پەتروپاۆلدا وتكەن پرەمەر-مينيستر ولجاس بەكتەنوۆتىڭ بيزنەس قوعامداستىقپەن كەزدەسۋىنە كاسىپكەرلىكتىڭ ءارتۇرلى سالالارىنىڭ 60-قا جۋىق وكىلى، سونىڭ ىشىندە ءىرى اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرۋشىلەرى مەن ونەركاسىپتىك كاسىپورىنداردىڭ باسشىلارى، سونداي-اق شوب، ميكروبيزنەس جانە جەكە كاسىپكەرلىك وكىلدەرى قاتىستى.
وتىرىستى اشقان ولجاس بەكتەنوۆ باسقوسۋدىڭ باستى ماقساتى سالىق-بيۋدجەت رەفورماسىنا قاتىستى تاسىلدەردى جان-جاقتى تالقىلاۋ، سونداي-اق قوعامدا پىكىرتالاس تۋدىرىپ وتىرعان سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ەكەنىن ايتتى.
ۇكىمەت باسشىسى سالىق جۇيەسىندەگى كەز كەلگەن وزگەرىستەردىڭ، ەڭ الدىمەن بيزنەسكە قاتىسى بارىن، الايدا مەملەكەت تۇراقتى ينۆەستيسيالىق احۋالدى قامتاماسىز ەتۋگە مۇددەلى ەكەنىن جەتكىزدى.
– قازىرگى ۋاقىتتا بيۋدجەتتىڭ كىرىس بولىگىن ۇلعايتۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەۋ قاجەت. وسىعان دەيىن دامۋ بيۋدجەتىنىڭ دەڭگەيى تومەن بولدى. سالىق مولشەرلەمەلەرىن تومەندەتۋ جانە كوپتەگەن جەڭىلدىكتەردى ەنگىزۋ تۋرالى بۇرىن قابىلدانعان شەشىمدەر مەملەكەتتىك شىعىستاردىڭ كىرىستەردەن ايتارلىقتاي اسىپ تۇسەتىن بيۋدجەتتىڭ تەڭگەرىمسىزدىگىنە اكەلدى، – دەپ اتاپ ءوتتى ولجاس بەكتەنوۆ.
بيۋدجەتتى تەڭدەستىرۋدىڭ سەنارييلەرى شەكتەۋلى. ونىڭ ءبىر نۇسقاسى – ۇلتتىق قوردى تاپشىلىقتى جابۋعا پايدالانۋ، ءبىراق بۇل ءتاسىل ونىڭ تەز تۇگەسىلۋىنە الىپ كەلەدى. بالاما جول – الەۋمەتتىك شىعىستاردى قىسقارتۋ، ولار مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ 60%-ىن قۇرايدى. دەگەنمەن، پرەمەر-مينيستر اتاپ وتكەندەي، قازاقستان الەۋمەتتىك مەملەكەت جانە ءوز مىندەتتەمەلەرىن ورىندايتىن بولادى.
«وڭتايلى نۇسقا – بيۋدجەتتىڭ كىرىس بولىگىمەن جۇمىس ىستەۋ، ياعني سالىق مولشەرلەمەلەرىن تۇزەتۋ جانە سالىق رەجيمدەرىن قايتا قاراۋ» دەگەن ولجاس بەكتەنوۆ ۇكىمەت وسى ءتاسىلدى ۇستاناتىنىن اتاپ ءوتتى. الداعى وزگەرىستەر تەڭگەرىمدى بيۋدجەتكە قول جەتكىزىپ، ەلدىڭ ەكونوميكالىق تۇراقتىلىعىن نىعايتادى دەپ كۇتىلۋدە.
ۇكىمەت جەتەكشىسى قاراجاتتىڭ ەكونوميكاعا قايتا قۇيىلاتىنىن، بيزنەستى قولداۋعا جانە ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا باعىتتالاتىنىن اتاپ ءوتتى. ولار مەملەكەتتىك اپپاراتتى كەڭەيتۋگە باعىتتالمايدى.
– ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – بيزنەس پەن ەكونوميكانىڭ تۇراقتى ءوسۋى ءۇشىن جاعداي جاساۋ. بيۋدجەتتىڭ قوسىمشا كىرىستەرى بيزنەستىڭ ءوزى ۇسىناتىن جوبالاردى قارجىلاندىرۋعا جۇمسالادى. زاماناۋي ينفراقۇرىلىمسىز، ەنەرگيا كوزدەرى، جىلۋ جانە ەلەكتر جەلىلەرىسىز بيزنەس دامىمايدى. ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ تاپشىلىعى كوبىنەسە جاڭا جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا كەدەرگى بولادى، – دەدى ولجاس بەكتەنوۆ.
ۇلتتىق ەكونوميكا ۆيسە-مينيسترى ازامات ءامرين كەزدەسۋگە قاتىسۋشىلارعا سالىق جانە بيۋدجەت رەفورماسى تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ بەردى. اتاپ ايتقاندا، سارالانعان ققس مولشەرلەمەسى: 16% - بازالىق، 10% - جەكەلەگەن سالالار ءۇشىن جانە 0% - اوك ءۇشىن، سونداي-اق ءبىرقاتار ارنايى سالىق رەجيمدەرىن رەفورمالاۋ جانە ققس بويىنشا ەسەپكە الۋ شەگىن تومەندەتۋ تۋرالى حاباردار ەتتى.
بيزنەس وكىلدەرىمەن كەزدەسۋ سۇراق-جاۋاپ فورماتىندا ءوتتى. ءسوز سويلەۋشىلەر جوسپارلانعان رەفورمالاردى ەسكەرە وتىرىپ، سالالاردى ودان ءارى دامىتۋعا قاتىستى تاقىرىپتاردى كوتەردى. مودەراتور «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى ءتورالقاسىنىڭ ءتوراعاسى رايىمبەك باتالوۆ بولدى.
ماسەلەن، «سولتۇستىك قۇس فابريكاسى» ج ش س باس ديرەكتورى، سقو كاسىپكەرلەر پالاتاسى وڭىرلىك كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى سەرگەي دومايەۆ اۋىل شارۋاشىلىعى كاسىپورىندارىنىڭ قىزمەتىن سالىقتىق رەتتەۋ ماسەلەلەرىن قوزعادى.
– ءوندىرىس قۇرالدارىن نەگىزگى جەتكىزۋشىلەر قوسىلعان قۇن سالىعىن تولەۋشىلەر بولىپ تابىلادى. قوسىلعان قۇن سالىعىنان بوساتۋ، ەگەر بۇل شارا وندىرۋشىدەن سوڭعى تۇتىنۋشىعا دەيىنگى بۇكىل تىزبەك بويىنشا قولدانىلسا جانە كاسىپكەرلىك سۋبەكتىسىنە ەمەس، تاۋارلار نومەنكلاتۋرالىق توبىنا قولدانىلسا عانا وڭ اسەر ەتەدى. بۇل جەردە بۇل ماسەلەنى جان-جاقتى قاراستىرۋ ماڭىزدى، – دەدى سەرگەي دومايەۆ.
پرەمەر-مينيستر ق ر ۇەم-گە اتالعان ۇسىنىستى جان-جاقتى پىسىقتاۋدى جانە اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىن، سونداي-اق ءامات تاۋارلارىن سالىقتىق اكىمشىلەندىرۋ ماسەلەلەرىن ەسكەرۋدى تاپسىردى.
«س.م. كيروۆ اتىنداعى زاۋىت» اق باس ديرەكتورى الماس نۇرماعامبەتوۆ ءوز سوزىندە وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردى قولداۋ بويىنشا ۇكىمەت قابىلداعان شارالاردىڭ ناتيجەلەرىن اتاپ ءوتتى. وسىلايشا، زاۋىت قتج-مەن 5 جىلعا ارنالعان كەلىسىمشارت جاساستى، بۇل ساپانى ودان ءارى جاقسارتۋعا جانە ءوندىرىس اينالىمدارىن ۇلعايتۋعا ماڭىزدى نەگىز بولىپ تابىلادى.
