ماڭعىستاۋ وبلىسى اكىمى نۇرداۋلەت قيلىباي بەلگىلى جۋرناليست مەيىرجان الىبەكۇلىنا سۇحبات بەرىپ، كوكەيدە جۇرگەن وي-پايىمىن ورتاعا سالىپتى. وسى رەتتە سول سۇحباتتى Dalanews.kz اگەنتتىگىنىڭ وقىرماندارىنا قاز قالىپنىدا ۇسىنعاندا ءجون سانادىق.
ءتىلشى مەيىرجان الىبەك ۇلى (ءارى قاراي – ءتىلشى):
نۇرداۋلەت يگىلىك ۇلى، ءسىز مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن 17 مامىر كۇنى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اكىمى بولىپ تاعايىندالدىڭىز. سودان بەرى 100 كۇننەن اسا ۋاقىت ءوتىپتى. بۇل كاسىبي قابىلەتتى كورسەتۋ ءۇشىن از مەرزىم بە؟
ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اكىمى نۇرداۋلەت قيلىباي (ءارى قاراي – اكىم):
- از مەرزىم دەپ ايتا المايمىن. ءجۇز كۇن ەمەس 1 كۇننىڭ ءوزى از ۋاقىت ەمەس ءقازىر. زامان زۋلاپ جاتىر. پرەزيدەنتىمىز تاپسىرما بەردى. حالىق كۇتىپ وتىر ناتيجە. سوندىقتان ونداي وي مۇلدە كىرىپ شىققان جوق. كوپ ەكەن ءالى ۋاقىت بار دەگەن تۇسىنىك مۇلدەم جوق.
ءتىلشى:
بوساڭسۋعا بولمايدى دەيسىز عوي؟
اكىم:
جوق، ارينە.
ءتىلشى:
جۇمىس ۋاقىتىڭىز نەشەدە باستالادى؟
اكىم:
مەن كۇندەلىكتى كولىكتى ساعات 7:30 شاقىرىپ قويامىن. كەيدە 7:40، كەيدە 8:00 دە ۇيدەن شىعىپ كەتەمىن. 8-دە جۇمىستا بولامىز. رەسمي تۇردە جۇمىس 9:00-دا باستالادى. 8-دە كەلىپ، تاڭەرتەڭ جۇمىستاستارىمىزبەن ءبىر اقىلداسىپ، سولاي باستالادى جۇمىس بارىسى.
ءتىلشى:
21 مامىر كۇنى توقايەۆ ءسىزدى اقوردادا قابىلدادى. قوبالجىدىڭىز با؟
اكىم:
مايك تايسون دەگەن بوكسشىنى بىلەسىز عوي. سونىڭ ايگىلى كاس د’اماتو باپكەرى بولدى، ترەنەرى. ومىردەن ءوتتى. سول كىسىنىڭ مىناداي ءسوزى بار. «رينگكە شىققان بوكسشى، ەگەر قوبالجىمادىم دەسە نە ول وتىرىكشى، نە ەسالاڭ» - دەگەن. سوندىقتان، ارينە قوبالجۋ بولادى. ول ومىردەگى مەن ءۇشىن جاڭا باستاما. ونداي فورماتتا كەزدەسۋ العاشقى رەت بولىپ تۇر. العاشقى رەت بولماي كۇندە بولسا دا قوبالجۋ بولاتىن سياقتى. سەبەبى مەن پرەزيدەنتكە كىردىم.
ءتىلشى:
ارادا اقوردا دا سول كەزدە بەيرەسمي ديالوگ ورنادى ما؟
اكىم:
بەيرەسمي ديالوگ بولعان جوق. بارلىعى جارتى ساعاتتان استام ۋاقىت پا الدە 40 مينۋت پا ءقازىر ەسىمدە جوق. مۇمكىن ودان دا كوپ تە شىعار. ءبىراق بارلىعى سول ماڭعىستاۋ حالقىنىڭ وركەندەۋى، دامۋى تۋرالى، ماڭعىستاۋ جەرىنە ينۆەستيسيا تارتۋ، تۋريزم باعىتى، ەكونوميكانىڭ قاي سالاسى بويىنشا دا توقتاپ- توقتاپ ناقتى تاپسىرمالارىن بەردى. باعىتىن بەردى. سوسىن ارينە سەنىم ارتقاننان كەيىن بولۋ كەرەك باتاسىن دا بەردى.
