ارالعا قولدان جاڭبىر جاۋعىزىپ، Rainman اتانعان قازاقستاندىق عالىم التاي اينابەك 3 اي بۇرىن الماتىنىڭ كوك تۇتىنىمەن كۇرەسۋدى قولعا الدى. ءىرى مەگاپوليستىڭ جاعدايىنا الاڭداپ، ارنايى جوبا ازىرلەگەن عالىم ءتۇيىنى شەشىلمەي تۇرعان ماسەلەنى اياقتان تۇرعىزۋعا بولاتىنىن جەتكىزگەن ەدى. الايدا ءماجىلىس دەپۋتاتى سەرگەي پونوماريەۆ اينابەكتىڭ جوباسىنا كۇمانمەن قارايتىنىن جاسىرمادى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
“ءبىر ادامنىڭ “سيقىرلى تاياقشانى” قولدانىپ، بۇكىل قالانى تازارتىپ جىبەرگەنى ماعان تاڭسىق. ەگەر بۇل شىندىققا جاناسسا، ءوزىم بارىپ، قولىن قىسىپ، ونى الماتىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى دەپ جاريالاۋىن سۇرار ەدىم. ءبىراق شىنى كەرەك، بۇعان سەنۋ قيىن”، – دەدى پونوماريەۆ KazTAG رەداكسياسىنا بەرگەن سۇحباتىندا.
ول الماتى ەكولوگياسىن تەك كەشەندى شارالار ارقىلى شەشۋگە بولاتىنىن ايتتى. ماسەلەن، جىلۋ ەلەكتر ستانسالارىن گازعا كوشىرۋ، ەكولوگيالىق تازا كولىك تۇرلەرىن دامىتۋ، قۇرىلىس قالدىقتارىن باقىلاۋسىز تاسىمالداۋعا قارسى كۇرەس جانە باسقا دا شارالار كىرەتىنىن جەتكىزدى.
دەپۋتاتتىڭ ايتۋىنشا، الماتىداعى جىلۋ ەلەكتر ورتالىعى (جەو-2) 2026 جىلدىڭ 31 جەلتوقسانىندا گازعا تولىق اۋىسادى.
“بۇل جوبانى ءقازىر ءۇش قىتايلىق كومپانيا مەن Siemens اتتى اۆستريالىق كومپانيا جۇزەگە اسىرۋدا. قاجەتتى قازاندىقتار اقش-تا جاسالىپ، الماتىعا جەتكىزىلىپ جاتىر. جوبا كولەمى وراسان، بارلىعى بەلگىلەنگەن مەرزىمدە اياقتالادى”، – دەدى ول.
دەگەنمەن، پونوماريەۆ الماتىنىڭ كومىردەن تولىعىمەن باس تارتپايتىنىن ەسكەرتتى.
“اپاتتىق جاعدايلاردا ءبىز ەكىباستۇزدىڭ كومىرىن رەزەرۆتىك وتىن رەتىندە پايدالانا الامىز”، – دەپ ءتۇسىندىردى ول.
وسى تۇستا، دەپۋتات گازعا كوشۋدىڭ ءبىر كەمشىلىگىن اتادى.
"گازدى قولدانۋ كومىرگە قاراعاندا 2–2،5 ەسە قىمبات. بۇل ءتاريفتىڭ وسۋىنە اكەلەدى"، – دەدى ول.
سونىمەن بىرگە دەپۋتات ەكولوگيانى جاقسارتۋ ءۇشىن زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر تۋرالى ايتىپ ءوتتى. وعان قۇرىلىس قالدىقتارىن رۇقساتسىز تاستاۋعا قاتىستى قاتاڭ شارالار مەن جاسىل جەلەكتەردى زاڭسىز كەسۋگە قارسى قاتاڭ نورمالار ەنگىزىلدى.
KazTAG رەداكسياسى الەمدىك تاجىريبەدە قالالاردىڭ اۋاسىن تازارتۋ تەحنولوگيالارىن زەرتتەي كەلە، مۇنداي اۋقىمدى قالالاردا اۋانى تەز ءارى ءتيىمدى تازارتاتىن كەڭىنەن قولدانىلاتىن جۇيەلەردىڭ جوق ەكەنىن انىقتادى. قازىرگى تاڭدا ءبىرقاتار ەكسپەريمەنتتىك ادىستەر عانا بار:
- سموگ مۇنارالارى(Smog Free Tower). قىتايدا جاسالعان بۇل قۇرىلعىلار اۋانى شەكتەۋلى اۋماقتا تازارتادى. الايدا الماتى سياقتى ءىرى قالا ءۇشىن مۇنداي مۇنارالاردىڭ مىڭداعان داناسىن ورناتۋ مۇمكىن ەمەس.
