Euronews-تە قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ورتا دەرجاۆالاردىڭ ءرولى تۋرالى ماقالاسى جاريالاندى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
“قازاقستان سياقتى ەلدەر جاڭا كۇشپەن العا شىعىپ، قاتىسۋشى رەتىندە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار جاھاندىق ارەناداعى جاۋاپتى ويىنشى رەتىندەگى ءوز ءرولىن كورسەتە ءبىلۋى كەرەك. توتەنشە گەوساياسي تۋربۋلەنتتىلىك پەن تۇراقتى قاقتىعىستارعا تولى بۇگىنگى الەمدە كوپجاقتى شەشىمدەر وتە ماڭىزدى. ەۋروپا، تاياۋ شىعىس جانە افريكاداعى سوعىستار جۇزدەگەن مىڭ ادامنىڭ ءومىرىن قيىپ، كليماتتىڭ وزگەرۋى ميلليونداعان ادامدى اش، جالاڭاش جانە باسپاناسىز قالدىرىپ جاتىر. بۇل قاقتىعىستار شەشىلمەيتىندەي بولىپ كورىنەدى.
وسى جاھاندىق الاۋىزدىق اياسىندا ءداستۇرلى دەرجاۆالار – الەمنىڭ ەكونوميكالىق جانە ساياسي الپاۋىتتارىنىڭ بىرىگىپ جۇمىس ىستەۋ مۇمكىندىگى ازايىپ بارادى.
ۋكرايناداعى قاقتىعىس ديپلوماتيالىق تىعىرىققا اكەلدى. گازاداعى جالعاسىپ جاتقان جاعداي ۇلكەن گۋمانيتارلىق اپاتقا اينالدى. ال ءۇندى-تىنىق مۇحيتى ايماعىنداعى شيەلەنىس كونسترۋكتيۆتى ءوزارا ارەكەتتەسۋ ەسەبىنەن ءقاۋىپتى ارەكەتتەرگە يتەرمەلەيدى.
سونىمەن بىرگە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى سياقتى حالىقارالىق كونسەنسۋستى ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن قۇرىلعان قۇرىلىمدار دا تىعىرىققا تىرەلىپ جاتىر.
ورتا دەرجاۆالار، يكەمدى، نەگىزگى ويىنشىلار
بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى تۇراقتى مۇشەلەرىنىڭ ۆەتو قۇقىعى ۇنەمى تىعىرىققا تىرەيتىن جاعدايلارعا اكەلەدى. جاھاندىق داعدارىس بويىنشا شەشۋشى ارەكەتتەر قابىلداۋعا كەدەرگى كەلتىرە وتىرىپ، ۋنيلاتەراليزم (ءبىرجاقتى ارەكەت) ۇجىمدىق ارەكەت ەتۋ كەرەك كەزدە سەنارييلەر قايتالانا بەرەدى.
بۇل مۋلتيلاتەراليزم (كوپجاقتى ءتاسىل) رۋحىن ودان ءارى بۇزادى جانە حالىقارالىق ينستيتۋتتارعا دەگەن سەنىمدى تومەندەتەدى. وسىعان وراي، قازاقستان سياقتى ورتا دەرجاۆالار ءوز وڭىرلەرىندە جانە ودان تىس جەرلەردە تۇراقتىلىقتى، بەيبىتشىلىك پەن دامۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءوسىپ كەلە جاتقان مۇمكىندىكتەرگە يە نەگىزگى ويىنشى رەتىندە ارەكەت ەتەدى. الىپ دەرجاۆالار ساياساتىنىڭ كۇردەلىلىگىنە قاراماستان، ءبىزدىڭ يكەمدىلىگىمىز كۇردەلى ديپلوماتيالىق لاندشافتتاردا ءساتتى باعىت تاۋىپ، ىمىراعا كەلۋ مەن بىتىمگە كەلۋگە جول اشۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
الەمدىك الپاۋىت دەرجاۆالار سياقتى جاھاندىق ىقپالعا يە بولماسا دا، ءبىز سياقتى ەلدەر ازىق-تۇلىك جانە ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىك، اقپاراتتىق تەحنولوگيالار، سونداي-اق جەتكىزۋ تىزبەگىنىڭ تۇراقتىلىعى بويىنشا جاھاندىق ارەنادا ايتارلىقتاي اسەر ەتۋ ءۇشىن قاجەتتى ەكونوميكالىق كۇشكە، اسكەري مۇمكىندىكتەرگە جانە ساياسي ەرىك پەن ديپلوماتيالىق شەبەرلىككە يە بولۋى مۇمكىن.
سونىمەن قاتار ورتا دەرجاۆالار كوپجاقتى كوزقاراس يدەياسىنا بەرىك. ءوزىن وسى ينستيتۋتتارمەن شەكتەۋلى سەزىنەتىن الپاۋىت دەرجاۆالاردان ايىرماشىلىعى، ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز داۋلاردى شەشۋدىڭ، اۋماقتىق تۇتاستىقتى قورعاۋدىڭ جانە كليماتتىڭ وزگەرۋى مەن پاندەميا سياقتى جالپى ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ وسى ماڭىزدى جاھاندىق تەتىكتەرىنە تاۋەلدى.