ءتىلشى:
وسى ۋاقىت ىشىندە كوماندا جيناپ ۇلگەردىڭىز بە؟
اكىم:
ەندى كوماندا دەگەن نە؟ ءبىز توپ ەتىپ اسپاننان اكىم بولىپ تۇسە قالعان جوقپىز. ءارتۇرلى جەردە جۇمىس جاسادىق. ءار جەردە جۇمىس جاساپ جۇرگەن كەزدە ءوزىم ىرىكتەلىپ، ىرىكتەلىپ قوسىلاتىن ادامدار جانىڭا قوسىلا بەرەدى. ال ۇياتقا قالدىرعان، جەرگە قاراتقان ازاماتتار ولار جايلاپ شەڭبەردەن شىعىپ كەتەدى. ول فاكت.
ءتىلشى:
قانداي قابىلەتىنە قاراپ تاڭدايسىز، جالپى؟
اكىم:
ارينە، ىسكەرلىك قابىلەتى.
ءتىلشى:
نۇرداۋلەت يگىلىك ۇلى، ءسىزدى «اسقار ءماميننىڭ كۇيەۋبالاسى، لاۋازىمىڭىز سول كىسىنىڭ ارقاسىندا ءوستى» دەگەن ەل اۋزىندا اڭگىمە ءجۇرىپ جاتىر. سوعان قاتىستى ءبىر نۇكتەسىن قويساڭىز؟ سولاي ما شىنىمەن الدە قاتە اڭگىمە مە؟
اكىم:
كۇيەۋبالاسى دەگەن اڭگىمە قايدان شىقتى؟ تەمىرجولدا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كەزدە كولىك ءمينيسترى ءابىلعازى قالياقپار ۇلى دەگەن اعامىز بار قۇسايىنوۆ. سول كىسىنىڭ قابىلداۋ بولمەسىندە «ساعات 3-تە ءسىزدى مينيستر كۇتىپ وتىر» دەدى. بارىپ ەدىم، جاڭا كوميتەتتىڭ ءتوراعاسى قىزمەتىن ۇسىندى. سودان ارينە مەن كەلىستىم. سودان پروسەدۋرالاردان وتەسىڭ، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر تاپسىراتىن. تەست، ەكزامەندەردەن وتەسىڭ دەگەندەي. كىرىسىپ كەتتىم. سول جاقتا جاساپ ءجۇر ەدىم. ءوزىمنىڭ تۋعان بەينەۋىمنەن ءبىر تانىس ادام تەلەفون سوعادى. جاڭا ساداقادان شىقتىق دەيدى. «قابىل بولسىن دەگەنىمدە»، «ايتايىن دەگەنىم ساداقا ەمەس، سول ساداقادا اقساقالدار سەنى تالقىلادى» دەيدى. «بۇل يگىلىكتىڭ بالاسى قالاي باستىق بولىپ كەتتى؟ مۇمكىن ەمەس. ياعني ونىڭ ارتىندا ءبىر تىرەۋى بار. كىم ەكەن دەپ قازبالاپ ىزدەپ كەتتى؟»، دەدى.
ول كەزدە اسقار مامين دەگەن اڭگىمە جوق. ول كەزدە پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى اسلان مۋسين دەگەن كىسى. ارينە ءبىز ول كىسىنى تانىمايمىز. تەك تەليەۆيزوردان كورگەنىمىز بولماسا. قازبالاپ، قازبالاپ كەلىپ «مىنا يگىلىكتىڭ تۋىستارىنىڭ، اينالاسىنىڭ ءبارى اۋىلدا، ولاردى بىلەمىز دەيدى» دە. «مۇنىڭ ناعاشىسى كىم ەدى؟» دەپ قازبالاپ كەتەدى. مەنىڭ ناعاشىلارىم اقتوبەنىڭ الىمدەرى. ءسويتىپ الىپ كەلەدى دە «ونىڭ ناعاشىسى مۋسين بولدى. سول كوتەرىپ وتىرعان دەگەن» تۇجىرىمعا كەلەدى اۋىل اقساقالدارى. تاعى دا ايتا كەتەيىن ءبىز ول كىسىنى تەك تەلەديداردان كورگەنىمىز بولماسا، اقتوبە دەگەن وتە ۇلكەن عوي. ءسويتىپ اقساقالدار سولاي شەشەدى. سويتكەندە مەن ۇلتتىق كوميتەتتەن ماڭعىستاۋ تەمىرجولىنا باستىق بولىپ كەلەمىن 2011 جىلى. 2012 جىلى باياعى كوميتەتكە قايتا شاقىرىپ، ەكىنشى رەت ءتوراعا بولىپ كەلەمىن. ءبىراق ول كەزدە اسلان مۋسين دەگەن ازامات جوق جۇمىستا. كەتىپ قالعان. ەسىمدە جوق، ءمان دە بەرىپ جۇرگەن جوقپىن. جاڭاعى اعام ءبىر كۇنى قايتا سوقتى. كۇلىپ وتىر. «نە بولدى؟» دەسەم «قايتا سەنى تالقىلاپ وتىر» دەيدى. مەن ايتامىن «باسقا شارۋالارىڭ جوق پا سەندەردىڭ؟» دەپ. «جوق اسىلان مۋسين كەتىپ قالدى، مىناۋ كوميتەتكە قايتادان ءتوراعا بولىپ باردى. بۇل سوندا كىم بولعانى كوتەرىپ وتىرعان؟». ناعاشى جۇرتىم جاڭاعىداي بولدى. سودان قايىنجۇرتىمدى قازبالاپ كەتەدى. بىرەۋ ايتادى «ورتا ءجۇزدىڭ قىزى بولۋ كەرەك» دەيدى. «ورتا جۇزدەن بولسا، تەمىرجولدىڭ باستىعى – اسقار ۇزاقباي ۇلى مامين، ول دا ورتا ءجۇز. ياعني سول قايىناعاسى بولىپ شىقتى. سول كوتەرگەن» دەگەن اڭگىمە شىعىپ كەتتى. سارىارقانىڭ باسىندا. مەن ول كىسىنى العاشقى رەت سول جۇزبە ءجۇز «قازاقستان تەمىرجولى» عيماراتىندا كەزدەسكەنبىز. ارينە. جۇمىس بارىسىندا ول كىسى باسشىمىز بولدى. بىرگە جۇمىس جاسادىق. وعان ەندى ءسوز جوق. ا ءبىراق كۇيەۋبالا دەگەن…
ءتىلشى:
قورىتىندىلاعاندا ەشقانداي تۋىستىق قارىم-قاتىناس جوق.
اكىم:
قازاقتا 3 قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن دەيدى عوي. سولاي.
ءتىلشى:
ءجۇرىڭىزشى، ءسىز ەندى تەمىرجولشىسىز عوي. باستاعان ەڭ العاشقى قىزمەتىڭىزدى ايتىپ جاتسىز. مىناۋ ەندى ەل اۋماعى بويىنشا تەمىرجول سىزگە تانىس پا؟
اكىم:
مەن بارلىق ستانسيا، رازەزدەرگە باردىم دەپ ايتا المايمىن. سەبەبى، تەمىرجول 20 مىڭ شاقىرىمعا جۋىق ۇزىندىعى بار جول. ءبىراق ەندى باسىم كوپشىلىگىنە تەمىرجولدا جۇرگەن كەزدە بارىپ وتتىك.
ءتىلشى:
جولسەرىك بولىپ ىستەدىڭىز بە؟
اكىم:
جولسەرىك بولىپ جاساعان جوقپىن. مىنا جۇك تاسىمالداۋ جاعىنان باستادىم. ءبىراق پوەزدا كوپ ءجۇردىم. كانيكۋل كەزىندە الماتىدان ماڭعىستاۋعا دەيىن كوپ جۇردىك بىزدەر. 3 جارىم تاۋلىك. ول كەزدە تىكە پويىز بولعان جوق. ەستەرىڭىزدە شىعار اقتوبە قالاسىنا دەيىن بارادى. اقتوبەدە ۆاگونداردى اعىتىپ تاستايدى دا كەلەسى اقتوبە - ماڭعىشلاق دەگەن پويىز كەتەدى. تاڭەرتەڭ بارادى دا ول پويىز كەشكە دەيىن اقتوبەدە جۇرەتىنبىز.
ءتىلشى:
ال ەندى تەمىرجول سالاسىنا قازىردە كوڭىلىڭىز تولا ما؟
اكىم:
«سۋ ىشكەن قۇدىعىڭا تۇكىرمە»، دەيدى قازاق. ول ازاماتتار دا قولدارىنان كەلگەنىن جاساپ جاتقان بولۋ كەرەك. ءبىراق ەندى كىمنەن جاسىراسىڭ، ۆاگونداردىڭ جاعدايىن بىلەسىز. ەندى جالپى جولدىڭ جاعدايىنا كەلەتىن بولساق، بىزدە ماڭعىستاۋ وبلىسى 97%-عا قاناعاتتاندىرارلىقتاي. اۆتوجولدىڭ بىزدە جاقسى جاعدايى. كەيبىر ۋچاستوكتەر بار ءالى دە بىتپەي جاتقان. ءبارىن كەرەمەت دەپ تۇرعانىم جوق. ءبىراق اۆتوجولدىڭ جاعدايى جاقسى. ەندى تەمىرجول وزدەرىڭىز كورىپ جۇرگەن تەمىرجول. قاراپايىم حالىق تەمىرجولعا جولاۋشىلار تاسىمالىنا قاراپ بەرەدى عوي. ۆاگونداردىڭ ەسكىلىگى بولماسا.
