ءپۋتيننىڭ ۋكرايناعا اشقان سوعىسىنان كەيىن رەسەيدەگى ليبەرالدى وي-پىكىردى جاقتايتىن ۇيىمدار مەن اقپارات قۇرالدارىنىڭ كوپشىلىگى جابىلدى نەمەسە ماڭدايلارىنا "ينواگەنت" (ءستاليننىڭ كەزىندەگى "حالىق جاۋى" دەسەك بولادى) دەگەن ماركيروۆكا باسىپ قانا جۇمىس ىستەۋگە ءماجبۇر بولۋدا. بۇعان كوبەگەندەرى شەتەل استى. وزگە ەلگە كەتكەن رەسەيلىك اقپارات قۇرالدارىنىڭ اراسىندا «دوجد» تەلەارناسى دا بار. ايگىلى ارنا لاتۆيانى پانالاپ، سول ەلدە حابار تاراتىپ، پۋتين رەجيمىمەن كۇرەسۋ ءۇشىن ليسەنزياسىن العان-دى. كۇنى كەشە «دوجد» تەلەارناسى لاتۆيانىڭ زاڭىن قاساقانا بۇزىپ، قاتەلىكتەرىن تۇزەتپەگەنى ءۇشىن ليسەنزياسىنان ايىرىلدى.

ءقازىر رەسەيدىڭ شەتەلدەگى ليبەرالدارى ۇلارداي شۋلاپ، «دوجد» تەلەارناسىنا ارا تۇسۋدە.

ارنانىڭ باس ديرەكتورى ناتاليا سيندەيەۆا تىكەلەي ەفيردە ەڭكىلدەپ جىلاعاننان كەيىن «دوجد» ارناسىنا جاناشىلىرلىق تانىتۋشىلار ۋكراينانىڭ وزىندە دە پايدا بولۋدا.

لاتۆيانىڭ ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارى جونىندەگى ۇلتتىق كەڭەسى جەتەكشىسى يۆارس ابولينش «دوجد» تەلەارناسىنا بەرىلگەن ليسەنزيانى قايتارىپ الۋ "اقپارات قۇرالىنا كورسەتىلگەن قىسىم" دەپ بۇرا تارتقاندارمەن كەلىسپەيتىنىن اشىپ ايتتى.

سونىمەن «دوجد» تەلەارناسىنا قانداي زاڭ بۇزىپ، نەندەي قاتەلىك جىبەردى؟ سوعان توقتالساق.

يۆارس ابولينشتىڭ ايتۋىنشا، تەلەارنا ءبىر ەمەس ءۇش رەت قاتەلىككە بوي الدىرعان.

ءبىرىنشىسى، «دوجد» تەلەارناسى لاتۆيا اۋماعىندا حابار تاراتۋ تۋرالى ليسەنزياعا يە بولعان ساتتە ەلدىڭ حابار تاراتۋ زاڭى بويىنشا اقپاراتتارىن لاتىش تىلىنە اۋدارىپ، ەفيردە كورسەتۋگە مىندەتتەلگەن.

ءبىراق، رەسەيلىك جۋرناليستەر اقپاراتتارىن لاتىش تىلىنە اۋدارىپ، باس اۋىرتپاعان.

بۇدان كەيىن لاتۆيانىڭ ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارى جونىندەگى ۇلتتىق كەڭەسى ولارعا ايىپپۇل سالىپ، زاڭدى ورەسكەل بۇزعاندارىن ەسىنە سالعان.

ءبىراق زاڭسىزدىقتا ءومىر ءسۇرىپ ۇيرەنگەن ورىس جۋرناليستەرى ايىپتارىن سەزىنىپ، ايىلىن جيناۋدىڭ ورنىنا اقپاراتتارىن لاتىش تىلىنە مۇلدە اۋدارمايتىنىن اۋىزشا ايتىپ، وركوكىرەكتىك تانىتقان.

ەكىنشىدەن، «دوجد» تەلەارناسىنىڭ تىلشىلەرى حابار تاراتۋ بارىسىندا قىرىمدى رەسەيدىڭ تەرريتورياسى رەتىندە بەينەلەگەن كارتانى پايدالانعانى دا لاتىشتارعا تۇرپىدەي ءتيىپتى.

بۇگىندە وركەنيەتتى ەلدەردىڭ كوشىنە ىلەسكەن لاتۆيا ءۇشىن قىرىم ۋكراينا تەرريتورياسى ەكەنى بەلگىلى.

دەمەك، «دوجد» تەلەارناسى سونى بىلە تۇرا، زاڭسىز ارەكەتكە بارعان. مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ تەلەارنا باسشىلىعى ونى ديزاينەردىڭ "بىلمەستىگى" دەپ جىلى جاۋىپ قويۋ سالعان. بايقۇس لاتىشتار وعان دا كونىپتى.

ءۇشىنشى، «دوجد» تەلەرناسىنىڭ ءجۋرناليستى الەكسەي كوروستەليەۆ رەسەيدىڭ وككۋپانت اسكەرىنىڭ مايدان شەبىندەگى اۋىر جاعدايىن كورگەندە – ولارعا جانىپ اشىپ، تىكەلەي ەفيردە وتىرىپ، ءدۇيىم جۇرتتى ورىس اسكەرىنە ەكيپيروۆكا جيناپ بەرۋگە ۇندەگەن.

