلاسپەن قۇلاق اسامىز عوي.
ءبىراق سىن ايتۋ مادەنيەتى دەگەن بار. ءمىنىن ايتىپ وتىرعان كىسىڭىزدى رەنجىتىپ المايتىنداي، كوڭىلىنە تيمەيتىندەي ەتىپ، ءدۇيىم ەلدىڭ كوزىنشە بىلش ەتكىزبەي، ابدەن جەتى رەت ولشەپ بارىپ جۇمساقتاپ ايتقان ءجون بولار. ويتكەنى، ادامنىڭ كوڭىلىنەن اياۋلى نە بار؟ بىلىپ-بىلمەي ىستەپ جۇرگەن كەيبىر كەمشىلىگىن تارس ەتكىزىپ ايتا سالعانننان ول ادام تۇزەلىپ كەتە سالا ما؟ ەگەر نيەتىمىز جاناشارلىق بولسا، سىناپ وتىرعان ادامىڭىزدى رەنجىتىپ الماۋ جاعىن دا قوسا ەسەپتەگەن دۇرىس-اۋ. مەن تۋرالى ايتىلاتىن سوزدەرگە رەنجۋلىمىن دەگەنىم ەمەس، ايتايىن دەگەنىم، سىن ءسوزدى ەستيار كىسىلەردىڭ ايتقانى جاقسى.
– ءسىزدى جاسىرىن جاقسىلىقتى كوپ جاسايدى دەپ ەستيمىز. قانشالىقتى راس؟ جانە ءسىز ءۇشىن ەڭ جاقسى قايىرىمدىلىق قايسى؟
– ادام بالاسى جالعىزدىقتا ءومىر سۇرە المايدى عوي. ءاردايىم ارقا سۇيەيتىن ادامعا مۇقتاج بولادى. ءبىز ءبىر ەل بوپ، قازاقى قاۋىم بوپ ءومىر ءسۇرىپ جاتقان سوڭ، ەلدىڭ ازاماتى بوپ ازدى-كوپتى اتىمىز شىققاندىقتان، قولىمىزدان كەپ جاتسا، اينالامىزداعى كىسىلەردىڭ تيتتەي دە بولسا كومەگىنە جاراپ، قيۋى كەلمەي تۇرعان كەيبىر ىسىنە سەپتەسە جۇرگەننىڭ سوكەتتىگى جوق دەپ ويلايمىن. «ينستاگرام» پاراقشاما جازىلعان بولساڭىز، ءوزىڭىز دە كورگەن بولارسىز. جۇمادان قالماۋعا تىرىسامىز. مەشىتتەگى يمام اعالارىمىزدىڭ كوپ ايتاتىنى دا سول – مۇمكىندىگىڭ بوپ جاتسا، ادامدارعا جاقسىلىق جاساپ، قايىرىمدىلىق قىل، ماقساتىڭ – اللا رازىلىعى بولسىن دەيدى. ماعان دا كوپ كومەكتەسكەن، ءالى دە كومەكتەسەتىن جاناشىر اعالارىم، ەلدىڭ ازاماتتارى بار. ياعني، ءبارىمىز قاتار ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندىقتان، قاناتتاسا قيمىلداپ، بىر-بىرىمىزگە قارايلاسا جۇرگەنىمىزدىڭ ايىبى جوق.
– ونەر ادامىنىڭ، ارىپتەستەرىڭىزدىڭ الدىمەن تالانتىن باعالايسىز با، الدە انشىلىك قابىلەتىنەن گورى ادامدىق قاسيەتتەرىن بيىك قوياسىز با؟
قايرات نۇرتاس: مەن بارلىق ونەر ادامىن سىيلايمىن، قۇرمەتتەيمىن. ادام بالاسى قاشان دا ءوزىنىڭ ادامگەرشىلىگىمەن، قايىرىمدىلىعىمەن، ادالدىعىمەن جانە ادىلەتتىگىمەن ارداقتى. اكەمنىڭ ۇنەمى ماعان ايتاتىن ءسوزى بار. «بالام، ۇلىق بول، ودان تەك جاقسىلىق قانا الاسىڭ. ءدال سولاي كىشىك بولا ءبىل، ودان تومەندەمەيسىڭ» دەگەن. ەشكىمدى جاماندامايمىن، ەشكىمدى قارالامايمىن. جانە ەشكىمگە ءمىن تاعىپ، كەمشىلىك ىزدەگىم كەلمەيدى. جانە وعان مەندە ۋاقىت تا جوق. اتقارۋىم كەرەك شارۋا شاش-ەتەكتەن. بىرەۋدەن ءمىن ىزدەپ تۇرتىنەكتەگەنشە، ءوز بويىمداعى كەمشىلىكتەردى تىيىپ الايىن.
«اللادان سول دۇعامنىڭ قابىل بولعانىن سۇرايمىن...»
– يسلام ءدىنى اتا-اناعا لايىقتى قۇرمەت كورسەتۋگە بۇيىرادى. كوبىنە ساپاردا جۇرەسىز عوي. اكە-شەشەڭىزبەن ءجيى جولىعا المايتىن شىعارسىز...
