بيىلعى جىلى ديحاندار قاۋىمى ءبىرقاتار سىناقتاردى باستان وتكەردى. جازدا قۋاڭشىلىق بولسا، جيىن-تەرىم بولاتىن كۇز كەزىندە تولاستاماي جاۋعان جاڭبىرلار ءونىمدى دەر كەزىندە جيناۋعا كەدەرگى جاسادى. ءدان ماساقتا تۇرىپ ءونىپ، استىقتىڭ ساپاسىن كۇرت تومەندەپ كەتتى. دەگەنمەن، ديحاندار دالاداعى استىقتىڭ ءبارىن جيناپ الدى، حالىقتى ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتەتىن استىق قورىن قامداۋعا قول جەتكىزىلدى. سونىمەن قاتار، كوكونىس، باقشا جانە جەمىس داقىلدارىنىڭ دا كەرەكتى قورى جاساقتالدى.
ەگىن شارۋاشىلىعىمەن قاتار، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىندا مال شارۋاشىلىعى ۇلكەن ءرول اتقارادى. بۇل سالادا ەت، ءسۇت، ءجۇن ونىمدەرىن وندىرۋگە باعىتتالعان ءتۇرلى باعىتتار بار. سوڭعى جىلدارى جالپى مال شارۋاشىلىعى، اسىرەسە، قوي، تۇيە جانە جىلقى شارۋاشىلىعى سالالارى تابىستى دامۋدا.
اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ نەگىزگى مىندەتى – ىشكى نارىقتى ءارتۇرلى ونىممەن بارىنشا تولىق قامتاماسىز ەتۋ جانە اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى ەكسپورتىنىڭ ۇلەسىن بىرتىندەپ ارتتىرا وتىرىپ، الەمدىك رىنوكتا ءونىمنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنە قول جەتكىزۋ بولىپ تابىلادى. ول تۋرالى جاقىندا وتكەن قازاقستان مەن رەسەيدىڭ XIX ءوڭىرارالىق "اۋىل شارۋاشىلىعى – قۋاتتى ەكونوميكانىڭ نەگىزى" ىنتىماقتاستىق فورۋمىندا ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ ناقتىلاپ ايتتى جانە باسىم باعىتتارىن بەلگىلەدى.
سوڭعى جىلدارى، اۋىلدى دامىتۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك باعدارلامانى ىسكە اسىرۋ ارقىلى اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋ سياقتى ماڭىزدى مىندەت جۇزەگە اسىرىلۋدا.
مىسالى، ەگىس دالاسىندا ونىمدىلىگى جوعارى يمپورتتىق تەحنيكالار جۇمىس ىستەسە، فەرمالاردا اسىل تۇقىمدى مالداردىڭ سانى ەسەلەپ ارتىپ كەلەدى، ەليەۆاتورلاردا، ەت كومبيناتتارىندا جانە ءسۇت زاۋىتتارىندا زاماناۋي وزىق قوندىرعىلار جۇمىس ىستەۋدە. الايدا، بۇل جەتىستىكتەردى زاماننىڭ وسكەلەڭ تالاپتارىنا ساي دارەجەگە كوتەرۋ باستى مىندەت.
قازاقستاننىڭ اينالاسىندا جوعارى ساپالى ازىق-تۇلىك ونىمدەرىن قاجەت ەتەتىن ۇلكەن نارىقتار بار. بۇل جاعداي ەلىمىزدىڭ ەۋرازيا كەڭىستىگىندە جەتەكشى اۋىل شارۋاشىلىعى ورتالىقتارىنىڭ بىرىنە اينالۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. وسى جاعدايلاردى ەسكەرە وتىرىپ مال شارۋاشىلىعىندا ساپالى سەرپىلىس جاساۋ ءۇشىن ءونىمدى ەكسپورتتايتىن اگروقۇرىلىمداردىڭ سانىن كۇرت ارتتىرۋ قاراستىرىلۋدا. ولار قول جەتكىزگەن نارىقتاردى ساقتاپ، ەكسپورتتى ءارى قاراي ۇلعايتۋ ءۇشىن مال ونىمدەرىن ءوندىرۋدىڭ كولەمىن ارتتىرۋعا قابىلەتتى ءوندىرىس وشاقتارىنا ۇلاسۋى ءتيىس.