ءتىلشى:
جالپى سىيلىق العاندى ۇناتاسىز با؟
اكىم:
سىيلىق العاندى ۇناتپايمىن بىرىنشىدەن، ەكىنشىدەن تۋعان كۇنىممەن كەلىپ قۇتتىقتاعاندى ۇناتپايمىن. ماقتاپ، اسىرا سىلتەپ وندايدان مەن قاشىپ جۇرەمىن. سوسىن مىنا ءقازىر اكىمسىڭ دەپ اكىم بولعانىڭا قاراپ ءىس-شارالاردا العاشقى قىلىپ ءسوز بەرەدى عوي. ول پراكتيكانى مۇلدە الىپ تاستادىم. قانشا جەردەن اكىم بولسام دا ءبىرىنشى اقساقالداردى سويلەتەمىن. سەبەبى مەنىڭ تۇسىنىگىمدە ول ساعان بەرىپ جاتقان ءالعىسوز ساعان بەرىپ جاتقان جوق، سەنىڭ اتىڭ اتالعانمەن ءبىرىنشى سەنىڭ كرەسلوڭا بەرىپ جاتىر.
ءتىلشى:
مىسالى اسحات شاحاروۆ، اسايىن بايحانوۆ، سەرىك شاپكەنوۆ ءسىزدىڭ ۇزەڭگىلەستەرىڭىز، قۇرداستارىڭىز دەسەك تە بولادى. كەشە جولداۋدا شاحاروۆ ەكەۋىڭىز قاتار وتىردىڭىزدار. جالپى بىر-بىرلەرىڭىزبەن اقىلداساسىزدار ما؟ اقىل سۇرايسىزدار ما؟
اكىم:
اقىل سۇرايمىز. كەيدە تاۋلىكتىڭ مەرزىمىنە قاراماي اقىل سۇرايمىز. تۇندە سوعىپ جاتامىز بىر-بىرىمىزگە. «انا جەرىن سەن قالاي جاسادىڭ» دەيمىز، ودان كىشىرەيىپ قالمايمىز. بولماسا ولار سوعىپ جاتادى «قالاي جاسادىڭ؟» دەپ.
ءتىلشى:
مىسالى، ءدال ءقازىر حابارلاسا الاسىز با اكىمدەردىڭ بىرەۋىنە؟
اكىم:
كىمگە سوعايىن؟
ءتىلشى:
ماسەلەن، اسحات شاحاروۆقا؟
اكىم:
جينالىس، ءبىر نارسەسى بولىپ قالماسا.
- اسەكە، اسسالاۋماعالەيكۇم.
- شۇكىر، شۇكىر. سول ازاماتتار كەلىپ، مەنەن سۇحبات الىپ جاتىر. ىشىندە ءبىر سۇراق «ارىپتەستەرىڭىزبەن ارالاسىپ تۇراسىز با؟» دەگەن.
ءتىلشى:
اسحات بەرلەش ۇلى، مەن عوي مەيىرجان الىبەك ۇلى. سىزدەر قۇرداسسىزدار، جولداۋ كەزىندە دە قاتار وتىردىڭىزدار. «بىر-بىرىڭىزبەن جالپى اقىلداساسىزدار ما؟ اكىمدەر اراسىندا باقتالاستىق بار ما؟» دەگەن سۇراق قويۋىم دا.
اقتوبە قالاسىنىڭ اكىمى شاحاروۆ اسحات بەرلەش ۇلى:
ءارتۇرلى جاعداي بولادى. ارينە، ءار ءوڭىردىڭ ەرەكشەلىگى بار. ءبىراق دەگەنمەن ىستەپ جاتقان جۇمىسىمىز ءبىر. سوندىقتان ارينە بىرەۋىمىزدىڭ جەتىستىگىمىز بولادى. بىرەۋىمىزدە كەرىسىنشە كەمشىلىگىمىز شىعىپ قالادى. سونى قالاي جاسايمىز. سوندىقتان ءبىر- ءبىرىمىزدى تولتىرىپ، اقىلداسقان ءجون عوي.
ءتىلشى:
راقمەت شىنايى جاۋابىڭىزعا.
ءتىلشى:
ساياساتكەردىڭ بويىندا قانداي قاسيەتتەر بولۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟
اكىم:
ەلگە دەگەن ماحاببات ءبىرىنشى. قالاي بولعاندا دا ەلىنە، جەرىنە دەگەن ماحابباتى بولۋ كەرەك. قالعانى وزىنەن ءوزى شىعا بەرەتىن دۇنيەلەر دەپ ويلايمىن. حالىققا دەگەن ماحابباتى.
