5 قاراشادا الماتىدا 3 بالدىق جەراستى ءدۇمپۋى تىركەلدى. بۇل جاعداي تۇرعىنداردىڭ ۇرەيىن الىپ، توتەنشە جاعدايعا دايىندىق ماسەلەسىن قايتا ەسكە سالدى. وسىعان بايلانىستى حالىقارالىق اقپاراتتىق تەحنولوگيالار ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (حاتۋ) PhD دوكتورى جانە يونوسفەرا ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى مارات نۇرتاس جەر سىلكىنىسى ءقاۋپىن باعالاپ، الداعى ۋاقىتتا بولۋى مۇمكىن سەيسميكالىق بەلسەندىلىكتى بولجاۋ ءۇشىن ارنايى زەرتتەۋ جۇرگىزگەنىن مالىمدەدى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
ناۋرىزداعى ەسكەرتۋ جانە قاراشاعا بولجام
ناۋرىز ايىندا Dalanews.kz اگەنتتىگى مارات نۇرتاستىڭ تابيعي قۇبىلىسقا بايلانىستى پىكىرىن سۇراعان ەدى. قوعامدا كەڭىنەن تالقىعا تۇسكەن بۇل سۇقباتتا زەرتتەۋشى حالىقتى كوكتەم جانە كۇز ايلارىندا ەرەكشە ساق بولۋعا شاقىرعان ەدى. ونىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس، ناۋرىز جانە قاراشا ايلارى ءقاۋىپتى كەزەڭ بولاتىنى ەسكەرتىلگەن بولاتىن. ال ەسكەرتۋدى ەستەن شىعارعان حالىق كەشە تاعى ءبىر جەراستى ءدۇمپۋىنىڭ كۋاسى بولدى.
قاراشاعا ارنالعان عىلىمي تالداۋ ناتيجەسى
كۇنى كەشە مامان قاراشا ايىنا ارنالعان زەرتتەۋ جۇرگىزگەنىن حابارلادى. مۇنى جۇزەگە اسىرۋ كەزىندە ول نەيروندىق جەلىلەر نەگىزىندە جاسالعان گيبريدتى مودەلدەردى قولدانعان.
جەر سىلكىنىسىن بولجاۋعا ارنالعان گيبريدتى مودەلدەر تاريحي دەرەكتەردى، ماسەلەن، بۇرىنعى جەر سىلكىنىستەرىنىڭ ۋاقىتى، ورنى، ماگنيتۋداسى سياقتى كورسەتكىشتەردى تالدايدى. نەيروندىق جەلى وسى دەرەكتەر نەگىزىندە قايتالاناتىن زاڭدىلىقتاردى انىقتاۋعا كومەكتەسەدى. بۇل زاڭدىلىقتار جەر سىلكىنىسىنىڭ قاي ۋاقىتتا جانە قانشالىقتى كۇشتى بولاتىنىن بولجاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
سونىمەن قاتار گيبريدتى مودەلدەرگە باسقا دا ستاتيستيكالىق ادىستەر قوسىلىپ، بولجاۋدىڭ دالدىگىن ارتتىرادى. جەر سىلكىنىسىنىڭ ناقتى كۇنى مەن ساعاتىن بولجاۋ قيىن بولعانىمەن، گيبريدتى مودەلدەر كومەگىمەن ايدىڭ بەلگىلى ءبىر كەزەڭىندە نەمەسە اپتا ىشىندە قاۋىپتىلىك دەڭگەيىن الدىن الا بىلۋگە بولادى.
قاراشا ايىنا ارنالعان جەر سىلكىنىسىن بولجاۋ كەزىندە دە مارات نۇرتاس جاساندى ينتەللەكت (جي) مودەلىن قولدانعان.
ايتۋىنشا، العاشقى ەكى گرافيك گيبريدتى مودەلدى وقىتۋ پروسەسىن كورسەتەدى جانە ونىڭ ناقتى دەرەكتەرمەن قانشالىقتى سايكەس كەلەتىنىن بەينەلەيدى.
“بۇل گرافيكتەردە تەستىلىك ناقتى ماندەر مەن تەستىلىك بولجامدى ماندەردىڭ سالىستىرمالى كورسەتكىشى بەرىلگەن. مودەل ورتالىق ازيا دەرەكتەرىنە نەگىزدەلىپ، تەستىلىك ۇلگىدە باعالانعان”، - دەيدى مامان.
وسى تەستىلەۋ ناتيجەسىندە كەلەسى باعالاۋ كورسەتكىشتەرى ەسەپتەلگەن.
“ورتاشا كۆادراتتىق قاتەلىك (MSE) – 0.686. بۇل كورسەتكىش بولجامداردىڭ ناقتىلىعىن انىقتايدى. نەعۇرلىم كىشى ءمان بولسا، سوعۇرلىم بولجام دالىرەك.
ورتاشا ءابسوليۋتتى قاتەلىك (MAE) – 0.511. بۇل مودەلدىڭ بولجام قاتەسىنىڭ ورتاشا دەڭگەيىن كورسەتەدى.