قازىرگى كەزدە مالدىڭ باسىم بولىگى، رەسمي دەرەكتەر بويىنشا 80 پايىزى ورتا جانە شاعىن جەكە شارۋاشىلىقتارىندا. ولاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ مەملەكەتتىك دەمەۋ قارجىلارىنا قولدارى جەتە بەرمەيدى. سول سەبەپتى ۆەتەريناريا، مال تۇقىمىن اسىلداندىرۋ جانە جەمشوپ ءوندىرۋ ىستەرى كەنجەلەپ قالعانى ءمالىم. بۇل جاعداي مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋ مەن مال ونىمدەرىنىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىن كوتەرۋگە كەرى اسەر ەتىپ وتىر. بۇل ماسەلە ورتا جانە شاعىن فەرمەرلەردىڭ مال ونىمدەرى ەكسپورتىمەن تابىستى شۇعىلدانىپ جۇرگەن ءىرى اگروقۇرىلىمداردىڭ مال ءوسىرۋ، ءونىم ءوندىرۋ جانە ونى ساتۋ تىزبەكتەرىمەن جۇيەلى بايلانىس ورناتۋ ارقىلى شەشىلۋى ءتيىس.
شارۋالار ەكسپورتقا باعدارلانعان ءىرى اگروقۇرىلىمداردىڭ وندىرىستىك جانە ءونىمدى وتكىزۋ تىزبەگىنە قاتىسۋدان ونەگە الا وتىرىپ، شارۋاشىلىقتى ۇيىمداستىرۋ تاجىريبەسىن جاقسارتا الادى، شارۋاشىلىقتى باسقارۋدىڭ، مال باعۋدىڭ نەعۇرلىم جەتىلدىرىلگەن ادىستەرىن جانە مال تۇقىمىن اسىلداندىرۋدىڭ ءتيىمدى تۇستارىن يگەرەدى. وسىنداي ۇجىمداسقان ءوندىرىس جۇيەسىندە ءونىمنىڭ قوسىمشا قۇنى ارتاتىنى ەكونوميكالىق اقيقات.
مال شارۋاشىلىڭىن سەرپىندى دامىتۋ مال ازىعىنىڭ مول قورىن جاساقتاۋمەن تىكەلەي بايلانىستى.
وكىنىشكە وراي، مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا قاجەت جەمشوپ قورىن جاساقتاۋ جۇيەسى ەلىمىزدە ءالى قالىپتاسپاعان. بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى سۋارمالى جانە ءتالىمى ەگىس تاناپتارىندا كوپجىلدىق شوپتەردىڭ ۇلەسىن 30 % جەتكىزىپ، توپىراقتىڭ قۇنارلىلىق كۇشىن قالپىنا كەلتىرۋ ارقىلى عىلىمي نەگىزدەلگەن ەگىنشىلىكتىڭ ورنىقتى جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ بولىپ سانالادى. وسى مەجە اۋىسپالى ەگىستىك نەگىزىندە ساپالى جانە جوعارى ءونىم وندىرۋگە جاعداي جاسايدى جانە مال ازىعىنىڭ كاجەتتى قورىن جاساقتاۋمەن قاتار ونىڭ ادەۋىر بولىگىن كورشى ەلدەرگە ساتۋدى قامتاماسىز ەتەدى.
مال شارۋاشىلىعىن قارقىندى دامىتۋ ءۇشىن ەلىمىزدە جەر دەگراداسياسىن توقتاتۋعا جانە مال ازىعى ءوندىرىسىنىڭ ورنىقتى جۇيەسىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان ينۆەستيسيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا بار مۇمكىندىكتى جۇمىلدىرعان ابزال.
وعان «مال شارۋاشىلىعى جانە جەمشوپ ءوندىرىسى عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ» عالىمدارىنىڭ قاتىسۋىمەن كاراعاندى وبلىسى، شەت اۋدانىندا ىسكە اسىرىلعان بۇكىلالەمدىك بانكىنىڭ «قۋاڭ جەرلەردى باسقارۋ» جانە الماتى وبلىسى جامبىل اۋدانىندا ىسكە اسىرىلعان بىرىككەن ۇلتتتار ۇيىمى دامۋ باعدارلاماسىنىڭ «جايىلىمداردى ورنىقتى باسقارۋ» جوبالارىنىڭ ناتيجەلەرى ۇلگى بولا الادى. بۇل جوبالاردىڭ وزىق ناتيجەلەرى اتا-بابالارىمىزدىڭ عاسىرلار بويى جەر، سۋ جانە تابيعات جاعدايىمەن ۇندەستىكتە جۇرگىزگەن ءىس تاجىريبەسىنىڭ قازىرگى زامان تالاپتارىنا بەيىمدەلگەن جالعاسى رەتىندە كەڭىنەن قولدانىس تاباتىنىنا سەنىمدىمىز.