الماس نۇرماعامبەتوۆ سالىق رەفورماسىنا قاتىستى ونەركاسىپ سالاسىنداعى وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەر ءۇشىن 10% مولشەرىندە ارالىق مولشەرلەمەنى بەلگىلەۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتتى.
پرەمەر-مينيستر ءوز سوزىندە جاڭا سالىق كودەكسىنىڭ جوباسىندا قوسىلعان قۇنى جوعارى ءونىم ءوندىرۋدى ىنتالاندىرۋعا باعىتتالعان ءبىرقاتار شارالار بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى. قولداۋدىڭ نەگىزگى قۇرالدارىنىڭ ءبىرى وڭدەۋ وندىرىستەرى، ونىڭ ىشىندە ەلەكتروندىق جانە ونەركاسىپتىك ونىمدەر ءۇشىن كورپوراتيۆتىك تابىس سالىعىنىڭ (كتس) مولشەرلەمەسىن تومەندەتۋ بولىپ سانالادى.
– مەملەكەت نەگىزگى باعىتتاردى بەلگىلەپ، باسىمدىقتاردى ايقىندايدى: دايىن ءونىمنىڭ جاڭا تۇرلەرىن تەرەڭ وڭدەۋمەن جانە يگەرۋمەن اينالىساتىن كاسىپورىندار سالىقتىق جەڭىلدىكتەرگە يە بولادى. سونىمەن بىرگە شيكىزات ەكسپورتىنا جانە قايتا وڭدەۋى تومەن ءونىم شىعارۋعا اسا جوعارى سالىق سالىناتىن بولادى، – دەپ ءتۇسىندىردى ولجاس بەكتەنوۆ.
جالپى، ۇكىمەت وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردى قولداۋ شارالارىمەن بەلسەندى جۇمىس ىستەۋدە.
– ءبىز مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلار مەن كۆازيمەملەكەتتىك سەكتورداعى ساتىپ الۋلار كەزىندە وتاندىق ءوندىرىستى قورعاۋ ماسەلەسىندە ايتارلىقتاي ىلگەرىلەدىك. تەك قازاقستاندىق وندىرۋشىلەردەن ساتىپ الىنۋعا ءتيىس تاۋارلاردىڭ ءتىزىمى ءۇش ەسەگە ۇلعايتىلدى، – دەدى پرەمەر-مينيستر.
بۇدان باسقا، مەملەكەت قازاقستاندىق كاسىپورىندار ءۇشىن ۇزاق مەرزىمدى تاپسىرىستاردى قامتاماسىز ەتەتىن وفتەيك-كەلىسىمشارتتار جۇيەسىن ەنگىزۋدە. «سامۇرىق-قازىنا»، «بايتەرەك» جانە باسقا دا قورلارعا كىرەتىن بارلىق ۇلتتىق كومپانيالار وتاندىق وندىرۋشىلەردەن ساتىپ الۋ ۇلەسىن ارتتىرۋعا مىندەتتى.
– بۇل ۇلتتىق ءوندىرىستى دامىتۋعا جانە قازاقستاندىق كاسىپورىنداردىڭ ۇستانىمىن نىعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ ماڭىزدى شاراسى، – دەپ تۇيىندەدى پرەمەر-مينيستر.
شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرى اتىنان «اتامەكەن» ۇكپ جانىنداعى ىسكەر ايەلدەر كەڭەسىنىڭ ءتورايىمى اسەل ەسجانوۆا ءسوز سويلەدى. ول كاسىبىن جاڭا باستاعان كاسىپكەرلەر مەن ايەلدەر بيزنەسىن، اسىرەسە اۋىلدىق جەرلەردە كوپتەگەن بيزنەس سۋبەكتىلەرىنىڭ جابىلۋ ءقاۋپى تۋرالى ماسەلە كوتەردى.
پرەمەر-مينيستر 4 پايىزدىق بولشەك ساۋدا سالىعى ماسەلەسىن ءتۇسىندىردى، ول ءارى قاراي قولدانىلادى. مىسالى، ءۇي ماڭىنداعى دۇكەندەرگە 16% ققس سالىنبايدى، ولار بولشەك ساۋدا سالىعىن تولەۋدى جالعاستىرادى؛ ق ر ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس، بولشەك ساۋدا سالىعى بويىنشا ۆ2س بازالىق مولشەرلەمە 4%-دى قۇرايدى. بولشەك ساۋدا رەجيمى ءوز اتاۋىنا سايكەس بولۋى كەرەك.
