قازاق حالقىنىڭ تاريحي وتانى، سوناۋ ءتۇپ اتالارىمىزدىڭ ماڭگىلىك بەسىگى، ۇرپاعىمىزدىڭ ۇلى ورداسى قازاقستاندى، قازاق ەلىن الەم حالقى تاۋەلسىزدىك العاننان جان-جاقتى تاني ءتۇستى.
حالقىمىزدىڭ تامىرى تەرەڭ تاريحىنا نازار سالساق، كوپتەگەن قيىندىقتار مەن اۋىرتپاشىلىقتى باسىنان وتكەرگەنىن بىلۋگە بولادى. سۇراپىل سوعىستار دا، جويقىن باسقىنشىلىقتار دا، ءتىپتى ۇلتتى جويۋدى كوزدەگەن قياناتتار دا قازاقتى اينالىپ وتپەگەن. تاعدىر سىناعىن ەل-جۇرت ادالدىعىمەن، قايسارلىعىمەن، ەرتەڭگى كۇنگە دەگەن ۇكىلى ۇمىتىمەن عانا جەڭدى. ءقازىر ەلىمىز ەگەمەن، حالقىمىز مامىراجاي كۇن كەشۋدە. تۇپتەپ كەلگەندە، قازاق ەلىنىڭ باستامالارى مەن ۇستانىمدارىن جەر بەتىندەگى بارلىق مەملەكەتتەر مويىنداپ، قۋاتتاپ، قولداۋ ۇستىندە.
ءتاڭىر، تاعدىر، تاريح – قۇدىرەتتى كۇشتەر. بۇگىنگى داۋىردە ءبىز ولاردىڭ ءقادىر–قاسيەتىنە تەرەڭ كوز جىبەرەتىن بولدىق. ويتكەنى ءتاڭىر، تاعدىر، تاريح پەيىلى ءتۇسىپ، قازاقتىڭ ماڭدايىنا بەرگەن نۇرسۇلتانداي ەلباسىنىڭ كەمەل اقىل–ويى، كەرەمەت كۇش-جىگەرى ارقاسىندا ەگەمەندى قازاق ەلى قايتا تۇلەپ، قارىشتاپ وركەندەدى.
ەلباسىمىز: «سودان بەرى زىمىراپ ۋاقىت ءوتتى. بۇل ۋاقىت تاريح ءۇشىن از ۋاقىت بولار مۇمكىن، ءبىراق جىلعا بەرگىسىز كۇندەر، عاسىرعا بەرگىسىز جىلدار بولادى. سوڭعى جىلدار عاسىرعا تاتيتىن وقيعالار بولدى دەسەڭ، ارتىق ايتقاندىق بولماس» دەگەن سوزدەرى ابدەن ورىندى، تالاسسىز شىندىق. ويتكەنى ەلباسىمىز قازاق ەلىن بىلىمىمەن تاجىريبەسىنە، اقىلى مەن پاراساتىنا، ار-وجدانىنا سۇيەنە وتىرىپ، ورگە سۇيرەدى، الەم تانىعان ەلدەر قاتارىنا قوستى.
«ءداۋىر الماسىپ جاتقان كەزەڭدە ءومىر سۇرمە» دەگەن تاعىلىمدى ءسوز بار. بۇل ءسوزدىڭ ءمانى تەرەڭ، ماڭىزى زور. ويتكەنى، ءداۋىردىڭ الماسۋى ەل تىزگىنىن ۇستاعان ازاماتتارعا زور سەنىم جۇكتەيدى جانە وراسان مىندەت ارتادى. مىنە، توقسانىنشى جىلدارداعى قيىن ساتتە نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى ەلدىڭ سەنىمى مەن ءۇمىتىن ارقالادى. ارىپ-اشىپ، جاداپ-جۇدەپ، جادىنان، ساناسىنان ايىرىلۋدىڭ الدىندا تۇرعان ەلگە شامشىراق بولدى. باقىتتى ومىرگە باعىت سىلتەپ، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا جول اشاتىن جۇيەلى جوسپارلار قۇردى.