بىرنەشە جىلدان بەرى ەلىمىزدە «اۋىل – ەل بەسىگى» جوباسى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. اۋىلدىق جەرگە بارا قالساڭىز جوندەلگەن نەمەسە جوندەلىپ جاتقان جول، جاڭارتىلىپ جاتقان ءبىلىم، مادەنيەت جانە سپورت وشاقتارى كوزگە تۇسەدى. ىلكىمدى ازاماتتاردىڭ حالىقتىڭ كۇندەلىكتى قاجەتىن وتەيتىن دۇكەن، كافە جانە ءارتۇرلى شاعىن ءونىم وڭدەۋ سەحتارى سياقتى بيزنەس ورىندارىن اشىپ، تابىستى جۇمىس ىستەپ جۇرگەندەرى دە قۋانتادى. كاسىپ ەتسەڭ ءناسىپ بولاتىندىعىنا كوزى جەتىپ، ارەكەت جاساپ جۇرگەندەردىڭ سانى جىلدان جىلعا ارتىپ كەلەدى. الداعى كەزدە اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراسياسىن دامىتۋ ارقىلى ءوندىرىستى، اسىرەسە، ونىمدەردى قايتا وڭدەۋ مەن تاماق ونەركاسىبىنە قاتىستى كاسىپورىنداردى كوپتەپ قۇرۋدى كوزدەگەن ەل ۇكىمەتى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋىلدىق اۋماقتارىن دامىتۋدىڭ 2023-2027 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسىن» بەكىتتى. وسى تۇجىرىمداما اياسىندا جاڭادان جاساقتالعان «اۋىل – ەل بەسىگى» جوباسى بۇل ىسكە جاڭا سەرپىن بەرەرى جانە اۋىل ينفراقۇرىلىمىنىڭ ءارى قاراي جاقسارۋىنا كۇمان تۋدىرمايدى.
اۋىلدىق اۋماقتاردى دامىتۋ ساياساتى ادامداردىڭ مۇددەسى ءۇشىن قالىپتاستىرىلادى. بۇل قازىرگى زامانعى ستاندارتتاردى ەسكەرە وتىرىپ، جۇمىسپەن قامتۋدى قامتاماسىز ەتۋ، اۋىل حالقىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋ، اۋىلدىق جەرلەردە ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعىن ۇزارتۋ قاجەتتىلىگىن دە قامتيدى.
وسى تۇرعىدان اگروونەركاسىپتىك كەشەندى دامىتۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراسياسىن، سونداي-اق اۋىلداعى كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدى ىنتالاندىرۋ جولىمەن اۋىل حالقى تابىسىنىڭ دەڭگەيىن ارتتىرۋ جانە اۋىل تۇرعىندارىنىڭ دامۋ رەسۋرستارىنا (جەر، ماتەريالدىق، قارجىلىق، اقپاراتتىق جانە ت. ب.) قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋ قاراستىرىلعان.
جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋدى دامىتۋ جانە اۋىلدىق قوعامداستىقتاردىڭ باستامالارىن قولداۋ جانە شاعىن جانە ورتا بيزنەس قۇرىلىمدارىنىڭ تابىستى جۇمىس جاساۋىنا جاردەم ەتۋ دە قولعا الىنىپ جاتىر.
اۋىلدىق اۋماقتاردىڭ وركەندەۋى ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا، ونىڭ ىشىندە اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ تيىمدىلىگى مەن ونىمدىلىگىن ۇدايى ارتتىرۋ ارقىلى اۋىل تۇرعىندارىنىڭ تابىسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان. بۇل قاعيداتتى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن قايتا وڭدەۋ مەن ونى وتكىزۋدىڭ ءتيىمدى تىزبەكتەرىن جولعا قويۋ، سونداي-اق اۋىل شارۋاشىلىعى ەمەس قىزمەت تۇرلەرىنىڭ دامۋىن ىنتالاندىرۋ جانە تاعى باسقا دا ءىس ارەكەتتەر كوزدەلگەن.