- جاسىل جەلەكتەر. اعاشتار مەن وسىمدىكتەر زياندى زاتتاردى سىڭىرەدى، ءبىراق بۇل ۇزاق مەرزىمدى شەشىم.
- ينوۆاسيالىق ماتەريالدار. قۇرىلىس نىساندارىنا زياندى زاتتاردى جوياتىن ارنايى جابىندار قولدانۋ مۇمكىندىگى زەرتتەلۋدە.
- دروندار مەن اەروزولدەر. لاستانعان اۋانى تازارتۋعا ارنالعان ەكسپەريمەنتتىك جوبالار بار، ءبىراق ولار ءالى تولىق زەرتتەلمەگەن.
ءماجىلىس دەپۋتاتى پونوماريەۆتىڭ پىكىرىنشە، الماتى اۋاسىن تازارتۋ ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن ناقتى ءارى عىلىمي نەگىزدەلگەن تاسىلدەر قاجەت.
ايتا كەتەيىك، بۇعان دەيىن الماتىدا نارەستەگە دەيىن تەمەكى شەگىپ جاتىر دەپ دابىل قاققان مامان Dalanews.kz اگەنتتىگىنە جاڭا جوباسىن تانىستىرعان بولاتىن.
“تەحنولوگيا جاڭا بولعاندىقتان، ونى ەندىرۋ تەتىكتەرى مەن ولشەۋ جولدارىنىڭ بەكىتىلگەن جوسپارى جوق. اكىمشىلىكپەن جۇزەگە اسپاي كەلەدى. ءبىز ءبىرىنشى كەلسەك تە، ءاردايىم ەكى اي تەگىن جۇمىس جۇرگىزەمىز. ناتيجە كورسەتكەننەن كەيىن، ونى تازا كۇيىندە ساقتاپ وتىرۋعا كۇش جۇمسايمىز. وسىلايشا ەكى اي ىشىندە ۆەريفيكاسيالىق قۇرالداردى بەكىتكەننەن كەيىن قارجىلاندىرۋ كوزدەرى ارقىلى بىرنەشە جىل بويى جۇمىس جۇرگىزۋ ۇسىنىسىن جاساعان ەدىك. باستاپقى 3-5 جىل ارالىعىندا كوممەرسيالىق جوبا ەتىپ، ارى قاراي الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگىنە تەحنولوگيانى وتكىزۋ ماسەلەسىن قاراستىرعانبىز. دەگەنمەن اكىمدىكتەن جاۋاپ بولمادى. سوندىقتان بۇل جولى اتالعان جوبانى عىلىم، تەحنولوگيا، بيزنەس الەۋمەتپەن بىرىگىپ جۇرگىزەمىز”، - دەدى مامان.
سونىمەن قاتار عالىم جوبانى اياقتان تۇرعىزۋ ءۇشىن قايىرىمدىلىق قورى اشىلعانىن قۇلاققاعىس ەتتى.
“جوبانى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن كاسىپكەرلەردەن دەمەۋشىلىك ەتۋىن سۇراپ، حاتتار دايىنداپ وتىرمىز. وسى ماقساتتا ارنايى “Altay Rain Man foundation” قورىن اشتىق. وسى قور ارقىلى جوبانى ىسكە اسىرامىز دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. جەتى ايعا سوزىلاتىن جوبادا ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ بىرەۋىمەن كوللابوراسيا جاساپ، سول جەردە تەحنولوگيانىڭ عىلىمي زەرتتەۋ قۇرالدارىن بىرگە بەكىتىپ، قازاقستان قالالارىنىڭ اۋاسىن جاقسارتۋعا بايلانىستى عىلىمي جۇمىسپەن اينالىسامىز. ادامداردىڭ كوشەدە بەتپەردەسىز جانە كولىك تەرەزەسىن اشىپ وتىرا الاتىنداي جاعدايىن جاساۋعا ارەكەتتەنەمىز”، - دەگەن ەدى جوبا اۆتورى.