ايدوس سارتايدىڭ اقش-قا قونىس اۋدارعانىنا 4 جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. باستاپقىدا ارنايى ۆيزامەن ساپار شەككەن ول، جاقىندا Green card-قا يە بولعان. وسى تۇستا ايدوس مىرزا Dalanews.kz-كە اقش-تاعى ءومىر سالتى مەن جۇمىس نارىعىن، قالا بەردى ۆيزا مەن گرين-كارتا الۋ جولىن ءبولىسىپ ءوتتى.
كەيىپكەرىمىزدىڭ سوزىنشە، امىريكاعا ساپار شەگۋىنە پاندەميا تىكەلەي اسەر ەتكەن.
"پاندەميا تالاي ادامنىڭ قارجىلىق جاعدايىن قۇلدىراتىپ جىبەردى. جۇمىس بىردە بار، بىردە جوق. ءبىر شەتىنەن جالاقى دا ماردىمسىز بولدى. بەرەشەگىم دە كوبەيە باستادى. مۇنىڭ شەشىمىن تابۋ كەرەك بولدى. سونىڭ ءبىرى – امىريكاعا بارۋ ەدى. 2020 جىلدىڭ جازىنا قاراي مەن اقش-قا اتتاندىم"، - دەيدى ول.
ال ۆيزا الۋىنا الىس قۇرلىقتا تۇراتىن دوستارى كومەك قولىن سوزعان.
"دوستارىما قاراپ، مەن دە ۆيزا الۋعا شەشىم قابىلدادىم. ءسويتىپ، ولار ماعان وسى ىسپەن اينالىساتىن ماماننىڭ ءنومىرىن بەردى. ۆيزا الۋ اناۋ ايتقانداي وڭاي ەمەس، ماماننىڭ اقىل-كەڭەسىن قۇلاعىما قۇيىپ، كونسۋلدىڭ الدىنا باردىم. مۇندا ءار ادام ءوزىنىڭ جەكە ستراتەگياسىن قۇرۋى كەرەك. ءبىز جۇبايىم ەكەۋىمىز ۆيزاعا تاپسىرىستى ءبىر ۋاقىتتا بەردىك جانە قايتىپ كەلەرىمىزدى راستايتىن ارگۋمەنتىمىز بولدى. امىريكاعا قىدىرىپ بارارىمىزدى، ال بالالارىمىزدىڭ قازاقستاندا قالارىنا اكسەنت بەردىك.
ۆيزا بويىنشا كەڭەس بەرگەن مامان، ناقتى شتاتتى تاڭداۋ كەرەكتىگىن ايتتى. ال ءبىز پەنسيلۆانيا شتاتى، پيتتسبۋرگ قالاسىنا بارامىز دەپ شەشىم قابىلدادىق. ەگەر بۇكىل امىريكانى شارلايمىز دەسەڭىز، كونسۋلدىڭ كۇدىگىن تۋعىزاسىز. ءۇشىنشىسى، ءتولقۇجاتىڭىزدا ءتۇرلى ۆيزالاردىڭ بولۋى ەدى. اسىرەسە، ەۋروپانىڭ شەنگەن ۆيزاسى، انگليا نەمەسە كاناداعا بارعانىڭىزدىڭ ايعاعى بولسا، ۆيزا الۋ اجەپتاۋىر جەڭىلدەيدى.
دەي تۇرعانمەن، مۇنىڭ ءوزى دە ءسىزدىڭ ۆيزا الۋىڭىزعا تولىق كەپىلدىك بەرمەيدى. قاتتى قوبالجۋدىڭ دا قاجەتى جوق. پسيحولوگيالىق دايىندىق كەرەك. ەلشىلىكتەگى مامانداردى الداۋ مۇمكىن ەمەس، سەبەبى ءسىز بەن ءبىز سەكىلدى ازاماتتاردىڭ مىنەز-مۇلقىن ابدەن تانىپ العان. سول ءۇشىن تاۋەكەل ەتىپ بارۋ كەرەك. مەنىڭ جاعدايىمدا باعىم جاندى دەپ ايتا الامىن"، - دەيدى كەيىپكەرىمىز.