مىنە، وسى سوزدەن كەيىن لاتۆيا ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارى جونىندەگى ۇلتتىق كەڭەسىنىڭ تالاعى تارس ايىرىلعان عوي.

بۇل ەندى جاي عانا زاڭ بۇزۋ ەمەس، لاتىشتاردىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىن مانسۇقتاۋ بولاعانى انىق. ەگەر رەسەيدىڭ ارنالارىندا جۇمىس ىستەيتىن ءبىر جۋرناليست ۋكراينا اسكەرىنە ءىش تارتىپ اڭگىمە ايتسا، ءپۋتيننىڭ جاندايشاپتارى ونى تۇرمەنىڭ تۇبىندە شىرىتەر ەدى. ال لاتىشتار «دوجد» ارناسىنىڭ ەركەلىگىنە ءبىرازعا دەيىن كوتەرىپتى.

مىنە، وسدان كەيىن ۇلتتىق كەڭەس جەتەكشىسى يۆارس ابولينش "دوجد" تەلەارناسىنا بەرىلگەن ليسەنزيانى قايتارىپ الۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعان. ءادىل شەشىم بە؟ ارينە ءادىل! زاڭدى اياق استى ەتكەن ورىس جۋرناليستەرىمەن بۇدان ارى قالاي جۇمىس ىستەۋگە بولادى؟

ەسكەرتە كەتۋىمىز كەرەك، يۆارس ابولينش «ناستوياششەە ۆرەميا» تەلەارناسىنا بەرگەن تۇسىنىكتەمەسىندە لاتۆيانىڭ قاۋىپسىزدىك قىزمەتى ۇلتتىق كەڭەسكە بوتەن ەلدە وتىرىپ، وككۋپانتتاردىڭ اسكەرىنە قولداۋ كورسەتۋگە شاقىرعان «دوجد» ارناسىنا قاتىستى ناقتى شەشىم قابىلداۋدى تالاپ ەتكەنىن دە تىلگە تيەك ەتتى.

بولعان-بىتكەنى وسى. بۇل وقيعادان پۋتين بيلىگىنە قارسى، ليبەرالدى ورىس جۋرناليستەرىنىڭ وي-پايىمىن انىق بايقاۋعا بولدى.

ءيا، «دوجد» ارناسى پۋتين رەجيمىن كۇندەلىكتى سىناپ كەلەدى. سونداعى ماقسات نە؟ ونداعى ماقسات ليبەرالدى كۇشتەردىڭ بيلىككە كەلۋىنە جولاشار جاساۋ. ولاردىڭ بار ويى بيلىككە قول جەتكىزۋ. ودان باسقا ەشقانداي ويى جوق.

وسى وقيعاعا قاتىستى ۋكراينانىڭ يۋتۋب ارنالارىنا پىكىر بىلدىرگەن ءازىربايجاندىق ساياسي ساراپشى راميس يۋنۋس رەسەيدىڭ وزدەرىن ليبەرالدى توپتاردىڭ بەلسەندى وكىلى سانايتىندار رەسەيدىڭ بولاشاعىن، دەموكراتيالىق قۇندىلىققا بوي ۇرۋىن ويلامايتىنىن ايتا كەلە، ولاردىڭ بار ماقساتى – ءپۋتيندى بيلىكتەن تايدىرۋ ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

ايتارى جوق، ءازىربايجاندىق ساراپشى ءدال ايتىپ وتىر. ەگەر الدەقانداي ءبىر الاپات كۇشپەن بيلىك باسىنا الەكسەي ناۆالنىي كەلگەن كۇننىڭ وزىندە دە بۇگىنگى ورىس وپپوزيسياسى يمپەريالىق پيعىلىنان باس تارتپايدى.

ماسەلەن، ءپۋتيننىڭ باستى قارسىلاسى سانالاتىن ناۆالنىي مەن يۋكوس كومپانياسىنىڭ بۇرىنعى قوجايىنى حودوركوۆسكييگە قىرىمنىڭ ستاتۋسىنا قاتىستى سۇراق قويعاندا كىبىرتىكتەپ قالاتىنىنا تالاي رەت كۋا بولادىق.

دەمەك، ولاردىڭ پۋتيننەن اناۋ ايتقانداي ايىرماشىلىعى جوق.

ناۆالنىي بيلىككە كەلسە، ۋكرايناعا قىرىمدى قايتارىپ بەرە سالمايتىنى ايدان انىق. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى – يمپەريالىق دەرتكە شالدىققان ليبەرالدى كۇشتەردەن ەشقاشان ءۇمىت كۇتۋگە بولامايدى.

وزدەرىن ليبەرالدى توپتىڭ بەلسەندى وكىلى ساناپ كەلگەن (ءالى دە سولاي ويلايدى) اناتوليي چۋبايس، الەكسەي كۋدرين، قازاق جەرىندە تۋعان گەرمان گرەف رەسەيدىڭ وزگەرۋى ءۇشىن نە ىستەدى؟ تۇكتە ىستەگەن جوق.

