نازاربايەۆ دۇرىس تاڭداۋ جاسادى
ەرتىسبايەۆ نازاربايەۆتىڭ تاڭداۋى نەلىكتەن توقايەۆقا تۇسكەنىن بىلايشا تارقاتىپ ءتۇسىندىرىپتى:
«تۇڭعىش پرەزيدەنت 19 ناۋرىزدا سويلەگەن سوزىندە توقايەۆتى ەڭ لايىقتى تۇلعا دەپ اتادى. بۇل شەشۋشى ءسات-تۇعىن.
نازاربايەۆ بۇل ماسەلەگە مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قارادى. بۇل ورىنتاققا ءبىر ەمەس، بىرنەشە ءتىلدى مەڭگەرگەن ينتەللەكتۋالدى تاڭدادى.
ونىڭ الدىندا توقايەۆتىڭ بۇۇ-عا ءىسساپارعا اتتانىپ، باس حاتشىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە تاعايىندالۋى دا نازاربايەۆتىڭ تاراپىنان الدىن الا ويلاستىرىلعان بولۋى مۇمكىن.
توقايەۆ تەلەگەي تاجىريبە جيناپ قايتتى. ونى بۇۇ-داعى 192 ەل تۇگەل بىلەدى. ەلباسىنىڭ توڭىرەگىندەگى الدى دا، ارتى دا تازا ادامنىڭ ءبىرى وسى – توقايەۆ.
ونىڭ وتكەن ومىرىندە كوررۋپسيامەن بايلانىستى نەمەسە باسقا ءبىر كۇدىك تۋعىزاتىن كولەڭكەلى ساتتەر بولسا، قازاقستاننىڭ قازىرگى پرەزيدەنتى بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە تاعايىندالماس ەدى.
توقايەۆتى تاڭداعان تۇستا نازاربايەۆ قازاقستاننىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭىن ويلاپ تاڭداۋ جاسادى».
«كىتاپحانا» مەن اقوردا اراز ەمەس
ەرتىسبايەۆ ەلدە قوس بيلىك ورناپ، «كىتاپحانا» مەن اقوردا اراسىندا قىرعي-قاباق ورنادى دەگەن بولجامدى جوققا شىعارۋعا تىرىسىپتى. ونىڭ ايتۋىنشا، ەلدە جۇپ بيلىك جوق، نازاربايەۆ بيلىكتى جارتىلاي ەمەس، تولىقتاي تاپسىرىپ بەرگەن.
«توقايەۆ تۇنەۋگۇنى Deutsche Welle-گە سۇحبات بەردى. سۇحباتىندا بولعان ءىس بولدى دەپ، بارىمەن بازار بولۋعا شاقىردى.
بيلىك اۋىسۋى وسىنداي جولمەن ءجۇردى. ءبىراق بازبىرەۋ ايتىپ جۇرگەندەي، جۇپ بيلىك جوق بىزدە. جۇپ بيلىك بولعان جاعدايدا ەكى تاراپ ۇستاسىپ، تاق ءۇشىن تالاس جۇرگىزەر ەدى.
نازاربايەۆ پەن توقايەۆ بيلىك ءۇشىن جاعا جىرتىسادى دەۋ تازا اقىماقشىلىق. مۇنداي يدەيانى بىزگە سىرتتان تاڭىپ وتىر، الدەبىرەۋ جاعدايدىڭ ءدال وسى باعىتتا وربىگەنىن كورۋگە قۇشتار. بۇل ورىندالماس ارمان. بۇلاي بولمايدى دا.
نازاربايەۆ حالىقتىڭ توقايەۆتىڭ توڭىرەگىنە توپتاسقانىنا مۇددەلى. ول مىنا بىزدەردىڭ جاڭا باسشىنى قولداۋ كەرەگىمىزدى الدەنەشە رەت ايتتى.
2006 جىلى اقپارات ءمينيسترى بوپ تاعايىندالعان تۇستا نازاربايەۆ كابينەتىنە شاقىرىپ، ماعان ورىنباسار ەتىپ الۋعا ءوز كانديداتىن ۇسىندى.
مەن باس تارتتىم. سەبەبى مينيسترلىكتىڭ كادر قۇرامىن جاساقتاپ قويعانمىن. ەلباسى قولقالاعان جوق. وسىنىڭ وزىنەن-اق نازاربايەۆتىڭ كادر ساياساتىنا اسا ارالاسپايتىنىن، ءبارىن ءوز باقىلاۋىندا ۇستاۋعا تىرىسپايتىنىن بايقاۋعا بولادى.