ونىڭ سوزىنشە، امەريكادا تابىس تابامىن دەگەن ادامعا مۇمكىندىك كوپ. البەتتە كەدەرگىلەر دە كەزدەسەدى. وعان ءبىرىنىڭ ءتوزىمى جەتسە، ەندى ءبىرى كۇيزەلىستىڭ قۇزىنا قۇلايدى.
"مۇندا بارلىعى ادام ءۇشىن، ادامنىڭ قولايلى ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن جاسالعان. بۇكىل ينفراقۇرىلىم ادامنىڭ قاجەتىنە قىزمەت ەتەدى. جۇرتتىڭ ءجۇزى جىلى. قايدا بارماساڭ دا، ءاردايىم كۇلىمسىرەپ جۇرەدى. ءيا، بىزگە قاراعاندا كريمينال جوعارى.
بۇل ەلگە اياق باسقان ادام كينولاردان كورەتىن ءومىردى كۇتەدى. مەنىڭ جاعدايىمدا ءبارى ويداعىداي بولدى ءارى جوسپارلارىما سايكەس كەلدى. سەبەبى، مەن وسىنداعى قازاقتاردىڭ ورتاسىنا توپ ەتە قالدىم (جولداس-جورالارىم جانە ءىنىم كۇتىپ الدى). العاشقى ۋاقىتتا باسپانا تۇرعىسىنان قينالعان جوقپىن. راس، بارلىعىنىڭ بۇلاي جولى بولا بەرمەيدى.
بوتەن ەلگە، بوتەن جەرگە تانىس-تامىرى جوق، كوك تيىنسىز كەلەتىن ادامدار دا بار. ارمان ەتىپ كەلگەن امىريكا قاباق شىتىپ كۇتىپ العان كەزدە "ءبارى قۇرىسىن" دەپ كەرى كەتىپ قالاتىندار دا كەزدەسەدى"، - دەيدى ايدوس مىرزا.
كەيىپكەرىمىزگە اقش-تىڭ ءومىر سالتىنا بەيىمدەلۋ ءۇشىن ءبىراز ۋاقىت كەتكەن.
"ەلىڭ مەن جەرىڭدى تاستاپ، مۇلدە جاڭا ورتاعا تۇسكەن كەزدە ۇلكەن اداپتاسيادان وتەسىڭ. قايتقىڭ كەلەتىن ساتتەر دە بولادى. سول كەزەڭگە شىداس بەرۋ كەرەك، ءارى قاراي امىريكانىڭ ءومىر داعدىسىنا بەيىمدەلىپ، تولقىنعا ىلەسىپ كەتكەنىڭدى اڭعارماي دا قالاسىڭ"، - دەيدى ول.
ونىڭ سوزىنشە ءتىل ماسەلەسى امىريكالىق ورتاعا بەيىمدەلۋدىڭ باستى فاكتورىنىڭ ءبىرى.
"اقش-قا بارۋدى ارماندايتىن قازاقتار قازىردەن باستاپ اعىلشىن ءتىلىن قولعا الۋى قاجەت، ەرىنبەڭىزدەر. اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋ ارقىلى وز-وزىڭىزگە ينۆەستيسيا قۇياسىز"، - دەيدى كەيىپكەرىمىز.
كەيىپكەرىمىزدىڭ ايتۋىنشا، اقش-تا ءۇيدى جالعا الۋدىڭ جىرى كوپ، قاعازباستىلىق بار.
"قازاقستانمەن سالىستىرعان كەزدە، بيۋروكراتيا جوعارى. ءسىزدىڭ وتكەن-كەتكەن تاريحىڭىزدى مۇقيات تەكسەرەدى. Bacground chek، ياعني بيوگرافيالىق ماعلۇماتتار تالاپ ەتىلەدى. ناقتىراق ايتساق، ادامنىڭ كرەديتتىك رەيتينگى، ودان بولەك سوتتالعان-سوتتالماعانىن راستايتىن قۇجات، ءبىلىم دەڭگەيى، جۇمىس تاريحىن ەلەكتەن وتكىزەدى. سول ءۇشىن العاش تابان تىرەگەن ۋاقىتتا قۇجاتتاردىڭ تولىق بولماۋىنان ءۇي جالداۋ وتە قيىن بولادى.