چۋبايستىڭ ءوزى ءپۋتيندى بيلىككە اكەلدى دە، سوڭىندا جەمقورلىقتىڭ ۇيىعىنا باتىپ، سوعىس باستالعان ءساتتى ەلدەن كەتىپ قالدى.

ولار رەسەيدىڭ وزگەرىپ، يمپەريالىق پيعىلىنان ايىرىلۋى ءۇشىن ساۋساعىنىڭ ۇشىن دا قيمىلداتقان جوق.

ەندى «دوجد» ارناسىنا قايتا ورالساق، ءدال ءقازىر پۋتيننەن قاشقان ليبەرالدار (ولار قاشۋدان باسقا نە ءبىلۋشى ەدى؟) لاتۆيانى ءسوز بوستاندىعى ساقتامايتىن ەل رەتىندە ايداي الەمگە اشكەرەلەۋگە "كۇش سالىپ" جاتىر.

مۇنىمەن قالاي اقىلعا جەڭدىرۋگە بولادى؟ ءتىپتى، ۋكراينانىڭ وزىندە «دوجد» ارناسىنىڭ ليسەنزيادان ايىرىلعانىنا قامىققاندار تابىلۋدا. بۇعان ءبىز تاڭقالمايمىز. كەرەك دەسەڭىزدەر «دوجدتى» قولداۋشىلار قازاقستاننان دا تابىلىپ قالادى.

بىزدەر پۋتين ساياساتى پروپاگانديست سولوۆيەۆ پەن سكابەيەۆالاردىڭ توك-شوۋلارىمەن عانا تارايدى دەسەك قاتتى قاتەلەسەمىز.

ءپۋتيننىڭ ساياساتى ورىستىڭ ادەبيەتى، مادەنيەتىمەن دە تارايتىنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.

كەرەك دەسەڭىز، اراسىندا كرەملدىڭ ساياساتىن اراسىندا ايىپتاپ قوياتىن پوزنەردىڭ ءوزى رەسەيدىڭ يمپەريالىق ساياساتىنىڭ تاراتۋشى دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولماس ەدى.

بۇگىندە قاراپايىم گازدىڭ ءوزىن قارۋعا اينالدىرىپ وتىرعان پۋتين ءوز ساياساتىن جۇرگىزۋ ءۇشىن تولستوي مەن پۋشكيننىڭ شىعارمالارىن پايدالانۋدان باس تارتپايتىنى انىق.

ەندى ويلاڭىزشى، لاتۆيا ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارى جونىندەگى ۇلتتىق كەڭەسىنىڭ جەتەكشىسى يۆارس ابولينش «دوجد» تەلەارناسىنىڭ زاڭدى قالاي بۇزعانىن سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي ايتىپ، كورسەتىپ بەردى.

ال وسىدان ورىس جۋرناليستەرى ساباق الدى ما؟ العان جوق.

ايتالىق، «دوجدتىڭ» باس رەداكتورى تيحون دزيادكو «ناستوياششەە ۆرەميا» تەلەكانالىنا بەرگەن سۇحباتىندا زاڭ بۇزىپ، قاتەلىك جىبەرگەندەرى ءۇشىن مۇلدە وكىنبەيتىندەرىن ايتتى. وسىدان-اق ولاردىڭ يمپەريالىق كەسەلدەن ايىقپاعانىن اڭعارۋعا بولادى.

بۇگىندە شەتەلدى پانالعان ورىس جۋرناليستەرى وزدەرىنىڭ زاڭ بۇزعانىن ايىپ سانامايدى. ەسەسىنە «لاتۆيا بيلىگى ءسوز بوستاندىعىن شەكتەپ وتىر» دەپ ورشەلەنە بايبالام سالۋدا.

وسى جايتتان پۋتينگە قارسى كەز كەلگەن ءجۋرانليستى ەل اۋماعىنا كىرگىزۋ ءقاۋىپتى ەكەنىن اڭعارۋعا بولادى.

بۇگىندە ۋكراينا پۋتيننەن بۇرىن ورىس يمپەرياليزمىنەن قاتتى جاپا شىگىپ وتىرعانىن ءتۇسىنۋى كەرەك.

ال يمپەريالىق كەسەلگە ۇشىراعان كەز كەلگەن ادام مەملەكەت ءۇشىن ءقاۋىپتى. بۇگىندە جالعىز ۋكريانا ەمەس، تۇتاس پوستكەڭەستىك ەلدەرى ورىس يمپەرياليزمىنەن جاپا شەگۋدە. قازاقستاندا قازاق ءتىلىنىڭ ءوز تۇعىرىنا قونباۋىنا ءدال وسى ورىس يمپەرياليزمى كىنالى.

نۇرلان جۇماحان

https://dalanews.kz/kogam/84393-eriktiler-algys-ushin-gana-engbek-etedi

https://dalanews.kz/news/84255-zangdy-qoqys-poligondarynyng-tapshylyg

https://dalanews.kz/aimak/84225-ridderdegi-apat-akhmetov-yenergetika-m