سول كەزدەگى قاجىرلى ەڭبەكتىڭ ناتيجەسىندە قازاق حالقى بوداندىقتىڭ تاس بوداۋىنان بوساپ، جاڭا ءداۋىردىڭ، جاڭا زاماننىڭ ەسىگىن ايقارا اشتى. ءسويتىپ، كوز الدىمىزدا جەر دە، ەل دە، ادام دا، زامان دا وزگەردى. قيراعان ءوندىرىس وشاقتارى قايتا ءتىرىلدى، تىرلىگى جاڭا ارناعا ءتۇستى. ەل ەسىن جيدى، ەڭسەسىن تىك كوتەردى. حالىقتىڭ كوڭىلى ورنىعىپ، جاڭا زاماننىڭ كاسىپ-تىرشىلىگىنە نىق كوشتى. ءتۇرلى قيىندىقتار ۇمىت بولا باستادى. بىرنەشە جىلدىڭ ىشىندە ۇلى دالادا – تاۋەلسىز قازاقستان ەلى كوش تۇزەدى. وسى ۇلى كوشتى ەگەمەن ەلدىڭ باسشىسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ باستادى.
ۇلت كوشباسشىسى ەل تىزگىنىن الماعايىپ، اۋمالى-توكپەلى، ەڭ قيىن كەزەڭدە قولىنا الدى. تاريحتىڭ دا، تاعدىردىڭ دا سىنىنان ابىرويمەن ءوتىپ، ەل-جۇرتتى سىناقتان، كۇردەلى كەزەڭنەن امان الىپ شىقتى. ازاماتتىڭ تەڭدەسى جوق وسى قاھارماندىعىن، دانالىعىن كەيىنگى ۇرپاقتىڭ كەلەشەككە اڭىز ەتىپ جەتكىزەتىندىگىندە ەش كۇمان جوق. سوندىقتان دا تاريحقا ەسەسى كەتكەن حالقىمىزدىڭ بۇگىنگى تاعدىرى تۋرالى ويلاۋ – پرەزيدەنتىمىز تۋرالى ويلاۋمەن ساباقتاس. باعى تايعان قازاقتىڭ قازىناسىن مولايتىپ، قابىرعالى ەل ەتىپ، الەمگە تانىتقان تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىزدىڭ كەمەڭگەرلىگىن قالاي ۇلگى ەتسەك تە، قالاي ماقتاساق تا جاراسادى.
ەلباسى تۋرالى جازىلار تاريحتىڭ تامىرى تەرەڭ، اياسى كەڭ، ماڭىزى جوعارى. قيىن كەزەڭدە ازاماتقا ەلدىڭ تىلەگىن جۇزەگە اسىراتىن جۇرەك تە، بىلەك تە قولدايتىن تىلەك تە كەرەك ەدى. ەل سەنىمىن ارقالاعان ەلباسى حالىقتىڭ ءۇمىتىن اقتادى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى قازاقتىڭ پەشەنەسىنە بەرگەن، حالىق ءۇشىن تۋعان ۇلى پەرزەنت دەيتىنىمىز سوندىقتان.
