اتالعان تالاپ سونىڭ ىشىندە جۇك تاسىمالىنا، ەاەو ەلدەرىنىڭ اراسىنداعى ترانزيتكە دە قاتىستى. ناقتىراق ايتساق قازىردە ىشكى جانە ەكسپورتتىق جەكە تاريفتەردىڭ ورنىنا ەۋرازيالىق وداق اياسىندا جۇك تاسىمالداۋعا بىرىزدەندىرىلگەن تاريف بەلگىلەنگەن.
وداق سوتىنىڭ جوعارى القاسىنىڭ تۇسىندىرۋىنشە بىرىزدەندىرۋدىڭ ءمانى مىنادا: مۇشە مەملەكەتتەر كەلىسىمگە كەلە وتىرىپ، تەمىرجول تاسىمالى سالاسىنداعى قولدامپازدىقتان ەرىكتى تۇردە باس تارتتى،
بىرىزدەندىرىلگەن ءتاريفتى ءاربىر ەل ءوز بەتىنشە، ءبىراق بەلگىلى ءبىر شەكتەۋلەردىڭ شەڭبەرىندە بەلگىلەيدى.
سول بىرىزدەندىرىلگەن تاريف ءقتج-نىڭ كوڭىلىنەن شىقپاي وتىر.
قتج بىلاي دەيدى...
بىرىنشىدەن، «بىرىزدەندىرىلگەن ءتاريفتىڭ شەكتى دەڭگەيىن بەكىتۋ بويىنشا تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ كوميتەتىنە ارنالعان نەگىزدەر تىزبەسىن كەڭەيتۋدى» سۇرادى.
ەكىنشىدەن، ەڭ باستىسى — بىرىزدەندىرىلگەن ءتاريفتى بارلىق باعىتتار بويىنشا ترانزيتتىك دەڭگەيگە دەيىن ارتتىرۋ
ترانزيتتىك تاريف ايتارلىقتاي جوعارى. ونى وزبەكستان ەاەو-عا كىرگەنگە دەيىن، تەز ارادا جۇرگىزۋ كەرەك. ويتكەنى ءبىزدىڭ اۋماقتان، سونىڭ ىشىندە تەمىرجول ارقىلى كوپ كولەمدە وزبەك جۇكتەرى تاسىمالدانادى.
تەحنيكالىق تۇرعىدان بۇل ارتتىرۋ/تومەندەتۋ كوەففيسيەنتتەرىن ەنگىزۋ سەكىلدى كورىنۋى كەرەك.
دالەل رەتىندە رەسەيلىكتەرگە سىلتەمە جاسايدى. مىسالى، «رەسەي تەمىرجولدارى» تاريفكە رف پورت ماڭىنداعى ستانسيالار مەن قۇرلىقتاعى شەكارا وتكەلدەرى ارقىلى ەكسپورتتىق تاسىمالداردىڭ ۇستەمەسىن دە قوسقان.
بۇدان باسقا، رتج جۇكتەردى تاسىمالداۋعا ارنالعان بىرىزدەندىرىلگەن ءتاريفتىڭ دەڭگەيىن ءوز بەتىمەن (بەلگىلەنگەن باعا شەكتەرى شەڭبەرىندە بولسا دا) وزگەرتۋگە قۇقىلى. ولار وزدەرىنىڭ جۇك جونەلتۋشىلەرىنىڭ مۇددەسىنە قاراي ءتۇرلى كوەففيسيەنتتەر بەلگىلەپ، بىرىزدەندىرىلگەن ءتاريفتى ءوز پايداسىنا اسىرادى.
الايدا، رەسەي كومپانياسىنىڭ مۇنداي ارەكەتتەرى دوستاستىقتىڭ قۇجاتتارىنا قايشى كەلەدى. ەگەر ءبىزدىڭ بيزنەسىمىز دە وسىنداي قادامدارعا بارسا، ول دا كەلىسىمدى بۇزۋشىعا اينالادى.
اتاپ ايتقاندا، تەمىرجول كولىگى قىزمەتتەرىنە قول جەتكىزۋدى رەتتەۋ ءتارتىبىنىڭ 8-تارماعىندا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ اۋماقتارى بويىنشا تەمىرجول كولىگىمەن جۇكتەردى تاسىمالداۋ كەزىندە قاتىناس تۇرلەرى بويىنشا (ەكسپورتتىق، يمپورتتىق جانە مەملەكەتىشىلىك تاريفتەر) كەز كەلگەن كوەففيسيەنتسىز بىرىزدەندىرىلگەن تاريفتەر قولدانىلادى دەپ ايتىلعان.