ءتىلشى:
ومىردە جالپى ءسىزدى نە الاڭداتادى؟ نە تولعاندىرادى؟
اكىم:
مىنا الەۋمەتتىك جەلى دەگەن كەيبىر كىسىلەرگە وتە جاقسى ينسترۋمەنت بولدى. كەيبىر كىسىلەر بار جەكە باسىنىڭ شارۋاسى بولعان كەزدە جەكەمە شىعادى. «باۋىرىم، نۇرەكە» دەيدى. اتىمدى ايتادى جاسى ۇلكەن بولسا. ال تىرناقتىڭ استىنان ءسال كىر كورىپ قالسا الەۋمەتتىك جەلىدەن جارق ەتىپ شىعا كەلەدى پوست جازىپ. ولاردىڭ كوبىسى مىنا ەر ازاماتتار.
ءتىلشى:
ەندى مىنا اۋدان اكىمدەرىن تاعايىندايسىز عوي. سول كەزدە ادايدىڭ اقساقالدارى ارالاسىپ، شارۋا سالا ما؟ مىنانى قوي، مىنانى قويما دەگەن سياقتى.
اكىم:
ەل بولعاننان كەيىن اقساقالى بولادى. اقساقال بولعاننان كەيىن ونىڭ دا ءبىر تانىسى بولادى. بولادى، ۇسىنىس جاسايدى. وسى بالانى قويىپ جىبەرسەڭ دۇرىس بولاتىن ەدى دەپ. تىڭداۋ پارىزىمىز، ءبىراق ول شەشىم قابىلدانا ما، قابىلدانباي ما ول ەكىتالاي نارسە.
ءتىلشى:
ەندى جۇمىس بولعان سوڭ كەمشىلىكتەر بولىپ تۇرادى. جالپى سىندى قالاي قابىلداي الاسىز؟
اكىم:
سىن بولۋ كەرەك ەگەر ءادىل بولسا. جاقسى قابىلدايمىن سىندى. مىسالى ءقازىر مىنداي پراكتيكا ۇسىنىس جاساعانمىن جانە سول ىسكە اسىپ كەلە جاتىر. بىزدە اپاراتتىق ءارتۇرلى جينالىستار بولادى عوي. ءارتۇرلى سالانىڭ ماسەلەلەرى بويىنشا تالقىلاۋلار بولادى. بايانداماشى بايانداماسىن جاسايدى. ءبىراق وكىنىشكە وراي پراكتيكادا قالاي؟ بايانداماشى باياندامانى جاسايدى. «سۇراق بار ما؟» دەيسىڭ اۋديتورياعا، ارينە سۇراق كوپ بولمايدى دا. سەبەبى ارىپتەستەر سول ۇجىم. جاقسى دەيمىز دە حاتتاماعا قول قويامىز. سومەن جينالىس ماسەلەسى تالقىلاندى. شەشىلگەن سياقتى بولىپ، قاعاز جۇزىندە ادەمى بولىپ تۇرادى. ول دۇرىس ەمەس. قازىرگى ۇسىنىسىم قاي ماسەلە تالقىلانسا قوعامدا جۇرگەن سول ماسەلەنىڭ كريتيكتەرىن بە، بولماسا جاناشىرلارىن با، سول اۋديتورياعا شاقىرۋ كەرەك. سوسىن تىڭدايمىز ولاردى. مىسالى سپورت ماسەلەسى بويىنشا، ءبىرىنشى رەت سولاي ءوتتى. ۇلكەن تالقى بولدى. ترەنەرلەرگە ەمىن-ەركىن سويلەۋگە ءوتىنىش جاسادىق. ۇلكەن سىننىڭ استىندا قالدى. وتە دۇرىس سىننىڭ استىندا قالدى. پاراوليمپيادا دا جۇرگەن سپورتسمەندەردىڭ ترەنەرلەرى سويلەدى. بىلاي سپورتسمەندەردىڭ ترەنەرلەرى سويلەدى. سىن دۇرىس ەگەر ءادىل بولسا.
ءتىلشى:
جالپى ەندى پەندەمىز عوي. ىشكى شەكتەۋ بولا ما؟
اكىم:
اعايىندارىمىز بار، تۋىستارىمىز بار، تانىستارمىز بار. توي، ساداقاعا شاقىرادى. بىرەۋدىڭ قۋانىشى بولىپ جاتادى. ءبىراق وكىنىشكە وراي 95 پايىزعا دەگەن بارمايمىز. سەبەبى «مىنا جاقتا سۋىڭ شەشىلمەي جاتسا، مىنا جاقتا جولىڭ شەشىلمەي جاتسا تويدا جۇرگەن قالاي بولىپ كەتەدى؟» دەگەن ويمەن شەكتەيمىز. بولاشاقتا زەينەتكە شىعىپ جاتساق، ول قىزىقتاردى كورە جاتارمىز. ازىرگە ءبىز وسى جۇمىسپەن ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. ءوزىمىزدىڭ جەكە باسىمىزعا كەلگەندە شەكتەۋ بار. اعايىنعا، تۋىسقا، وتباسىعا كەلگەن كەزدە شەكتەۋ كوپ. كوڭىل بولمەيمىز. جاسىراتىنى جوق.