بابالارىمىز بىزگە ميراس ەتىپ كەتكەن سارا جولدان ەلباسى ەشقاشان تايعان ەمەس. نەبىر تار جول، تايعاق كەشۋدەن دە، نەشە ءتۇرلى سىننان دا بىرلىك پەن ىنتىماقتىڭ ارقاسىندا امان ءوتتى. ەلباسى وسىنىڭ بارىنە شىدادى. «مۇراتىمىزعا جەتۋ ءۇشىن ءبىز وسىنداي قيىن جولداردان دا ءوتۋىمىز كەرەك، ءتوزىمدى بولۋىمىز كەرەك»،– دەدى ۇلت كوشباسشىسى. وسىلاي زايىرلى، دەموكراتيالى ەل اتاندىق. جۇرت ەركىن جۇرەدى، ەركىن سويلەيدى. ءبىراق دەموكراتيا اۋزىنا كەلگەندى وتتاۋ، ويىنا كەلگەندى ىستەۋ ەمەس ەكەندىگىن، دەموكراتيا دەگەنىمىز ينتەللەكتۋالدى اقىلدىڭ بيلىگى ەكەندىگىن جۇرتتىڭ ءبارى تۇسىنە بەرمەدى. سول ءبىر الماعايىپ كەزەڭدە پرەزيدەنتىمىز حالىقتىڭ ورتاسىنان شىققان ناعىز ينتەللەكتۋال ەكەندىگىن، ساياساتتا سالقىنقاندىلىق، توزىمدىلىك كەرەك ەكەندىگىن شەبەر دالەلدەدى. كەمەڭگەرلىككە ءتان مىنەز تانىتتى. ريزا بولعان، ابدەن سەنگەن ەل ارداقتى ازاماتتىڭ سوڭىنا ەردى. ەرى دە ەلىن اداستىرعان جوق.
ءقازىر ەگەمەن ەلىمىز وركەندەپ، دامىدى. جوسپارلار جەمىسىن بەرىپ، ناتيجەلى ورىندالدى. شيرەك عاسىر بۇرىن ءبىر قىردىڭ استىندا وتىرىپ، كەلەسى قىردىڭ باسىنا بارىپ كەلگەنىن جىل بويى اڭگىمە قىلىپ ايتاتىن قازاق بۇگىندە تاڭەرتەڭ ۇيىندە شاي ءىشىپ، ال، تۇستە باس قالادا بولىپ، كەشكە شالعايداعى شاڭىراعىنا قايتا ورالىپ جاتسا بۇعان ەشكىم تاڭ قالمايتىن بولدى. ەل تىنىش، قوعامدىق قاۋىپسىزدىك تولىقتاي قامتاماسىز ەتىلگەن. ەلىمىزدىڭ تالانتتى دا العىر جاستارىنا «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا شەتەلدە ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە جول اشىلدى. ەلباسىنىڭ قادىر-قاسيەتىن وسى تۇرعىدان دا باعالاۋىمىز كەرەك.
تاتۋلىعى مەن بىرلىگى جاراسقان كوپ ۇلتتى قازاق ەلىندە باقىتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىمىزعا قۋانامىز، شاتتانامىز. اقىن م.ءقۇرماناليننىڭ سوزىمەن ايتقاندا:
ءبىزدىڭ ەلدە باقىتتى عوي بار ادام،
ەركىندىكتى ەشكىمنەن مەن سۇرامان.
ەڭبەك ەتەم، ءبىلىم الام، تىنىعام،
التىن زاڭدى جازىلعان بۇل قاعيدام.
ەلىمىزدى جارقىن بولاشاققا جەتەلەيتىن، حالىق مۇددەسىن ءوز مۇددەسىنەن ارتىق قوياتىن ەلباسىنىڭ ارقاسىندا ءبىز، قازاق ەلى، ماڭگىلىك ەل بولىپ قالا بەرەمىز. جالپى، نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى – ەل تىرەگى، ۇلت ماقتانىشى. تۇركى الەمىنىڭ ەڭ تانىمال تۇلعاسى دا – ەلباسى. «قازاقستان»، «استانا»، «نازاربايەۆ» دەگەن سوزدەر بىر-بىرىنەن بولىنبەيتىن ۇعىمعا اينالدى. سوندىقتان دا ەلباسىمىزبەن ماقتانعانىمىز – ەلدىگىمىزبەن ماقتانعانىمىز.
قىمبات تاعايبەك، ءال-فارابي اتىنداعى قازءۇۋ-دىڭ زاڭ فاكۋلتەتىنىڭ قىلمىستىق ءىس،قىلمىستىق ىس-جۇرگىزۋ جانە كريميناليستيكا كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى.