ءۇي جالداۋ قۇنى شتات پەن قالاعا بايلانىستى وزگەرەدى. مىسالى، ءبىز دوستارىمىزبەن ەكى بولمەلى پاتەرگە 1300 دوللار تولەيمىز. ال جەكە ءۇي مەن كوتتەدج باعاسى 1500-2000 دوللاردان باستالادى. ال ساپاسى جاقسى كوتتەدجدەردىڭ باعاسى 2500-3000 دوللاردى قۇرايدى. بوستون، سان-فرانسيسكو، لوس-اندجەلەس سىندى قالالاردا ءبىر بولمەلى پاتەردى جالداۋ قۇنى 2000-2500 دوللارعا جەتەدى”، - دەيدى.
سونىمەن قاتار ول كولىك باعاسىن دا ءسوز ەتتى.
"كولىك قۇنى اسا قىمبات ەمەس. ءجۇرىپ تۇرعان، ساپاسى جاقسى كولىكتەردى 4000-5000 دوللارعا الۋعا بولادى. امىريكانىڭ ۇنايتىن ءبىر تۇسى – ورتاشا جالاقى 4000-4500 دوللار دەپ ەسەپتەيتىن بولساق، ارتىق شىعىنسىز ءبىر ايدا كولىك تەبۋگە مۇمكىندىك بار".
ىلگەرىدە اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋ ماسەلەسىن بەكەر ءسوز ەتكەن جوقپىز. ايدوس سارتايدىڭ ايتۋىنشا، امىريكادا اعىلشىنىڭ ءالسىز بولسا، قارا جۇمىسقا جەگىلەسىڭ.
"جالپى كەز كەلگەن ميگرانت امىريكاعا العاش كەلگەندە قۇجاتى بولمايدى. سول ءۇشىن العاشقى ۋاقىتتا استىرتىن، رۇقساتسىز جۇمىس ىستەيدى. كوپ جاعدايدا بۇعان ادامنىڭ اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرمەۋى سەبەپ بولادى. بۇل – وتە اۋىر كەزەڭ. قۇجاتىڭ بولماعاسىن قولىڭ بايلاۋلى. بانكتەردىڭ وزىندە كارتانى ارەڭ اشاسىڭ. بۇعان دا شىداۋ كەرەك. قۇجات ماسەلەسى رەتتەلگەسىن جۇمىس تابۋ دا جەڭىلدەيدى"، - دەيدى ول.
وسى تۇستا ول ءوزىنىڭ جۇمىسىنا توقتالىپ ءوتتى.
"مەن تاماق جەتكىزۋ جانە تاكسيلىك قىزمەتتى قاتار اتقارامىن. جالپى، بۇل - اۋقىمدى تاقىرىپ. ەڭ باستىسى، ەڭبەگىڭ اقتالادى. ماڭداي تەرىڭدى سىعىپ، جۇمىس ىستەسەڭ، تاپقان تابىسىڭ سونشالىقتى مول بولادى. ەڭبەك اقتالماسا، ادامدار باس ساۋعالاپ اقش-قا اعىلمايتىن ەدى. سوڭعى 4 جىلدىڭ ىشىندە 10 ميلليونداي ميگرانت امىريكاعا كىردى دەسەدى. ال قارا جۇمىستا جوعارى تابىس تابۋ وتە قيىن. كوبىنە ادامدار جۇك تاسىمالىنا شىعادى. تابىسى ورتاشادان جوعارى. ءبىراق، بۇل جۇمىسقا كوپشىلىكتىڭ بەلى شىدامايدى"، - دەيدى ايدوس سارتاي.
