عىلىم-تەحنيكا وزگەرىسى كۇن سايىن جاڭالانىپ، باسەكە جىلدان-جىلعا كۇشەيگەن زاماندا ءوندىرىس وشاقتارىن دامىتىپ، حالىقتىڭ قاجەتىنە جاراتۋ – قازىرىگى ۋاقىتتاعى باستى ماقساتتاردىڭ ءبىرى. ەل يگىلىگىنە جاراتىلىپ، ەكونوميكالىق قۋاتتى جوعارلاتاتىن كەلەلى ىستەر الماتى وبلىسى كوكسۋ اۋدانىندا ويداعىداي اتقارىلىپ، ءوز جەمىسىن بەرۋدە.
جەر جانناتى – جەتىسۋ جەرىنەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنت ماجىلىسىنە دەپۋتاتتىققا سايلانعان ومارحان وكسىكبايەۆ، امانگەلدى داۋرەنبايەۆ، ءابدىماناپ بەكتۇرعانوۆ قاتارلى حالىق قالاۋلىلارى قاڭتاردىڭ ونىنشى جۇلدىزى جۇمىس ساپارىمەن اۋدانعا كەلدى. ەكونوميكانىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرەتىن كەلەلى ىستەرگە كەڭىنەن توقتالىپ، اۋدانداعى قاراپايىم حالىقتىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىمەن تانىستى. اۋدان اكىمى الماس ءادىل، «نۇر وتان» پارتياسى كوكسۋ اۋداندىق فيليالىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى تولەگەن جانىسبەك جانە اۋداندىق ءماسليحاتتىڭ حاتشىسى الديبەك دوسىمبەكوۆتىڭ باستاۋىمەن حالىق قالاۋلىلارى ەڭ الدىمەن اۋدانداعى ءىرى ونەركاسىپ ورىنداردىڭ ءبىرى – «كوكسۋ» قانت زاۋىتىنا باردى.
تاياۋ جىلداردان بەرى اۋداننىڭ اۋىل شارۋاشىلىق سالاسى قارقىندى دامىپ، اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي ناتيجەگە قول جەتكىزدى. اسىرەسە، جەتىسۋ جەرىندە قانت قىزىلشاسىن وسىرۋدە كوش باستاپ تۇرعان اۋداننىڭ بۇگىنگى قارقىندى جۇمىسى كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، حالىقتىڭ القاۋىنا بولەندى. ىرگە تاسى سوناۋ 1934 جىلى قالانعان كاسىپورىننىڭ بۇگىنگى اياق الىسى كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىققانى انىق. بيىلعى جىلدىڭ ەرتە كوكتەمنەن باستاپ سوناۋ كەڭەس زامانىنان قالعان ءبىر قاتار ەسكى تەحنيكالارعا وزگەرىس ەنگىزىلىپ، زاۋىتقا مودەرنيزاسيا جاسالعان. بۇرىن جۇمىستىڭ نەگىزگى ءبولىمى قولمەن جاسالسا، ءقازىر دەرلىكتەي اۆتوماتقا كوشكەنىنە ريزاشىلىق بىلدىرگەن حالىق قالاۋلىلارى بيىلعى جىل زاۋىتقا جاڭادان الىنعان ەكى سەحتى كوزدەن كەشىرىپ، جۇمىس بارىسىمەن تانىستى.
ءبىر سەحقا ءۇش فيلتر ورناتىلسا، تاعى ءبىر سەحقا قانتتى قايناتاتىن ەكى ۆاكوم اپپاراتى قويىلدى. بەلارۋسسيادان ارنايى كومپرەسسور الىپ كەلگەن. بارشاعا ءمالىم بولعانداي وتكەن جىلى دا زاۋىتقا مودەرنيزاسيا جاسالعان. ول كەزدە دە ءبىر تالاي تەحنيكا جاڭارتىلعان.زاۋىتتىڭ جۇمىسىمەن جەكە-جەكە تانىسقان دەپۋتاتتار جىل سايىن زاۋىتتىڭ تەحنيكاسى وسىلاي اۋىستىرىلسا، الداعى 5-6 جىلدىڭ كولەمىندە زاۋىت تۇگەلىمەن جاڭارىپ بولاتىنىنا سەنىم ءبىلدىردى.
قارقىندى جۇمىس ءجۇرىپ جاتقان قانت زاۋىتىنىڭ قانت قىزىلشاسىن جيناۋ، تازارتۋ، وڭدەۋ، مانەرلەۋ ارقىلى سوڭىندا تازا ءونىم ءوندىرۋ جۇمىسىمەن ءجىتى تانىسىپ، اپپاق قانتتى ءوز قولدارىمەن ۇستاپ، ەتكەن ەڭبەكتىڭ اقتالعانىنا ريزاشىلىق ءبىلدىردى.