«نۇر وتاننىڭ» شوقتىعى بيىك، ول تاعى دا توپ جارادى
ەرتىسبايەۆتىڭ ايتۋىنشا، وسى جولعى پارلامەنت سايلاۋىندا «نۇر وتان» تاعى دا وزا شابادى.
«پارلامەنتكە قانداي پارتيالار وتەتىنىن كەسىپ-پىشىپ ايتا المايمىن. الايدا بۇلاردىڭ اراسىندا «نۇر وتاننىڭ» شوقتىعى بيىك. پارتيانىڭ پوزيسياسى نىق، بيلىكتىڭ بارلىق ورگانىندا جانە ماجىلىستە وكىلدەرى وتىر.
توقايەۆ ءبىرقاتار شەشىم شىعارىپ، وپپوزيسيانىڭ پارلامەنتكە وتۋىنە جەڭىلدىك جاسادى. بيلىكتەگىلەر قوعامداعى قالىپتاسىپ جاتقان نارازى كوڭىل كۇيدىڭ تامىرىن تاپ باسىپ وتىر.
بۇل كوڭىل كۇي ءبىر ەمەس، ەكى مارتە ديەۆالۆاسياعا ۇشىراعان ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ السىرەۋى ناتيجەسىندە قالىپتاستى.
ءوز باسىم قوعام ءوز پىكىرىن الاڭعا شىعىپ ەرەۋىل ۇيىمداستىرماي-اق، پارلامەنتتە ايتۋى ءتيىس دەپ سانايمىن.
پارلامەنتتىڭ پارمەنىن جوعالتپاي، بەت-الپەتىن ساقتاپ قالار جالعىز جول – پارلامەنتتىك وپپوزيسيانىڭ بولۋى. ساياسي پليۋراليزم – قالىپتى دۇنيە. ماعان مۇنداي ءامال-تاسىل ۇنايدى».
ءابليازوۆتىڭ وي-ورەسى تاياز
بىلتىرعى جىلى قۋعىنداعى بانكير، وپپوزيسيونەر ابليازوۆپەن ۇستاسقان ەرتىسبايەۆ «مۇحتاردى وي-ورەسى شەكتەۋلى، ەلدى توڭكەرۋدەن وزگە ويى جوق ادەپكى ەكسترەميست رەتىندە» سيپاتتاپتى.
«بۇل جايىندا بۇدان بۇرىن دا بىرنەشە ايتقانمىن. وعان ەل نازارىن اۋدارا بەرگەندى قۇپتامايمىن. ونىڭ اۋسەلەسى (ءابلازوۆ رەد.) ماعان اسا قىزىق ەمەس. قازاقستانعا تامىز ايىندا كەلدىم. قىركۇيەكتە ءبىر باسىلىمعا سۇحبات بەرىپ، اراسىندا ءابلازوۆتى اتاپ ءوتتىم. سول-اق ەكەن، مەنى عايباتتاپ، ماعان ءتىل تيگىزدى.
بۇعان جاۋاپ رەتىندە مۇحتاردى دەباتقا شاقىردىم. ءبىر اپتا بويى ويلانىپ تولعاندى، ارتىنشا قازاقستان مەن قىتايدىڭ اراقاتىناسىن وسى پىكىرتالاستىڭ ارقاۋى ەتىپ الدى.
مەن دەباتتى مۇنىڭ شەكاراسىمەن عانا شەكتەگىم جوق ەدى، بۇعان قاراعاندا اۋقىمدى ماسەلەلەردى قامتىعىم كەلدى. ول باس تارتتى.
بۇل جايىندا پرەزيدەنت توقايەۆ پەن ەلباسى نازاربايەۆتى قۇلاعدار ەتتىم. ولار مەنىڭ دەباتقا ءتۇسۋىمدى قولدامايتىن سىڭاي تانىتتى. قۋعىنداعى قىلمىسكەرمەن پىكىرتالاستىرۋ الگىگە الابوتەن ستاتۋس بەرىپ، ءىس جۇزىندە مويىنداۋمەن تەڭ ەدى.
شىنىمدى ايتسام، ونى (ءابليازوۆتى رەد.) ساياساتكەر رەتىندە تىم اسىرا باعالاپپىن. ەسىل-دەرتى ەلدە توڭكەرىس ۇيىمداستىرۋدى عانا قالايتىن ادەپكى ەكسترەميست ەكەن».
