قاراپايىم كۇزەتشى اعامىزدىڭ اڭگىمەسى دە قاراپايىم بولاتىن. بۇعان دەيىنگى كەزدەسۋىمىزدە اعامىز ءوزىنىڭ الماتىداعى ۇلكەن ءبىر ەمحاناعا كۇزەتشى بولىپ اۋىسقانىن ايتقان ەدى. ونىڭ الدىندا شاعىن ءبىر كاسىپورىنىڭ وندىرىستىك بازاسىندا قاراۋىل بولىپ قىزمەت اتقارعان-دى. الگى مەكەمە مەن اعامىز جۇمىس ىستەيتىن كۇزەت فيرماسىنىڭ اراسىنداعى كەلسىم-شارتى اياقتالعاننان كەيىن، جاماعايىن اعامىز ەمحاناعا قاراۋىل بولۋعا اۋىسقان-دى.
جاقىندا تۋىس اعايمىز ۇيگە كەلىپ، تاعىدا اڭگىمە-دۇكەن قۇردىق.
– اعا قالىڭىز قالاي؟ ەمحانداعى جۇمىسىڭىز قالاي؟ ۇيرەنىستىڭىز بە؟ – دەدىم.
– ەمحاناسى بار بولسىن. كۇنى-تۇنى ادام ارىلمايدى. وتە مازاسىز جەر ەكەن. جۇمىس تا اۋىر. ەمحانانىڭ باس دارىگەرى، ودان كەيىنگى باستىقتارى ءبارى-بارى ەسىكتىڭ كوزىندە تۇرعان كۇزەتشىگە "اڭگىمە" ايتۋعا قۇمار. جاسى ۇلكەن كىسى ەكەن دەپ سىيلاۋدى بىلمەيدى. شەنى مەن قىزمەتىن العا تارتىپ، ورىنسىز سويلەيدى. سودان كەيىن كۇزەت فيرماسىنداعى جىگىتتەرگە ايتىپ، باسقا تىنىشتاۋ ءبىر مەكەمەمەگە اۋسىپ كەتتىم، – دەدى اعامىز.
– سوندا ولار نە دەپ جۇيكەڭىزگە ءتيدى؟
– ەمحاناعا اۋىسقاننان كەيىن ەكىنشى رەت كەزەكشىلىككە تۇسكەن ەدىم. جۇمىستىڭ بارىسىمەن، ياعني، ەماحانا اكىمشىلىگى بەرگەن نۇسقاۋلىقپەن جاقسىلىپ تانىستىم. قاي جەرگە كولىكتىڭ تۇرۋى كەرەك، قاي جەرگە تۇرماۋى كەرەك ءبارىن-بارىن جاتتاپ الدىم. سول كۇنى ەمحانانىڭ اۋلاسىنا ايعىرداي كارا "لەند كرۋزەر" مىنگەن بىرەۋ ەكپىندەي كەلىپ توقتادى. ەمحانا اكىمشىلىگى بەرگەن نۇسقاۋلىق بويىنشا ول جەرگە كولىك مۇلدە توقتاۋعا بولمايتىن. سودان الگى مىقتىعا "باۋىرىم، مۇندا كولىكتى قويۋعا بولمايدى" دەپ ايقاي سالدىم. ول مەنى كىسى دەپ ەلەگەن جوق. بۇدان كەيىن تاعى دا ەسكەرتۋ جاسادىم. ءبىر ۋاقىتتا قولىن بۇلعاپ مەنى شاقىردى. سىرتقا شىعىپ، كولىككە قاراي بەتتەدىم. ءوزىمنىڭ وسى ەمحانانىڭ قاراۋىلى ەكەنىمدى ءبىلدىرىپ، "باۋىرىم، مۇندا كولىك قويۋعا بولمايدى" دەپ وزىمە تاپسىرىلعان مىندەتتى ەسكەرتىپ كەلەمىن. ءبىراق "لەند كرۋزەردەگى" مىقتى مەنىڭ ءسوزىمدى ەلەڭ قىلار ەمەس. قايتا ماعان "اياعىڭدى تەز-تەز باسساڭشى، جۇگىر" دەپ دوق كورسەتپەسى بار ما؟ مەن دە سىر بەرمەي "باۋىرىم، ساعان ەمپەڭدەپ جۇگىرەتىن جاس بالا ەمەسپىن عوي. كولىگىڭدى اكەت! ەمحانانىڭ باستىعى كورسە بىزگە قىزمەتتەرىڭدى دۇرىس اتقارمادىڭدار دەپ ەسكەرتۋ جاسايدى" دەپ قويامىن. وسىلايشا سوزبەن ارباسىپ، ەسىك پەن توردەي دجيپ مىنگەن مىقتىنىڭ جانىنا باردىم.