ايتۋىنشا، مۇنداعى ادامداردىڭ باسىم بولىگى "ءناپاقاسىن" جەتكىزۋ قىزمەتىنەن تاباتىن كورىنەدى.
"باسقا قالالارداعى تىنىس-تىرشىلىكتى بىلمەدىم. پيتتسبۋرگ قالاسىندا تاماق جەتكىزۋ سەرۆيسىنەن ءتاۋىر تابىس تابۋعا بولادى. تاكسيلەتكەننىڭ دە بەرەكەسى بار. نەگىزگى جۇمىس – وسى. قازاقتاردىڭ قاراسى ەندى-ەندى كوبەيىپ كەلەدى. امەريكاعا كوشۋ ءۇردىسى ەلىمىزدە 2010 جىلدان باستاپ قارقىن الدى. مەنىڭشە، ۋاقىت وتە اقش-تا قازاقتاردىڭ ۇلكەن كومميۋنيتيى قۇرىلادى. قازىرگى تەندەنسيانىڭ ءوزى وسىعان اكەلە جاتىر"، - دەيدى كەيىپكەرىمىز.
ايتۋىنشا، بۇل ەلدە كومفورت ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن 15– 20 مىڭ دوللاردىڭ توڭىرەگىندە تابىس تابۋىڭ كەرەك. الايدا تمد-دان كەلەتىن قاۋىم تۇسىنە بەرمەيتىن نيۋانستار بار.
"بۇل ەلدە تابىسىڭىزدىڭ 30-35 پايىزى سالىققا كەتەدى. ساقتاندىرۋ ماسەلەسى دە مىندەتتى. كولىك نە ءۇي الساڭىز، ءتىپتى دەنساۋلىق ماسەلەسى بويىنشا ارنايى ساقتاندىرۋ ەنگىزىلگەن".
ايدوس سارتاي جاقىندا اقش-تىڭ تۇراقتى تۇرعىنى ءارى رەزيدەنتى ەكەنىن راستايتىن جەكە كۋالىككە يە بولعان. ونى قازاقشا "كوك كارتا" دەپ اتايدى. وسى قۇجاتى بارلار ەلدە ەش كەدەرگىسىز جۇمىس ىستەپ، كىرىپ-شىعىپ جۇرە بەرەدى. اقش ازاماتتارىمەن تەڭ وقىپ، بيزنەس اشىپ، الەۋمەتتىك كومەك الا الادى. وسى تۇستا ايدوس مىرزا گرين-كارتا الۋدىڭ جولىن ءبولىستى.
"گرين-كارتا الۋدىڭ جولى كوپ. مىسالى، گرين كارتانى لوتەرەيا ۇتىپ الۋ ارقىلى، بوسقىن نەمەسە ساياسي بوسقىن ستاتۋسى ارقىلى، جۇمىسشىلارعا ارنالعان باعىت بويىنشا السا بولادى. ونىڭ ءتۇرى كوپ.
ءوزىم جۇمىسشىلارعا ارنالعان باعىت بويىنشا گرين-كارتا الدىم. جالپى بۇل باعىتتىڭ، مەن بىلەتىن، ءتورت ءتۇرى بار: EB1، EB2، EB2 NIW، EB3. تولىعىراق ءار باعىت بويىنشا قاراپ الساڭىزدار بولادى. مەن ءوز باعىتىم تۋرالى ايتىپ كەتەيىن. ونىڭ ىشىندە مەنىكى EB2 NIW (Employment-Based 2 National Interest waiver).
بۇل باعىتتىڭ ارتىقشىلىعى(EB2 NIW) جۇمىس بەرۋشىنى جانە بەلگىلى ءبىر جۇمىس ورنىن كورسەتۋدى قاجەت ەتپەيدى. ءبىراق ءوزىڭىز تاپقان جۇمىسىڭىز نەمەسە اشقان ءىسىڭىز (بيزنەس) امىريكانىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن (national interest) قورعايتىن جانە وسى ەلگە پايدا الىپ كەلەتىن ءىس بولۋى كەرەك. سول ءۇشىن ءسىز ءوزىڭىزدىڭ ءبىلىمدى جانە تاجيربيەلى مامان ەكەنىڭىزدى دالەلدەۋىڭىز كەرەك.