– الپەشتەپ، ايالاپ، ءتۇن بالاسىندا تالاي ويانىپ وسىرگەن انامىزدىڭ الدىنداعى قارىزىمىزدى قايتسەك وتەي الامىز؟ قاناتتىعا قاقتىرماي وسىرگەن، مۇقتاجدىق كورمەي، ازامات بوپ قالىپتاسۋىمىز ءۇشىن ارقا ەتى ارشا بوپ ەڭبەك قىلعان اكەمىزدى قايتسەك قۋانتامىز؟ اتا-اناڭا قانشا سىيلىق اپەرسەڭ دە، قانشا جاقسىلىق جاساساڭ دا از سياقتى كورىنەدى دە تۇرادى، ماعان. راس، ءار كۇنى ءار قالادا جۇرەتىن كەزىمىز كوپ. ءبىراق رەتى كەلە سالا، ۇيگە قاراي تارتىپ وتىرامىن. ەندى مەندە جۇرەگىمنىڭ ءبىر قالتارىس-تۇكپىرىندە جۇرگەن ارمان بار – بەس پارىزدىڭ ءبىرىن ورىنداتىپ، اكە-شەشەمدى قاجىلىققا جىبەرگىم كەلەدى.
– وز-وزىڭە ىشتەي قاناعاتتانباۋ شىعارماشىلىق تۇرعىدا جاقسى قاسيەت دەپ ايتىپ ءجۇرمىز. وسى ورايدا، ءسىز قانشالىقتى قاناعاتشىلسىز؟
– وسى ومىردە مەن تۇسىنگەن ءبىر نارسە، جىگىت ادامنىڭ بارعا – تاسىماعانى، جوققا – جاسىماعانى جاقسى. قىمبات برەند كيىمدى دە كيدىك، سوڭعى ۇلگىدەگى كولىكتى دە مىندىك – ءبىراق ءوزىمنىڭ سوناۋ ءبىر جىلدارداعى قيىندىقتارىمدى – قاقاعان ايازدا باراحولكادا رۋچكا ساتقان قيىن كۇندەرىمدى، اۆتوبۋسقا اقشا تاپپايتىن اشقۇرساق ستۋدەنت كەزىمدى، كۇڭگىرت، كوڭىلسىز كافەلەردە ولەڭ ايتىپ باستاعان جىلداردى ەشقاشان ۇمىتپايمىن. سوندىقتان، قانشا اتاقتى ءانشى بولساق تا، كىسى كوزىنشە شالقىپ وتىرۋدى جانىم سۇيمەيدى. ويتكەنى، كەشە كىم بولعانىمدى، ءقازىر كىم ەكەنىمدى جانە قايدا بەتتەپ بارا جاتقانىمدى جاقسى ۇعىنامىن.
ال شىعارماشىلىق تۇرعىداعى قاناعات ۇعىمىنا كەلەر بولساق، ساحناعا العاش شىعىپ جۇرگەن كەزىمدە-اق وزىمە كوڭىلىم تولمايتىن. ءالى سولاي. مۇنى قاناعاتسىزدىق ەمەس، ىزدەنىس دەپ ايتۋ كەرەك شىعار.
– قايرات نۇرتاستىڭ ەندىگى اسقاق ارمانى قانداي؟
– «ارمان، اداستىرماي مەنى قويا تۇر» دەپ العاش ساحناعا شىعىپ ەدىم. اللاعا شۇكىر، ارمانىم مەنى اداستىرماي كەلەدى. اسىلىندا، ادام بالاسىندا ارمان، ماقسات، مۇرات تاۋسىلعان با؟! قاجىلىقتا جۇرگەنىمدە، اللادان ەلگە ورالعان سوڭ مەشىت سالىپ، حالىقتىڭ يگىلىنە جارايتىن اللانىڭ ءۇيىنىڭ قابىرعاسىن كوتەرۋدى ءناسىپ ەتۋىن سۇراپ، دۇعا ەتىپ ەدىم. اللا دۇعامدى قابىل السا، الداعى جىلى ۇلكەن مەشىتتىڭ قۇرىلىسىن باستايمىن دەگەن نيەتىم بار. جانە سول مەشىتتىڭ بولاشاقتا ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ، ساۋاتىمدى ارتتىرامىن، ۇستازدان ءتالىم الامىن دەگەن مۇسىلماندار ءۇشىن تاربيە ورداسىنا اينالعانىن قالايمىن. بۇل جوسپارىمدى تاعى دا وقىرماندارىم مەن تىندارماندارىم ريا جاساپ، ماقتانىشپەن ايتىپ وتىر دەپ قابىلداماسا ەكەن...
اسىل ارنا: ءبىز دە دۇعالارىڭىز قابىل بولسىن دەيمىز. رياسىز اڭگىمەڭىزگە، ارنايى ۋاقىت بولگەنىڭىزگە راحمەت! اللا ابىرويىڭىزدى ارتتىرا بەرسىن!
سۇحباتتاسقان سالتانات قوجا