تاريف ەكى ەسە كوتەرىلۋى مۇمكىن
ءوز كوەففيسيەنتتەرىن ەنگىزۋ كەزىندە رەسەيلىكتەر جۇك جونەلتۋشىلەردىڭ مۇددەلەرىن باسشىلىققا العانىن ءتۇسىنۋ كەرەك.
مىسالى، رەسەيىڭ كەمەروۆو وبلىسىنداعى كۋزباسس كومىرىن وندىرۋشىلەردىڭ جۇگىن تاسىمالداۋ كەزىندە تومەندەتىلگەن كوەففيسيەنت قولدانىلادى، ال قازاقستاننان كومىرىنە مۇنداي جەڭىلدىك جاسالمايدى.
ال ءوز اۋماعىندا باسقالارىنا زيان كەلتىرە وتىرىپ، ءبىر قاتىسۋشىنى قولداۋ ەاەو تۋرالى شارتتىڭ ەرەجەلەرىنە قايشى كەلەدى.
ياعني قازاقستاندا وسىنداي تاجىريبەنى قايتالاۋ تۋرالى ءوتىنىش وداقتىڭ نەگىزگى ماقساتى – تاۋارلاردىڭ، قىزمەتتەردىڭ، كاپيتالدىڭ جانە ەڭبەك رەسۋرستارىنىڭ ءبىرىڭعاي نارىعىن قالىپتاستىرۋ تالابىنا قايشى كەلەدى.
ەگەر كولىك قىزمەتتەرىن الاتىن بولساق، ورتاق نارىقتى قالىپتاستىرۋعا بىرىزدەندىرىلگەن تاريفتەر نەگىز بولدى.
بۇل قاعيدانى بۇزۋ قازاقستاندىق وندىرۋشىگە قالاي اسەر ەتەدى؟
بىرىنشىدەن بارلىق باعىت بويىنشا تاسىمالداۋ شىعىنى وسەدى. ءتىپتى بىرنەشە ەسەگە وسەدى. مىسالى، الدىن الا جاسالعان باعالاۋ بويىنشا كومىر مەن تەمىر كەنى شيكىزاتىن تاسىمالداۋدىڭ تاريفتەرى 1،7-2 ەسەگە (ءتىپتى الەۋەتتى جەڭىلدىكتى ەسكەرە وتىرىپ) كوتەرىلۋى مۇمكىن.
ەگەر رەسەيلىك تاراپ كوەففيسيەنتتى كوتەرسە، بۇل ءبىزدىڭ ەكسپورتتىق ءونىمنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنە ۇلكەن سوققى بولادى.
رتج قازاقستاندا بىرىزدەندىرىلگەن تاريفتەر ەڭ تومەنگى دەڭگەيدە دەگەن تاعى ءبىر دالەل كەلتىرەدى. ءبىراق بۇل قاتە پىكىر. ورتاشا ەسەپپەن ءبىزدىڭ ەلىمىز بەن رەسەيدەگى بىرىزدەندىرىلگەن تاريفتەر سايكەس دەڭگەيدە.
مىندەتتەردى ورىنداۋدان باس تارتۋعا بولمايدى
جوعارى ايتىلعانداردان كەلەسىدەي قورىتىندى شىعارۋعا بولادى.
- ەاەو تۋرالى شارتقا سايكەس جۇك تاسىمالى كەزىندە تەمىرجول قاتىناسى تۇرلەرى بويىنشا بىرىزدەندىرىلگەن تاريفتەردى قولدانۋ — مەملەكەتتەردىڭ مىندەتى.
- سارالانعان (جوعارى) تاريفتەردى ەنگىزۋ ەاەو تۋرالى شارتتىڭ تەمىرجول كولىگى سالاسىنداعى مىندەتتەمەلەرىنە قايشى كەلەدى.
- قازاقستاندا جۇك تاسىمالداۋ تاريفتەرىن رەتتەۋ رف-مەن سالىستىرعاندا يكەمدىرەك دەۋگە بولادى.
- تۇتىنۋشىنىڭ (تۇتىنۋشىلار توبىنىڭ) وداققا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ كەز كەلگەنىنە تيەسىلىگى قاعيداتى بويىنشا سارالاۋعا تىيىم سالىنادى.
رتج ۇسىنعان تاريفتىك ساياسات ەاەو تۋرالى شارتقا تىكەلەي قايشى كەلەدى. سونداي-اق بۇل ءبىرقاتار وتاندىق كاسىپورىندارعا ايتارلىقتاي سوققى بولادى.
رتج سوڭىنان نورمالار مەن كەلىسىمدەردىڭ بۇزۋدىڭ ورنىنا، وسىنداي كەلىسىمدى بۇزۋ ارەكەتتەرىن بولدىرماۋعا جانە ولاردىڭ قولدانىلماۋىنا قول جەتكىزۋ كەرەك.
روللان مۇقامەتقالي