ءتىلشى:
ماڭعىستاۋدىڭ مۇنايى مەن گازىنىڭ مىناۋ ەل ەكونوميكاسىنا قوسىپ جاتقان ۇلەسى قانشالىقتى؟
اكىم:
بىرنەشە مۇناي مەكەمەلەرى بار. بۇل «ماڭعىستاۋمۇنايگاز»، «قاراجانباس»، «وزەنمۇنايگاز». جالپى جىلىنا 17 ملن توننا مۇناي شىعارىپ وتىرمىز. ونىڭ ءبىر بولىگى ىشكى نارىققا بەنزين، ديزەل دەگەن ءبىر بولىگى سىرتقى ەكسپورتقا كەتەدى.
ءتىلشى:
مۇناي كەن-ورىندارى قانشاعا جەتەدى وسىنداي ءبىر بولجام بار ما؟ سارقىلسا نە ىستەيمىز؟
اكىم:
ونى مەيىرجان ءدال وسى كۇنى، وسى جىلى بىتەدى دەپ ەشكىم ايتا المايدى. دەي تۇرعانمەن راسىندا دا كەيبىر كەن ورىندارى ەسكىردى. ءبىراق ول جەردە ءبىر نارسەنى ەسكەرۋ كەرەك. ەرتەلى-كەش، ءبىز بۇل مۇنايدان كەتەمىز. مىسالى ءقازىر ينتەرنەتتى السا، ۇلكەن سىم بولاتىن ەدى. ءقازىر ونى ايتساق جاستار تۇسىنبەيدى دە. ءقازىر اناۋ تالشىقتىق وپتيكالىق بايلانىس لينياسى دەيدى. سونى سالامىز. ءبىراق بولاشاقتا ول دا كەرەك بولماي قالادى. ويتكەنى كوپتەگەن جاڭا تەحنولوگيالار شىعىپ جاتىر. مۇنايدان دا ءدال سولاي كەتەتىن شىعارمىز دەسەك، كەتەمىز بۇدان دا. سەبەبى ءقازىر ماڭعىستاۋدا باسقا دا وتىن تۇرلەرى شىعىپ جاتىر. گەرمانيانىڭ ينۆەستيسيالىق كومپانياسى جاسىل سۋتەگى وندىرەتىن زاۋىتتىڭ قۇرىلىسىنا كىرىسەيىن دەپ وتىر. ول ۇلكەن الەمدە 9 جەردە جاسالىپ جاتقان بولۋ كەرەك. مىنا ءبىزدىڭ ماڭعىستاۋدىڭ تابيعاتى سوعان قولايلى ەكەن. جەل بار، كۇن بار. سول جوباعا كىرسەك ەرتەڭ بولاشاقتا كەشەگى اەس دەپ جاتىر عوي، ونى دا بەكەردەن - بەكەر عالىمدار ايتپاعان شىعار. الەم سوعان كەتىپ جاتىر. ءبىز ارينە مۇنايعا تاۋەلدى بولىپ وتىرا بەرە المايمىز. ءقازىر ونى جاساماساق، ەرتەڭ كەلەسى ۇرپاق، ارعى ۇرپاق بىزگى ناعىلەت، بولماسا قارعىس ايتاتىن شىعار. سەبەبى كەزىندە سونى جاساماي كەتتىڭىزدەر دەپ. مۇنايدىڭ بىتەتىنىن بىلە تۇرا، دايىندالمادىڭدار دەپ. سول سەبەپتەن قازىردەن باستاپ، دايىندىق جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر. ول ءبىرىنشى ءوزىمىز ەلدىڭ بارىنە كوكىرەگىمىزدى ۇرىپ ايتامىز ماڭعىستاۋ اسپان استىنداعى مۇراجاي دەيمىز. تەڭىز مىناۋ. تابيعات اناۋ. سۇلۋ-سۇلۋ جەرلەر بار. ءبىراق بىزدەر سونى پايدالانباي وتىرمىز. مەنىڭ ايتىپ تۇرعانىم تۋريزم باعىتى.
