قازىرگى جاھاندانۋ داۋىرىندە ادامزات بالاسىنىڭ الدىندا تۇرعان وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ. بۇل تۇرعىدا ءدىنارالىق كەلىسىم – قوعامداعى تىنىشتىقتىڭ، ىنتىماق پەن ءوزارا تۇسىنىستىكتىڭ ماڭىزدى تىرەگى. ءارتۇرلى ءدىندى، ءتىلدى، مادەنيەتتى ۇستاناتىن ۇلت وكىلدەرى اراسىندا سىيلاستىق پەن تاتۋلىق ورناماعان جەردە تۇراقتى دامۋ تۋرالى ايتۋ مۇمكىن ەمەس.

سەبەبى، ءدىنارالىق ديالوگ – ءوزارا تۇسىنىستىكتىڭ التىن كوپىرى. ول قوعامداعى ءتۇرلى ءدىن وكىلدەرىنىڭ ءبىر-بىرىن تەرەڭىرەك تۇسىنۋىنە، اشىق پىكىر الماسۋىنا، توزىمدىلىكتى دامىتۋىنا جول اشادى. دىندەر اراسىنداعى ەرەكشەلىكتەر مەن ايىرماشىلىقتارعا قۇرمەتپەن قاراۋعا شاقىرادى. الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەردىڭ تۇپكى ماقساتى – ادامگەرشىلىككە، مەيىرىمدىلىككە، ادىلدىككە تاربيەلەۋ.  ال ءدىنارالىق كەلىسىم وسى ورتاق قۇندىلىقتار نەگىزىندە ادامدار اراسىندا سەنىم مەن تاتۋلىقتى قالىپتاستىرادى، قوعامدىق تۇراقتىلىققا تىكەلەي اسەر ەتەدى.

قوعامدىق تۇراقتىلىق – مەملەكەت دامۋىنىڭ ىرگەتاسى. حالىق اراسىندا ءدىنارالىق ارازدىق پەن الاۋىزدىق تۋىنداعان جاعدايدا، ەلدىڭ بەرەكەسى مەن ىنتىماعىنا سىزات ءتۇسىپ، دامۋىنا ءقاۋىپ تونەدى.  ال ادامدار ءبىر-بىرىنىڭ ءدىني ەرەكشەلىكتەرىنە قۇرمەتپەن قاراپ، سىيلاستىق پەن تاتۋلىقتا ءومىر سۇرەتىن بولسا  قوعامنىڭ ىلگەرى داميتىنى انىق. سوندىقتان ءدىنارالىق كەلىسىم – تەك رۋحاني عانا ەمەس، ساياسي جانە الەۋمەتتىك تۇراقتىلىقتىڭ دا نەگىزى.

بەيبىتسۇيگىشتىك پەن ىنتىماق ءتارىزدى قاسيەتتى قۇندىلىقتار قازاق حالقىنىڭ تاريحي ساناسىندا ەجەلدەن قالىپتاسقان.  «ءبىز قازاق دەگەن مال باققان ەلمىز، ەشكىمگە سوقتىقپاي جاي جاتقان ەلمىز...»، - دەپ ءۇش عاسىرعا جۋىق ۋاقىت بۇرىن اتاقتى قازىبەك ءبيدىڭ  ايتقانى سونىڭ دالەلى ىسپەتتى. ماڭايىنان جاۋ ىزدەمەگەن، كەرىسىنشە دوستىق پەيىل تانىتاتىن، قوناقجاي  حالقىمىزدىڭ ۇرپاعى دا وزگە ادامداردىڭ ءدىنى مەن سەنىمىنە قۇرمەتپەن قاراپ، تاتۋلىقتا ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. بۇل تاريحي ءداستۇردىڭ جاڭا دەڭگەيدە  جالعاسىن تاۋىپ كەلە جاتقانىنىڭ جارقىن كورىنىسى جانە  باسقا ەلدەر ءۇشىن ۇلگى بولاتىن تاجىريبە.

حالىقارالىق ماڭىزدى الاڭداردا ءدىنارالىق كەلىسىم ماسەلەسى قوزعالعاندا ەڭ الدىمەن قازاقستاندىق قوعامدىق كەلىسىم ۇلگىسىن مىسالعا كەلتىرەدى. قازاقستان – كوپۇلتتى ءارى كوپ كونفەسسيالى مەملەكەت.  ەلىمىزدە 130-عا جۋىق ۇلت وكىلى ءتاتۋ-تاتتى ءومىر سۇرۋدە جانە ولار ءار ءتۇرلى ءدىندى ۇستانادى. سوڭعى مالىمەتتەرگە سايكەس قازاقستاندا 18 كونفەسسيانى قامتيتىن 3999 ءدىني بىرلەستىك تىركەلگەن. وسىنداي ەتنوستىق، كونفەسسيالىق جانە مادەني سانالۋاندىق جاعدايىندا بەيبىتشىلىك پەن بىرلىكتى ساقتاۋ – مەملەكەتتىڭ نەگىزگى ۇستانىمدارىنىڭ ءبىرى.

ەلىمىزدە 2003 جىلدان بەرى جۇيەلى تۇردە وتكىزىلىپ كەلە جاتقان الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ سەزى سونىڭ ايعاعى. بۇل فورۋم قازاقستاندى بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمدى باستى قۇندىلىق ەتكەن ەل ەكەنىن بۇكىل الەمگە پاش ەتتى، سونداي-اق جاھاندىق ءدىنارالىق ديالوگتىڭ بىرەگەي جانە بەدەلدى تۇعىرناماسىنا اينالدى.

الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر قاۋىمداستىعى اراسىندا ءوزارا قۇرمەت پەن توزىمدىلىككە قول جەتكىزۋگە جانە بۇكىل ادامزاتقا ءادىل، ءقاۋىپسىز بولاشاق قۇرۋعا باعىتتالعان حالىقارالىق بەدەلدى فورۋم ءوزىنىڭ ميسسياسىن ورىنداپ كەلەدى.

سونىمەن قاتار،  الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرى، بەدەلدى ساياساتكەرلەر مەن  قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن وتەتىن حالىقارالىق ماڭىزى بار ديالوگ پلاتفورماسىنىڭ ىقپالىن ودان ءارى نىعايتۋ ءۇشىن «الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرى سەزىن دامىتۋدىڭ 2023-2033 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسى» ازىرلەندى.

اتالعان قۇجاتقا سايكەس ادامداردىڭ ءدىني سەزىمدەرىن قاقتىعىستار مەن سوعىس قيمىلدارىن ءورشىتۋ جانە ۋشىقتىرۋ ءۇشىن پايدالانۋعا جول بەرمەۋ، راديكاليزمگە، ەكسترەميزمگە، تەرروريزمگە جانە زورلىق-زومبىلىققا ولاردىڭ كەز كەلگەن كورىنىستەرىندە ۇزدىكسىز قارسى تۇرۋ سەزدىڭ نەگىزگى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

دىندەر مەن ۇلتتار اراسىنداعى ديالوگ پەن سىيلاستىقتى نىعايتىپ، كەلىسپەۋشىلىكتى كۇش كورسەتۋ ارقىلى ەمەس، كەلىسىم مەن ىمىراعا كەلۋ ارقىلى شەشۋگە شاقىرادى. بۇل اسىرەسە الەمدە گەوساياسي قاراما-قايشىلىقتار مەن شيەلەنىستەر ءورشىپ تۇرعان كەزەڭدە ۇلكەن ماڭىزعا يە ەكەنى داۋسىز.

ءبىز بۇدان ءدىنارالىق كەلىسىمنىڭ بەيبىتشىلىك پەن ىنتىماقتى ساقتاۋدا  اسا ماڭىزدى ءرول اتقاراتىنىن كورەمىز. سەبەبى، ءدىن – وتە نازىك ماسەلە. ادامنىڭ ءدىني نانىمى ونىڭ جەكە باسىنىڭ شارۋاسى بولعانىمەن، ول قوعامعا تىكەلەي اسەر ەتەدى.

تۇراقتىلىقتى بەرىك ۇستاۋدى كوزدەگەن كەز كەلگەن مەملەكەت ءدىنارالىق  كەلىسىمگە ەرەكشە نازار اۋدارادى.  سەبەبى،  ءدىنارالىق كەلىسىم – تۇراقتىلىقتىڭ نەگىزگى كومپونەنتتەرىنىڭ ءبىرى.  

قازاقستاندىق ءدىنارالىق كەلىسىم ۇلگىسى – تولەرانتتىلىقتىڭ، پاراساتتىلىقتىڭ جانە ءوزارا قۇرمەتتىڭ ناتيجەسى. بۇل – ەلىمىزدىڭ بەيبىت ءومىر ءسۇرۋىنىڭ، تۇراقتى دامۋىنىڭ كەپىلى.

ءدىنارالىق كەلىسىمدى ساقتاۋ – تەك مەملەكەتتىك قۇزىرىنداعى نەمەسە ءدىن قايراتكەرلەرىنە جۇكتەلگەن شارۋا ەمەس. ول بۇكىل قوعامنىڭ ورتاق ءىسى، ءاربىر ازاماتتىڭ مىندەتى.

ۋاقىت سىنىنان وتكەن ۇلتارالىق جانە ءدىنارالىق كەلىسىمنىڭ قازاقستاندىق مودەلىنە سۇيەنە وتىرىپ، قۇرمەت پەن تۇسىنىستىك، سابىر مەن توزىمدىلىك ارقىلى عانا ءبىز ۇلتتىڭ بىرلىگىن نىعايتىپ، ەلدىڭ ىنتىماعىن ساقتاي الامىز. وسى قۇندىلىقتاردى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، كەلەر ۇرپاققا اماناتتاۋ ارقىلى عانا ءبىز جارقىن بولاشاققا نىق قادام باسامىز.

ءدىنارالىق كەلىسىم – بۇل تەك ءدىني ماسەلەلەردىڭ عانا ەمەس، جالپىۇلتتىق بىرلىكتىڭ، الەۋمەتتىك تۇراقتىلىقتىڭ، بەيبىت ءومىردىڭ نەگىزى. تاتۋلىق بار جەردە – بەرەكە بار. سوندىقتان ءارقايسىمىز ءدىني تولەرانتىلىقتى، سىيلاستىق پەن كەلىسىمدى ساقتاۋعا ۇلەس قوسايىق.    

ق.بەيسەنگازين،

كونفەسسياارالىق جانە ءدىنارالىق ديالوگتىڭ حالىقارالىق ورتالىعىنىڭ ادىستەمەلىك جۇمىس جانە جيناقتاۋ دەپارتامەنتىنىڭ باس ساراپشىسى