حالىق قالاۋلىلارى اۋدانداعى قايتا وڭدەۋ سالاسىنىڭ كوش باسىندا تۇرعان ىرگەلى كاسىپورىنداردىڭ ءبىرى – «ۋىز ماي» ج ش س مايبۇرشاق وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ تىرلىگىنە دە نازار سالعاندى ءجون كورىپ، ارنايى ات باسىن بۇرىپ، ونداعى جۇمىسشىلارمەن اڭگىمەلەستى. جۇمىسشىلاردىڭ تۇرمىس جانە باسقا دا جاعدايلارىن سۇراستىردى. اتالمىش مەكەمەنىڭ جۇمىس بارىسىمەن فيليال ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى قاناعات بوسقىنوۆ تانىستىردى. ول مايبۇرشاق زاۋىتىنداعى وزىق ۇلگىدەگى تەحنولوگيالاردىڭ ارتىقشىلىعى، زاماناۋي تەحنيكالاردىڭ ونىمدىلىگى تۋرالى جان-جاقتى ايتىپ، كەيىنگى جىلدارى ءونىمدى قايتا وڭدەۋدىڭ قارقىن الا باستاعانىن جەتكىزدى. جالپى ينۆەستيسيالىق قۇنى – 315 ميلليون تەڭگەنى قۇرايدى. زاۋىتتىڭ قۋاتتىلىعى جىلىنا 16800 توننا مايبۇرشاق داقىلىن وڭدەۋگە جەتەدى. زاۋىتتىڭ شىعارعان ءونىمىنىڭ 20 پايىزىن شەتەلگە ەكسورت جاساسا، 80 پايىزى ەلىمىز ىشىندە ساتىلادى. وبلىس بويىنشى جىلىنا 400 مىڭ توننا بۇرشاقتى وڭدەي الاتىن ءتورت زاۋىت بار ەكەنىن ەسكرگەن دەپۋتاتتار الداعى ۋاقىتتا بۇل كاسىپورىنداردىڭ قۋاتتىلىعىن ارتتىراتىن جاعدايدىڭ جاسالاتىنىنا سەنىم ءبىلدىردى.
اۋداننىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن تانىسقان سوڭ پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى امانگەلدى داۋرەنبايەۆ «نۇر وتان» پارتياسى كوكسۋ اۋداندىق فيليالىنىڭ ءماجىلىس زالىندا قوعامدىق قابىلداۋ وتكىزىپ، قاراپايىم حالىقتىڭ كوكەيىندەگى ءارتۇرلى ويدى ارقالاپ كەلگەن اۋداندىق ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەردى.
«وتكەندە جاڭا جىل مەرەكەسى قارساڭىندا جول پوليسياسى الماتى قالاسىنان كەلە جاتقان كولىك جۇرگىزۋشىسىنىڭ ماشينا نومەرىن شىعارىپ العان. ول وزىنە سالىنعان ايىپپۇلدى تولەيىن دەسە، قابىلدايتىن ورگانداردىڭ بارلىعى دەمالىپ كەتكەن. وسى ايىپپۇلدى تولەۋدى دەمالىس كۇننەن باسقا كۇنگە قويۋعا بولماي ما؟»- دەگەن اۋداندىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى شاح گۋسەننىڭ سۇراعىنا :
– ارينە، ءارقانداي زاڭ ەلىمىز ازاماتتارىنىڭ بارلىعىنا بىردەي اتقارىلادى. «تارتىپكە باعىنعان قۇل بولمايدى» دەگەن بولاتىن باۋىرجان مومىش ۇلى. ءبىراق تا جول ەرەجەسىن بۇزعانى ءۇشىن ماشينانىڭ ءنومىرىن شەشىپ الادى دەگەندى تۇڭعىش ەستىپ وتىرمىن. مەن بۇل ماسەلەنى الداعى ۋاقىتتا كوتەرەتىن بولامىن،- دەپ جاۋاپ بەردى.
«گاز قۇبىرى اۋدانداعى ءبىرقاتار ەگىستىكتەردى باسىپ وتەدى. ەگىستىككە اۋاداي قاجەتتى سۋ توعاندارىن بۇرىنعى قالپىنا كەلتىرىپ بەرە الا ما؟»، - دەگەن شارۋا قوجالىقتاردى الاڭداتقان سۇراققا:
– ەل بولاشاعى ەنەرگيامەن بايلانىستى ەكەنىن سەزىنەتىن ۋاقىت جەتتى. اسىرەسە، قاراپايىم حالىقتىڭ تۇرمىسىنا وتە قاجەتتى ەكەنىن ءبارىمىز دە ۇعىنامىز. گاز قۇبىرىنا دا جوعارىدان قوماقتى قارجى بولىنگەن. ولار سىزدەردىڭ جەردى پايدالانىپ بولعان سوڭ قالپىنا كەلتىرۋگە مىندەتتى. بۇل شارۋانى جەرگىلىكتى بيلىك قاتاڭ باقىلاۋعا الۋ كەرەك، – دەدى حالىق قالاۋلىسى.
«التىن اسىق»، «قۇلان»، «سىباعا» قاتارلى مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ 14 پايىز ءوسىمىنىڭ تەڭ جارتىسىن ياعني 7 پايىزىن ۇكىمەت تولەيتىن بولعان. ءقازىر سول اقشا نە ءۇشىن تولەنبەيتىن بولدى ،- دەگەن سۇراق قويدى اۋداندىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى قاليبەك الپىسبايەۆ.
– قازىرگى كۇندە اۋىلشارۋاشىلىق سالاسىن دامىتۋ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ بىرىنە اينالدى. جوعارىدا ءسىز كوتەرگەن ماسەلە ءالى دە شەشىمىن تاپپادى. بۇل باعدارلامالاردان وزگە حالىققا ءتىپتى دە قولايلى مەملەكەتتىك باعدارلاما جاسالۋ ۇستىندە. الداعى ۋاقىتتا وڭ شەشىمىن تاباتىنىنا سەنىم مول،- دەپ جاۋاپ بەردى امانگەلدى داۋرەنبايەۆ.
قوعامدىق قابىلداۋ وتكىزگەن جانە اۋدانداعى ءار ءتۇرلى ءوندىرىس وشاقتارىنا ات باسىن بۇرعان قازاقستان رەسپۋبليكاسۋ پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارى ەلباسى ساياساتىنىڭ اۋىلدىق جەرلەردە ويداعىداي ورىندالىپ جاتقاندىعىنا شىن جۇرەكتەن ريزا ەكەندىكتەرىن ءبىلدىردى.
الاش ءتۇرسىنالى، الماتى وبلىسى