تۋريزم مىندەتتى تۇردە كاسپيي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋى ەمەس، باسقا دا مىسالى اراب ەلدەرىنە بارساڭىزدار ءبىزدىڭ بوزجىرا، شەرقالا سياقتى شاتقالدار كوپ. ءبىراق ونىڭ ءبارىن بيزنەسكە اينالدىرىپ جىبەرگەن. تۋريستەر اعىلىپ كەلەدى سوعان. وسى جىلى دا ديماش قۇدايبەرگەنوۆ دەگەن ءبىزدىڭ ايگىلى باۋىرىمىز وسىندا كەلدى. ديماش قالاي جاسادى؟ بوزجىراعا باردى، ءبىزدىڭ ادەمى جەرلەرگە باردى دا سول جەرلەردىڭ سۋرەتتەرىن ينستاگرام پاراقشاسىنا جاريالادى. ەندى ونىڭ كونسەرتىنە الەمدىك فاناتتار كەلەدى. ءبىر عانا مىسال ونىڭ كونسەرتىنە كانادادان كەلەيىن دەپ جاتقان بيلەتتەرىن اۋەلى اقتاۋعا الىپ، اقتاۋدان بوزجىراعا سوعىپ، ديماشتىڭ بارىپ-جۇرگەن جەرىنە سودان كەيىن بارىپ استاناعا ۇشقان. تۋريست كەلدى دەگەن ءسوز ءاربىرى 500 دوللاردان قالدىرىپ كەتسە، اربىرەۋى سولاي جينالادى عوي. ديماشتىڭ ماڭعىستاۋعا تيگىزگەن پايداسى سول.
ماڭعىستاۋدا وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر تابيعي اۋىز سۋ جوق. بىزدەر سۋعا تاۋەلدىمىز. اتا-بابامىز بۇرىن قۇدىق قازىپ وتىرعان. جەر استىندا تۇششى سۋلار بار. ءبىراق ول زاماندا ادام سانى باسقا، ءقازىر باسقا. مىنا وندىرىستىك سۋدى تۇتىناتىن مەكەمەلەر جوق. سوندىقتان توقتىڭ سۋىمەن قاناعاتتاندىق قوي. «قازمۇنايگاز» جاڭاوزەننىڭ ارجاعىندا توقماق دەگەن جەر بار. سول جەردە 50 مىڭ كۋبتىق زاۋىت سالىپ جاتىر. ول ءقازىر ۇلكەن قارقىنمەن جۇرۋدە، سودان كەيىن بارىپ، مىنا ماەك-تىڭ ىشىندە دە 24 مىڭ قوسىمشا قۇرىلعىلار قويۋىمىز كەرەك. ەندى ول ادام شوعىرلانعان قالالىق جەر، قالانىڭ اينالاسىنداعى ەلدىمەكەندەردى ايتىپ جاتىرمىز. ال مىنا اقتاۋدان الىستاۋ جاتقان اۋداندار، اۋىلدار بار. ول جەردە سۋ ماسەلەسى ءالى شەشىلمەگەن بۇگىنگى تاڭعا دەيىن. ءالى سول جەر استىنداعى قۇدىقتان الىپ وتىر. ول ىشۋگە ەندى جالپى كەلەدى. ءبىراق تولىق تاپ-تازا دەپ ايتا المايمىز. سەبەبى وندا قۇرامىندا ازداپ تۇز بار. سونى تۇشىتۋ كەرەك.
ءتىلشى:
ءيا، شاھار ادەمى ەكەن. ەندى كەلەسى جىلى اقتاۋ قالاسى - تۇركى الەمىنىڭ استاناسى بولىپ بەكىتىلدى. وسىعان بايلانىستى قانداي جوسپارلارىڭىز بار؟
اكىم:
جۇمىس جاسالىپ جاتىر، ۇلكەن قارقىنمەن. بۇل جەردە باستى ماسەلە قازاقتىڭ ءداستۇرى پاش ەتۋ. ءبىزدىڭ باعىمىزعا وراي وسى اقتاۋ قالاسى سايلاندى، تاڭدالدى. ول جەردە جەردە ءارتۇرلى باعىتتا بولادى، سپورت، اقىندار ايتىسى، ءارتۇرلى قولونەر شەبەرلەرى دەگەن سياقتى. قاي-قاي باعىتتا دا ءبىز پاش ەتۋىمىز كەرەك ءوزىمىزدى.
ءتىلشى:
ەندى اقتاۋ قالاسى ءىرى مەگاپوليسكە اينالۋى ءۇشىن نە ىستەلۋى كەرەك؟
اكىم:
بىرىنشىدەن، تۋريزم. ءوزى سۇرانىپ تۇر مىنە، كورىپ تۇرسىزدار. مىسالى باسقا مەملەكەتتەردە دامىعان مەملەكەتتەردە مىناداي بولىپ تۇرمايدى. ول جەرلەردە قايناپ جاتادى تىرشىلىك. بىزدە وكىنىشكە وراي ەندى-ەندى ءتاي-تاي باسىپ كەلە جاتقان سالا. ءتۋريزمدى دامىتۋ كەرەك، سوسىن ينفراقۇرىلىممەن، سۋمەن، گازبەن، توقپەن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. قالعان بيزنەس وزدەرى الىپ كەتەدى.