بۇل باعىت بويىنشا تاپسىرۋ ءۇشىن ەكى نەگىزگى تالاپ بار:
1. سىزدە ۋنيۆەرسيتەت وقىعان ديپلومىڭىز بولۋى كەرەك. مينيمۋم باكالاۆر.
2. وقىعان ماماندىعىڭىز بويىنشا ەڭ كەمىندە 5 جىل تاجىربيەڭىز بولۋى كەرەك. تاجىربيەنى ماگيستردىڭ ديپلومىمەن دە جابۋعا بولادى.
سونىمەن قاتار قوسىمشا ءسىزدى جاقسى مامان رەتىندە دالەلدەيتىن قۇجاتتاردى تاپسىرسا بولادى. مىسالى، ءارتۇرلى سەرتيفيكات، ليسەنزيا، ماقتاۋ قاعازدارى ت.ب.
بۇدان باسقا، باسىندا ايتقانىمداي، تاپقان جۇمىسىڭىز نەمەسە اشاتىن ءىسىڭىز تۋرالى اقپارات تاپسىرۋىڭىز كەرەك. ونىڭ امىريكانىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن (national interest) قورعايتىن جانە اقش-قا پايدا الىپ كەلەتىن ءىس ەكەنىن دالەلدەۋ كەرەك. قىسقاشا وسىلاي.
مەنىڭ ءبىلىمىم دە، تاجىربيەم دە ەنەرگەتيكا سالاسىمەن بايلانىستى. سول ءۇشىن ەنەرگەتيكا بويىنشا ءىس اشامىن دەپ دوكۋمەنتتەرىمدى تاپسىرىپ، گرين-كارتاعا قول جەتكىزدىم. بۇكىل پروسەسسكە 3 جىل 3 ايداي كەتتى. قازىرگى تاڭدا جوبانى ىسكە اسىرۋعا كىرىسىپ كەتتىم"، - دەيدى ول.
كەيىپكەرىمىزدىڭ ايتۋىنشا، امەريكادا ساياسي مادەنيەت جاقسى دامىعان.
"وسى تۇستا باسىمنان وتكەن ءبىر كەيسكە توقتالىپ وتەيىن. مىسالى، مەنىڭ گرين-كارتام ۋاقىت جاعىنان كەشىكتىرىلدى. وسىلايشا مەن شتاتىمىزدىڭ كونگرەسس-ۆۋمەنىنە جۇگىنىپ، گرين-كارتامنىڭ كەشىكتىرىلىپ جاتقانىن ايتىپ، كومەك سۇرادىم. ءبىر قىزىعى، ول بىردەن جاۋاپ بەردى. ارتىنشا شتاتتاعى ادۆوكات بايلانىسقا شىعىپ، ولارعا ءوتىنىش جىبەرەتىنىن جەتكىزدى. وسى ساتتە ريزا بولعانىم سونشالىق، ەگەر بولاشاقتا اقش ازاماتى اتانىپ جاتسام، وسى باسشىعا داۋىس بەرەمىن دەگەن نيەتىم بولدى. سەبەبى ولار ماعان ۇزاق پەرسپەكتيۆادا بولاتىن ماسەلەنى دەمدە شەشىپ بەردى"، - دەيدى ول.
ال اقش-قا قونىس اۋدارعان قازاقتار مۇنداعى وزىندىك مادەنيەت پەن تارتىپكە باعىنۋى ءتيىس.
"قازاقستانداعى تۇسىنىكپەن امىريكادا ءجۇرۋ وتە قيىن. زاڭ مۇلتىكسىز جۇمىس ىستەيدى. ال ادامداردىڭ رەاكسيالارى ءارتۇرلى بولادى. ەرەجەلەردى ەسكەرىپ، ساقتىقتا ءجۇرۋ كەرەك"، - دەيدى ايدوس سارتاي.