– بولشەك سالىق، بولشەك ساۋدا تۇرىنە سالىناتىن سالىق، كەز كەلگەن دۇكەن ءۇشىن، مىنە، بۇل ءسىز اتاعان مىسالدار، ولار بولشەك ساۋدادا ساتىلادى. ەشكىم ءسىزدى بۇل جەڭىلدىكتەردەن ايىرا المايدى. ناقتى تۇسىنىك بولۋى كەرەك، – دەپ اتاپ ءوتتى ولجاس بەكتەنوۆ.
«رادۋگا» ج ش س ديرەكتورى دميتريي شاراپايەۆ تا سالىقتى سارالاۋ شارالارىنا قاتىستى ۇسىنىستارىن ايتتى. ولاردىڭ قاتارىندا قالدىقتاردى كادەگە جاراتۋ كاسىپورىندارىن سالىقتان بوساتۋ، سونداي-اق قايتا وڭدەۋشىلەر ءۇشىن مولشەرلەمەنى تومەندەتۋ بار.
پرەمەر-مينيستر ق ر ۇەم-گە مۇددەلى مەملەكەتتىك ۇيىمدارمەن بىرلەسىپ، ۇسىنىستى جان-جاقتى زەردەلەۋدى تاپسىردى، ويتكەنى بۇل باعىت ەلىمىزدە باياۋ قارقىنمەن دامىپ كەلەدى.
ءوز كەزەگىندە جەڭىل ونەركاسىپ سالاسىنداعى جەكە كاسىپكەر ءاليا باشەيەۆا يمپورتتىق شيكىزاتقا سالىق سالۋ تاقىرىبىن كوتەردى. شەتەلدە دايىن تۇردە ساتىپ الىنعان تاۋارلاردى ءوز ءونىمى رەتىندە ساتاتىن جالعان كاسىپورىندارعا قاتىستى ماڭىزدى ماسەلەنى قوزعادى.
– مەنىڭ ويىمشا، جەڭىل ونەركاسىپ – ەلىمىز ءۇشىن ومىرلىك ماڭىزى بار سالا. ەگەر ءبىز ءبارىن شەتەلدەن ساتىپ الساق، بۇل بىزگە ابىروي اكەلمەيدى، – دەدى ءاليا باشەيەۆا.
– جالعان وندىرۋشىلەرگە كەلەتىن بولساق، بۇل – كۇردەلى ماسەلە، ءىس جۇزىندە يمپورت ءوندىرىس اتىن جامىلعان كەزدە: «قازاقستاندا وندىرىلگەن» دەگەن جاپسىرما جاپسىرىلىپ، قازاقستاندىق تاۋارلارعا قاتىستى بارلىق ارتىقشىلىققا يە بولادى. ءبىز ءدال ءقازىر وسى باعىتتا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. زاڭ جوباسى پارلامەنت قاراۋىندا. ونى قابىلداۋ ارقىلى ءبىز بۇل ماسەلەنى شەشەمىز دەپ ويلايمىن، – دەپ جاۋاپ بەردى ولجاس بەكتەنوۆ.
بۇل ماسەلەنى جاۋاپتى مينيسترلىكتەر قوسىمشا پىسىقتايتىن بولادى.
جيىن سوڭىندا «زەنچەنكو ي ك» سەرىكتەستىگىنىڭ ديرەكتورى گەنناديي زەنچەنكو ءسوز سويلەدى.