قازاقستان حالىقارالىق ديالوگ پەن بىرلەسكەن ءىس-قيمىل ءۇشىن ۇنەمى جاڭا پلاتفورمالار ىزدەي وتىرىپ، كوپجاقتىلىقتى ءارقاشان جاقتاپ كەلەدى. يادرولىق قارۋسىزدانۋ جانە تاراتپاۋ سالاسىنداعى تۇراقتى جۇمىسىمىزدان باسقا، ءبىز جاھاندىق اۋقىمدا جاساندى پاندەميا مەن بيوتەرروريزمنىڭ جويقىن سالدارىن بولدىرماۋ ماقساتىندا بيوقاۋىپسىزدىككە باعىتتالعان جاڭا كوپجاقتى ۆەدومستۆو قۇرۋدى بەلسەندى تۇردە ىلگەرىلەتىپ كەلەمىز. ءبىز سونداي-اق بيىل فرانسيامەن بىرگە سۋ تاپشىلىعى مەن شولەيتتەنۋ پروبلەمالارىنا تاپ بولعان الەم ەلدەرى مەن قاۋىمداستىقتارىن بىرىكتىرۋگە باعىتتالعان ءبىرىنشى "ءبىر سۋ" ءسامميتىنىڭ تەڭ ءتوراعاسى بولعانىمىزدى ماقتان تۇتامىز. سونىمەن قاتار ءبىز كليمات وزگەرۋىنىڭ سالدارىمەن كۇرەسۋ جونىندەگى وڭىرلىك كۇش-جىگەردى ۇيلەستىرۋ ءۇشىن ورتالىق ازيا مەن اۋعانستان بويىنشا تۇراقتى دامۋ ماقساتى (تدم) بويىنشا بۇۇ-نىڭ جاڭا وڭىرلىك ورتالىعىن وزىمىزگە ورنالاستىرۋدى ۇسىندىق.
ءبىز سونداي-اق ۇزاققا سوزىلعان قاقتىعىستاردىڭ شەشىمىن تابۋدا ءوز كومەگىمىزدى ۇسىنۋدان قورىقپايمىز. مۇنى ازەربايجان مەن ارمەنيا اراسىنداعى بەيبىت كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋ جونىندەگى ءبىزدىڭ جاقىنداعى مىندەتتەمەمىز قۋاتتايدى، بۇل ءبىزدىڭ ديالوگتى ىلگەرىلەتۋ جانە بەيبىتشىلىكتى ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن ورتا دەرجاۆالاردىڭ كۇشىنە دەگەن سەنىمىمىزدى ايعاقتايدى.
كەلەسى جىلى حەلسينكي قورىتىندى اكتىسىنە 50 جىل تولادى. ول قىرعي-قاباق سوعىستان كەيىنگى الەمدەگى ۇلى دەرجاۆالار اراسىنداعى الاۋىزدىقتاردىڭ قايتا ورالۋى مەن قايتا جاندانۋى تۋرالى ويلانۋعا قۇندى مۇمكىندىك بەرەدى. الايدا ودان دا ماڭىزدىسى – جاھاندىق بىرلىككە اپاراتىن جول جەڭىلمەيدى. ولار بۇعان دەيىن دە ءساتتى وتكەن. الەم كەلىسپەۋشىلىكتەردى جەڭىپ ۇلگەردى جانە ونى ديپلوماتيا مەن ديالوگ ارقىلى قايتادان جاساي الادى. بارلىعىمىز ءوز الەمىمىزگە جاڭا تىنىس الۋ ءۇشىن بىرگە جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك. دەگەنمەن ءىرى دەرجاۆالاردىڭ بۇل ۇدەرىسكە سەنىم ارتۋعا دايىندىعى بارعان سايىن ازايعانىن جانە شاعىن ەلدەردىڭ جەتكىلىكتى ىقپالىنىڭ جوقتىعىن ەسكەرسەك، بۇل قوزعالىستى باسقارۋ – ورتا دەرجاۆالاردىڭ مىندەتى.
قازاقستان سياقتى ەلدەر جاڭا كۇشپەن العا شىعىپ، ءوزىن قاتىسۋشى رەتىندە عانا ەمەس، جاھاندىق ارەناداعى جاۋاپتى ويىنشى رەتىندە دە ءوز ءرولىن كورسەتۋى كەرەك. وسى سىن ساعاتتا ءبىز بارلىق حالىقارالىق سەرىكتەستەرىمىزدى كوپجاقتىلىقتى نىعايتۋعا – كوپتەگەن جەتىستىكتەرگە جەتكەن جاھاندىق جۇيەنى جانداندىرۋعا جانە ينۆەستيسيالاۋعا بىزگە قوسىلۋعا شاقىرامىز.
ءبىزدىڭ ۇجىمدىق ىس-ارەكەتتەرىمىز بۇگىنگى بەيبىت كۇنگە عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە گۇلدەنگەن جانە ۇيلەسىمدى بولاشاققا دەگەن ۇمتىلىسىمىزدى كورسەتسىن. مىندەت قيىن، ءبىراق تاباندىلىق، كوشباسشىلىق جانە ديالوگقا دەگەن بەرىك نيەتپەن ءبىز بۇگىنگى قيىندىقتاردى ەرتەڭگى جەتىستىكتەرگە اينالدىرا الامىز. كوپجاقتى جاڭارۋ داۋىرىنە جول كورسەتەيىك".