قىتايعا قارسىلاردىڭ سانى ساۋساقپەن سانارلىق
بۇدان ءارى ەرتىسبايەۆ قازاقستان مەن جۇڭگو قاتىناسى تۋرالى ءسوز قوزعاپ، ءبىزدىڭ ەلدەگى انتيقىتاي نارازىلىعىنىڭ ارتىندا استىرتىن كۇشتەر تۇرعانىن ايتىپتى.
«قىتايعا قارسى ۇيىمداستىرىلعان اكسيالاردىڭ ارتىندا استىرتىن كۇشتەر تۇر. قىتايمەن ارازداسۋ بىزگە ابىروي اپەرمەيدى.
بۇل ەلدىڭ ءوز ماسەلەسى جەتىپ-ارتىلادى. مۇنداعى قايتا تاربيەلەۋ ورتالىقتارىندا 750-800 ءجۇز مىڭعا تارتا ادام بار. ولاردىڭ كوپشىلىگى – ۇيعىرلار. اۆتونوميادا ءومىر سۇرەتىن 12-16 ملن-عا جۋىق ۇيعىردىڭ اراسىنداعى ازىن-اۋلاق بۇلدىرگى ۇيىمداردىڭ اپتىعىن باسۋ ءۇشىن قۇرىلعان الگىندەي ورتالىقتار.
ۇيعىر حالقى قىتايمەن قىرعي-قاباق ەمەس، جۇڭگو قوعامىنا ءسىڭىسىپ كەلەدى. الايدا بەيبىت ەلدىڭ ءىشىن الاتايداي ءبۇلدىرىپ، سەپاراتيزمدى قوزدىراتىن توپتار بار.
جۇڭگو ولاردىڭ دەگەنىمەن جۇرمەيدى. بۇل دەرجاۆانىڭ ەكونوميكاسى الەمدەگى ەڭ الۋەتتى نارىق، اسكەرىنىڭ سانى 4،5 ملن ادامنان اسىپ جىعىلادى.
جۇڭگو سەپاراتيزم مەن لاڭكەستىككە قارسى ىمىراسىز كۇرەس جۇرگىزۋدە، ءبىراق بۇل ەل ەشقاشان ەتنيكالىق نەمەسە ءدىني ۇستانىمى بويىنشا ءبۇتىن ءبىر ۇلتتى قۋعىن-سۇرگىنگە سالعان جوق.
قازاقستانداعى سينوفوبيانىڭ اۋقىمىن تىم اسىرەلەپ، تىم اسىرىپ كورسەتەتىن سەكىلدىمىز. جۇرتتىڭ ءبارى قىتايعا قارسى دەگەن تۇجىرىم تۇبىرىمەن قاتە.
بىزگە قىتايمەن ارىپتەستىكتى ءوز پايدامىزعا جاراتۋ كەرەك. قىتايدىڭ نەسيەلەرى – تالاپ-شارتى جاعىنان الەمدەگى ەڭ وڭتايلى نەسيەنىڭ ءبىرى. «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جوباسى قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا قان جۇگىرتىپ، ينفراقۇرىلىمدى، جول تاسىمالىن دامىتادى.
ءقازىردىڭ وزىندە ءبىزدىڭ ەل ەۋروپاعا تاسىمالداناتىن جۇڭگو تاۋارى ترانزيتىنەن 3-4 ملرد دوللار تابىس تۇسىرۋدە. قازاقستان قالىس قالسا بۇل جوبا جۇزەگە اسپايدى.
الىستاعى امەريكا مۇنىڭ ءبارىن كورە الماي وتىر. قىتايعا قارسى ايعاي-شۋدىڭ ارتىندا الدىمەن وسى ەل تۇر».
ازىرلەگەن دۋمان بىقاي
Cۋرەت ازاتتىق رۋحى سايتىنان الىندى.
الايدا ەرتىسبايەۆتىڭ ءسوزىن ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپايەۆ جوققا شىعارىپ وتىر. "بىزدەگى جارىم-جارتىلاي ترانزيت توقايەۆتى تىرپ ەتكىزەر ەمەس" دەيدى ول.
ماقالانى وقۋ ءۇشىن تومەندەگى سىلتەمەنى باسىڭىز:
https://dalanews.kz/48940