– سالىق سالۋعا كەلەتىن بولساق، ءبىز بۇگىن سىزدەردى ەستىدىك. بۇگىندە بىزدە سالىق تولەۋدەن جالتارۋعا تىرىساتىن ءۇي ماڭىنداعى دۇكەندەر، جەكە كاسىپكەرلەر، شارۋا قوجالىقتارى قانشاما، ءبىز مۇنى جاقسى بىلەمىز. ءبىراق ءبىز بۇگىن سالىق كودەكسى تۋرالى ەندى عانا ايتا باستادىق، ال باعالار ءقازىردىڭ وزىندە وسە باستاعانىن كورىپ وتىرمىز. بۇل بىرەۋدى قورقىتۋ ءۇشىن ايتىلعان جاي ءسوز ەمەس. ءبىراق ادامدار ءقازىردىڭ وزىندە دايىندالىپ جاتىر. ولار دا دۇرىس شىعار، ويتكەنى ەرتەڭ ولار وزدەرىنەن سۇرالاتىنىن تۇسىنەدى. سوندىقتان ءبىز تەز ارادا بوس تالقىلاۋسىز، بۇل ماسەلەمەن ناقتى بەتپە-بەت كەلۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ ايماق قاشاندا الدىڭعى قاتاردا بولدى. سوندىقتان ءسىز بىزگە سەنىم ارتا الاسىز. ءبىز مەملەكەتىمىزدىڭ باي بولۋى جانە حالىقتىڭ باقىتتى بولۋى ءۇشىن ءبارىن جاسايمىز، – دەدى گەنناديي زەنچەنكو.
كەزدەسۋ مودەراتورى تالقىلاۋ قورىتىندىسىن شىعاردى.
– بيزنەس وكىلدەرى ءوز الاڭداۋشىلىعىن ءبىلدىردى، ءوز ۇسىنىستارىن ايتتى. ءبىز بارلىق سالا سارالانعان مولشەرلەمەنى قالايتىنىن كورىپ وتىرمىز. بۇل كەز-كەلگەن بيزنەس تۇرىنەن ايقىن كورىنەدى، سوندىقتان، ارينە، بۇل – قيىن مىندەت. مۇندا وتە مۇقيات ويلانۋ كەرەك. ءبىز ءقازىر جۇمىس توبى اياسىندا بارلىق وڭىرلەرمەن – ۇلتتىق پالاتا ەكونوميكا، قارجى مينيسترلىكتەرىمەن بىرلەسىپ اسا ماڭىزدى جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىرمىز. ءبىز ءقازىر جاي عانا ۇسىنىستاردى جيناپ وتىرعان جوقپىز، باستى ماسەلە ەموسيا ەمەس، باستى ماسەلە – ەسەبىن شىعارۋ. ءقازىر ءبىز ەكونوميكا ينستيتۋتىمەن، ەكونوميكا مينيسترلىگىمەن ەسەپتەپ جاتىرمىز. سوڭعى بىر-ەكى اپتادا ءبىز ءبارىن قورىتىندىلايمىز دەپ ويلايمىن، – دەدى رايىمبەك باتالوۆ.
پرەمەر-مينيستر بارلىق قاتىسۋشىلارعا سىندارلى ديالوگ ءۇشىن العىسىن ءبىلدىردى.
– بىزگە كوپتەگەن ۇسىنىستار، بەلگىلى ءبىر ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ نۇسقالارى كەلىپ جاتىر. ولاردىڭ بارلىعىن نازارعا الامىز. كەلەسى اپتادا ءبىز سالىق كودەكسىنە وزگەرىستەر ەنگىزىپ، پارلامەنتكە كىرۋىمىز كەرەك، ءارى قاراي تالقىلاۋ ءماجىلىس الاڭىندا جالعاسادى. مەنىڭ ويىمشا، وندا بيزنەس-قوعامداستىق اسا بەلسەندى تۇردە قاتىسادى. ۇكىمەت رەتىندە ءبىزدىڭ مۇددەمىز – ەشكىمدى كولەڭكەگە تۇسىرمەيتىن، سالىق اۋىرتپالىعىن سالمايتىن، مەملەكەتكە بەلگىلى ءبىر قارجىلىق وتىمدىلىك بەرە وتىرىپ، بيزنەستىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن، سايىپ كەلگەندە، تەڭدەستىرىلگەن، سالماقتى شەشىم قابىلداۋ، – دەپ تۇيىندەدى ولجاس بەكتەنوۆ.