Huber Loss – 0.276. بۇل كورسەتكىش قاتەلىكتەردى ەسەپتەۋ بارىسىندا ناقتى مالىمەتتەرگە جاقىن بولعانىن كورسەتەدى.
مەديانالىق ءابسوليۋتتى قاتەلىك: 0.305. بۇل ءمان بولجامنىڭ كوبى 0.305 شەگىندە ەكەنىن كورسەتەدى”، - دەيدى ول.
ماماننىڭ جاساعان مودەل كورسەتكىشىنە سايكەس، اي سوڭىنا قاراي بەلسەندىلىك قازىرگى قالىپتى جاعدايدان ءبىراز كۇشەيۋى مۇمكىن.
“جەر سىلكىنىسىنىڭ بولجامىن جاساۋ ءۇشىن الماتى قالاسىنان 250 كم راديۋستى اۋماق الىندى. بۇل ايماقتا بولاشاقتاعى سەيسميكالىق بەلسەندىلىكتىڭ وزگەرىستەرى تۋرالى مالىمەتتەر ۇسىنىلعان. زەرتتەۋلەرگە سايكەس، قاراشانىڭ سوڭىنا قاراي سەيسميكالىق بەلسەندىلىك كۇشەيۋى مۇمكىن”، - دەيدى مارات نۇرتاس.
ماماننىڭ سوزىنشە، جەر سىلكىنىسىنىڭ پارامەترلەرى وتە كوپ. سوندىقتان مودەل ساپالى قۇرىلعانىمەن، جەر سىلكىنىسىن ءدال بولجاۋعا كەپىلدىك بەرىلمەگەن.
“گرافيكتە الماتى وبلىسى بويىنشا جاسالعان دەرەكتەر نەگىزىندە 6 قاراشا مەن 6 جەلتوقسان ارالىعىنداعى بولجامدى ماگنيتۋدالىق ماندەر ۇسىنىلعان. بۇل جەردەن قاراشا ايىنىڭ باسىندا سەيسميكالىق بەلسەندىلىكتىڭ جوعارىلاعانى، ال ورتاسىنا قاراي باياۋلاعانى بايقالادى. ال قاراشانىڭ سوڭىنا قاراي جەر سىلكىنىسىنىڭ ماگنيتۋداسى ارتۋى مۇمكىن ەكەنى كورسەتىلگەن. الايدا جەلتوقسان ايىنا ارنالعان بولجامدى بولەك ەسەپتەۋىمىز قاجەت”، - دەپ قوستى ول.
ەسكە سالايىق، كەشە الماتىلىقتار جەر سىلكىنىسىن سەزدى.
ق ر تجم "سبزۇعو" ج ش س سەيسميكالىق ستانسيالار جەلىسىمەن 2024 جىلعى 5 قاراشادا استانا ۋاقىتى بويىنشا 10.00 مينۋت 30 سەكۋندتا جەر سىلكىنىسى تىركەلدى.
"جەر سىلكىنىسىنىڭ كوورديناتتارى: 43.261 س.ە. 77.310 ش.ب. جەر سىلكىنىسى وشاعى قازاقستان اۋماعىندا الماتى قالاسىنان شىعىسقا قاراي 33 كم. جەردە ورنالاسقان"، - دەپ جازىلعان حابارلامادا.
ەسەپتىك قارقىندىلىعى:
- الماتى قالاسى 3 ب.
- تالعار 4 ب.
- ەسىك 4 ب.
- تۇرگەن 3.0 ب.
- وتەگەن-باتىر 3 ب.
- بورالداي 2 ب. س.
- مالوۆودنوە 2ب.
- ج. قايىپوۆ 2 ب.
- الاتاۋ (جەتىگەن) 2 ب.
- قاراساي (قاسكەلەڭ) 2 ب.
جەر سىلكىنىسى كەزىندەگى 10 قاراپايىم قادام:
- جەر ءدۇمپۋى كەزىندە ۇرەيلەنبەڭىز؛
- جەر سىلكىنۋ كەزىندە ليفت جانە باسپالداقپەن قولدانباڭىز؛
- جيhازدان، تەرەزەدەن، ارى تۇرىڭىز؛
- جاسىرىناتىن جەردى تابىڭىز - جوعارعى قاباتتاردا نەگىزگى ىرگەلى قابىرعالاردىڭ بۇرىشىندا ورىن الىپ جاسىرىڭىز؛
- عيماراتتان شىعىڭىز (تومەنگى قاباتتاردا)؛ - كوپ قاباتتى ۇيلەردە جەر سىلكىس اياقتالعان سوڭ عيماراتتان شىعىڭىز؛
- كەتەر الدىندا سۋدى، گازدى، ەلەكتر قۋاتىن مۇمكىندىگىڭىزشە ءوشىرىڭىز؛
- دابىل جول ساندىعىن الىڭىز (الدىن الا دايىنداۋ قاجەت)؛
- ەلەكتر جەلىلەردەن ، عيمارات، اعاشتاردان اۋلاق بولىڭىز؛
- جەر سىلكىنۋىنە دايىن بولىڭىز؛
- قارت ادامدارعا، بالالارعا، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامدارعا كومەك كورسەتىڭىز.