دامىعان ينفراقۇرىلىمى بار دامۋ الەۋەتى جوعارى اۋىلداردىڭ كوبەيۋى مەن تابيعي شوعىرلانۋىنا پارمەن بەرۋ ارقىلى اۋىل حالقىنىڭ قالالارعا كوشۋ ۇردىسىنە شەكتەۋ قويۋعا بولادى.
ول ءۇشىن اۋىلداعى دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ، الەۋمەتتىك-مادەني ماقساتتاعى وبەكتىلەردىڭ، ينجەنەرلىك جانە تۇرعىن ۇي-كوممۋنالدىق ينفراقۇرىلىمنىڭ، قازىرگى زامانعى بايلانىس قۇرالدارى قىزمەتتەرىنە (ينتەرنەت جەلىسىنە كجد، ءموبيلدى، ۇيالى بايلانىس، سيفرلىق تەلەديدار جانە ت.ب.) قولجەتىمدىلىكتىڭ باسىمدىقپەن دامۋى مەن ساپالى جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتۋ كوزدەلگەن.
قورىتا ايتقاندا «اۋىل – ەل بەسىگى» جوباسىن ىسكە اسىرۋ ارقىلى 2027 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ەلىمىزدە دامۋ الەۋەتى بار 3،5 مىڭ اۋىلدىق ەلدى مەكەننىڭ ينفراقۇرىلىمى جاڭعىرادى، اۋىلدىق جەرلەردە 655 دەنساۋلىق ساقتاۋ وبەكتىسى، 183 مەكتەپ پەن 100 سپورت قۇرىلىسى ىسكە قوسىلادى جانە 650 مادەنيەت وبەكتىسى سالىنىپ، جوندەلەتىن بولادى، ياعني ەلىمىزدەگى 90% اۋىل حالقىنىڭ تۇرمىسى جاقسارادى.
وسى يگىلىكتى ءىس-شارالاردىڭ جۇزەگە اسۋىنا «اۋىل» حالىقتىق دەموكراتيالىق پاتريوتتىق پارتياسى باستاما كوتەرىپ، پارلامەنت تورىنەن ورىن العان دەپۋتاتتار ىقپالىمەن زاڭنامالارعا تولىقتىرۋلار مەن وزگەرىستەر ەنگىزۋگە پارمەن بەرىلىپ كەلەدى.
اۋىل شارۋاشىلىعى قىزمەتكەرلەرىنىڭ كاسىبي مەرەكەسى بۇل حالقىمىزدىڭ التىن بەسىگى – اۋىلدىڭ مەرەكەسى. بۇل ديحان مەن شارۋا، ەگىنشىلىك پەن مال ماماندارى، كومباينەرلەر مەن تراكتورشىلار، ساۋىنشىلار مەن باعباندار، اۋىل شارۋاشىلىعى كاسىپورىندارى مەن اگرارلىق سالا عالىمدارىنىڭ عانا مەرەكەسى ەمەس، سونداي-اق، بۇل مەرەكە اۋىلدىق اۋماقتاردا ورىن تەپكەن تاماق ءوندىرىسى مەن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن تۇتىنۋشىلارعا جەتكىزۋ، ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، سپورت جانە مادەنيەت سالالارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ دە مەرەكەسى بولىپ سانالادى. ولاردىڭ بىرلەسىپ اتقاراتىن كەشەندى ءىس- ارەكەتتەرى اۋىلدىق اۋماقتاردا قۋاتتى ەكونوميكانىڭ قالىپتاسۋىنا، ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن ازىق تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە جانە اۋىل تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىس جاعدايىنىڭ جاقسارۋىنا بەرىك نەگىز قالايدى.
«اۋىل» حالىقتىق دەموكراتيالىق پاتريوتتىق پارتياسى اتىنان التىن بەسىك – اۋىلدىڭ مەرەكەسى قۇتتى بولسىن، قۇت بەرەكەسى مول بولسىن دەگەن تىلەك ايتامىز!
ايبىن تورەحانوۆ، «اۋىل» حالىقتىق دەموكراتيالىق پاتريوتتىق پارتياسىنىڭ الماتى قالالىق فيليالىنىڭ ءتوراعاسى