مىقتى: "مەنى تانيسىڭ با؟" دەدى. مەن: "جوق تانمايمىن، كولىگىڭىزدى سىرتقا شىعارىڭىز" دەپ ەزەۋرەپ قويمادى. ول: "مەن وسى جەردىڭ قۇدايىمىن عوي. قالاي بىلمەيسىڭ؟ وسى ەمحانانىڭ بالەن تۇگەنوۆيچ دەگەن باس دارىگەرى مەن بولامىن. جۋرنالدارىڭدا مەنىڭ كولىگىمنىڭ نومەرى جازۋلى تۇر ەمەس پە؟ نەگە قارمايسىڭ؟" دەپ دۇرسە قويۋ بەرمەسى بار ما؟
جازىق جەردە سۇرىنگەنىمدى ءبىلدىم. ولاردىڭ ءوزى ورناتقان ءتارتىبى ولار ءۇشىن كوك تيىندىق قۇنى جوق قوي. سودان "كەشىرىڭىز، بۇل جەرگە جاقىندا اۋىسىپ كەلىپ ەدىم. ەندى قايتالانبايدى" دەپ مۇرنىمنىڭ استىمنان مىڭگىرلەپ اقتالعانداي بولدىم. بالەن تۇگەنوۆيچ بولسا، مەنىڭ اقتالعان ءسوزىمدى تىڭداعان دا جوق. كولىگىنەن ءتۇسىپ، جۇمىسىنا كىرىپ كەتتى. ەمحانادا جۇرگەندە رادسياعا دا تىنىم جوق. باس دارىگەردىڭ ورىنباسارى "باستىقتىڭ كەلگەنىن ماعان بىردەن نەگە ەسكەرتپەيسىڭدەر! مەن ول كىسىنى قارسا الۋىم كەرەك قوي" دەپ ورىنسىز اڭگىمە ايتقاننان كەيىن ەمحاندا ۇزاق جۇمىس ىستەي المايتىنىمدى ءتۇسىندىم. جوق جەردەن جازىقتى بولا بەرگەنشە، ىڭ-شىڭسىز باسقا جەرگە اۋىسقاندى ءجون سانادىم. وسىلايشا ەمحانداعى كۇزەتىشىلىك قىزمەتىمىنىڭ عۇمىرى قىسقا بولدى، – دەدى اعامىز.
– ەندى قايدا جۇمىس ىستەپ ءجۇرسىز؟
– ءقازىر ۇيىمە جاقىن جەردە ءبىر كاسىپكەردىڭ وندىرىستىك بازاسىندا كۇزەتىپ ءجۇرمىن.
– قالاي، ول جەردىڭ "قۇدايى" جۇيكەڭىزگە ءتيىپ جۇرگەن جوق پا؟ – دەدىم.
– جوق. قازىرگى جۇمىس ورىنىم تىنىش. وتكەندەگى باس دارىگەردىڭ اڭگىمەسىنەن كەيىن باستىقتارمەن "دۇرىستاپ" سويلەسەتىن بولدىق قوي. ءبىراق كاسىپكەر جىگىت وتە قاراپايىم، كىشپەيىل. ول جۇمىسقا كەلگەندە قاراماعىنداعى جۇمىسشىلاردىڭ قوعاداي جاپىرىلىپ، "قۇرمەت" كورسەتۋىن تالاپ ەتپەيدى. قايتا ول ارقايسىمىزبەن قول الىسىپ امانداسىپ، جۇمىسىمىزدى، جاعدايىمىزدى سۇرايدى. باس دارىگەر سەكىلدى باسى-ارتىق قوشەمەتكە مۇقتاج ەمەس. قازىرگى باستىعىمىز ءۇشىن ءارقايسىمىزدىڭ وزىمىزگە جۇكتەلگەن مىندەتتى ادال اتقارعانىمىز عانا قاجەت، – دەدى اعامىز.
وسى ءبىر جايتتان نەنى اڭعارۋعا بولادى؟ بۇدان مەملەكەتتىك مەكەمەنى باسقارعان باسشىلاردىڭ مەملەكەت مۇددەسى ءۇشىن ءتيىمسىز جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىن بايقاۋعا بولادى. ءقازىر مەملەكەتتىك مەكەمەنى باسقارىپ جۇرگەن اعالارىمىز ءوزىن جارتى قۇداي سەزىنەتىنى جاسىرىن ەمەس. بۇل اششىدا بولسا شىندىق.
ولار قاراماعىنداعى قىزمەتكەرلەرىنىڭ الدىندا قۇرداي جورعالاعانىن قالايدى. جۇرتتى اشسا القانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا ۇستاعىسى كەلەدى. ولاردىڭ باستى ماقساتى قىزمەتىن، قىزمەتتىك كولىگىن ساقتاپ قالۋ عانا. سول ءۇشىن وزىنەن ۇلكەن باعىنىشتى ادامداردىڭ الدىندا جالباقتاپ، قۇراق ۇشادى. ال وزىنەن تومەن قىزمەتكەرلەرگە تىرناق باتىرىپ، ولاردى قورقىنىش پەن ۇرەيدىڭ قۇشاعىندا ۇستاعاندى ءجون سانايدى.
مۇنداي باسشىدان حالىققا، مەملەكەتكە نە قايىر، نە ءۇمىت؟
ال بيزنەسپەن اينالىسىپ (ادال ەڭبەگىمەن كاسىپكەرلىكپەن اينالىسىپ جۇرگەن تۋرالى اتىپ تۇرىمىن)، قاندايدا ءبىر جەتىستىككە جەتكەن ازاماتتار ءۇشىن قاراماعىنداعىلاردىڭ وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتى ادال اتقارعانى عانا كەرەك.
ورىنسىز قولپاشتاۋ، ورىنسىز قۇرمەتتى ولار ءۇشىن تۇك تە قاجەتى جوق. مىنە، قازاقستاننىڭ بولاشاعىن وسىنداي ادامدارمەن بايلانىستىرۋىمىز كەرەك. كۇزەتشى اعامىزدىڭ ادەپكى اڭگىمەسى مەنىڭ وسىنداي بايلام جاساۋىما اسەر ەتتى.
نۇرلان جۇماحان، جۋرناليست