ءتىلشى:
كۋرورتتى قالاعا اينالدىرۋ ءۇشىن نە جەتىسپەيدى؟
اكىم:
كۋرورتتى قالعا اينالدىرۋ ءۇشىن جوبامەن جارتى جىلدان كەيىن كەزدەسەيىك. مەن سىزگە ايتىپ بەرەمىن نە ىستەگەندەرىمىزدى. ءقازىر جوبالار جاساقتالىپ جاتىر. جاعداي جاساۋ كەرەك بولدى. بۇل جەردە مەيىرجان بىلاي، ءبىر عانا فورمۋلا ينۆەستورعا مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك، كەدەرگى كەلتىرمەۋ كەرەك بولدى.
ءتىلشى:
ماڭعىستاۋدىڭ شۇباتىنا قىزىعاتىندار كوپ. ونى قالاي تاتىمدى قىلۋعا بولادى؟ قالاي دامىتۋعا بولادى؟
اكىم:
قازاقستاننىڭ ىشىندە كوپ دەپ ايتا المايمىن، ءبىراق شەتەلدىكتەردەن كوپ. ولار شۇباتتاي ىشپەيدى ۆيتامين جاسايدى، باسقا باعىتتا قولدانادى. دەنساۋلىق باعىتىندا. ەندى ءبىز قىتايمەن جۇمىس باستاپ كەتتىك. ەكى جوبامىز ازىرلەنىپ جاتىر شەتپە دەگەن جەردە. ءجۇرىپ كەتسە ەندى ءبىرىنشىسى، ناۋرىزعا دەيىن ءبىر جاعىنا شىعارامىز دەگەن ۇمىتتەمىن. شەت ەلگە شىعارۋ كەرەك ەكسپورتتان.
ءتىلشى:
كاسپيي تەڭىزىنىڭ جاعاسىندا ءىرى تۋريستىك ورتالىقتار سالۋعا مۇمكىندىك بار ما؟
اكىم:
بار. كوزىڭىز جەتسە «ريكسوس» تۇر. مىسالى، تەك قانا قوناقۇيلەردەن بىزگە 11 ميلليارد سالىق تۇسەدى. ول ءالى از. ودان ەسەلەپ كوپ بولۋ كەرەك.
ءتىلشى:
نۇرداۋلەت يگىلىك ۇلى ماڭعىستاۋ ءوڭىرى دەموگرافيالىق كورسەتكىشى بويىنشا جوعارى ەكەن ءيا ءقازىر. حالىق سانى قانشا؟
اكىم:
800 مىڭعا باردى.
ءتىلشى:
«تازا قازاقستان» اكسياسى قالاي ءجۇرىپ جاتىر؟
اكىم:
بۇل پرەزيدەنتىمىزدىڭ ينيسياتيۆاسى. تەك قالانىڭ ءىشى ەمەس، تەڭىز جاعالاۋىن دا قامتۋعا تىرىسىپ جاتىرمىز. جاقسى. حالىقتىڭ دا قۇشتارلىعى جاقسى. ارينە ءوز ءۇيىنىڭ تازا بولعانىن كىم جامان كورەدى. سوندىقتان ءبىز مەزگىل-مەزگىلمەن قالاعا، جاعالاۋعا شىعىپ تۇرمىز. وتكەندە تىپتەن ءوزىم تاڭ قالعانىم ءتىپتى سۇڭگۋىرلەر دا كىرىسىپ كەتتى سۋ استىن تازالاۋعا. سول جەرى ارينە قۋانتادى. جاڭاوزەندە جاقسى ءوتىپ جاتىر، اقتاۋدا جاقسى ءوتىپ جاتىر. اۋدانداردا جاقسى ءوتىپ جاتىپ.
ءتىلشى:
سوڭعى ساۋالىم بولاشاقتا ماڭعىستاۋدى قالاي ەلەستەتەسىز؟
اكىم:
ءار اكىمنىڭ، ءار تۇرعىننىڭ ارمانى شىعار ماڭعىستاۋ وبلىسى قازاقستاننىڭ ەڭ ءبىرىنشى، جوعارعى دەڭگەيىنە، جاستارى باسەكەلەستىككە ساي، تەحنولوگياسى دامىعان ءوڭىر رەتىندە ەلەستەتەمىن. بۇل مەنىڭ ارمانىم.
