«عيماراتتىڭ بىرەگەيلىگى-ونى سالۋ كەزىندە وزىق تەحنولوگيالار قولدانىلعان جانە ول الەمدىك ستاندارتتارعا سايكەس جابدىقتالعان. سوندىقتان ءىس-شارانىڭ قۇقىق ۇستەمدىگى مەن سوت تورەلىگىن جۇزەگە اسىرۋ ساپاسىن قامتاماسىز ەتۋدەگى ماڭىزدىلىعى جوعارى. بۇل وزگەرىستەر ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتىنىڭ ومىرىنە اسەر ەتەدى. جىل سايىن تەك استانا قالاسىندا 15 مىڭعا جۋىق سوت ساراپتاماسى جۇرگىزىلەدى.
ينستيتۋت جانىنان ەسىرتكى، پسيحوتروپتىق زاتتار جانە پرەكۋرسورلار ماسەلەلەرى جونىندەگى مامانداندىرىلعان ءبولىم ۇيىمداستىرىلدى. ءبولىم گاز حروماتوگرافىمەن جابدىقتالعان ماسس-سپەكترومەتريالىق دەتەكتور. بۇل سينتەتيكالىق ەسىرتكى اينالىمىنا بايلانىستى زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
بۇرىن بۇل وتە قيىن بولدى. سونداي-اق، مۇناي ونىمدەرى مەن جانار-جاعارماي ماتەريالدارىن سوت-ساراپتامالىق زەرتتەۋ ساپاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن ءتيىستى ءبولىم ۇيىمداستىرىلدى. قالىپتاسقان تاجىريبەدەن ايىرماشىلىعى، بالليستيكالىق ساراپتاما جۇرگىزۋ جاڭا دەڭگەيگە شىعارىلادى.
ەندى اتۋدى زەرتتەۋ كەزىندە زەرتتەلەتىن وقيعانىڭ ناقتى ءمان-جايلارىن انىقتاۋ مامانداندىرىلعان تير ورتالىعىنىڭ عيماراتىنداعى ۇيىمدى ەسكەرە وتىرىپ جەڭىلدەتىلەدى.
سول سياقتى كولىك قۇرالدارىن زەرتتەۋ ءۇشىن جاعدايلار جاسالعان.
ورتالىقتا بوكس اشىلدى، ول تەحنيكالىق اقاۋلىقتىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرى مەن ۋاقىتىن (جول كولىك اپاتىنا دەيىن، ساتىندە نەمەسە ودان كەيىن)، سونداي-اق ولاردىڭ جكا دامۋىنا اسەرىن دالىرەك انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن قۇرالدارمەن جابدىقتالعان»،-دەدى ادىلەت ءمينيسترى قانات مۋسين سالتاناتتى شارانىڭ اشىلۋ راسىمىندە.
عيمارات جوباسى ءوڭىردىڭ كليماتتىق جانە گەولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ ازىرلەنگەن جانە نورماتيۆتىك تەحنيكالىق قۇجاتتاردىڭ بارلىق تالاپتارىنا، سونداي-اق، سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق، ورتكە قارسى، كۇزەت جانە باسقا دا ستاندارتتارعا سايكەس كەلەدى.
كەشەن نەگىزگى كورپۋستان، قارۋ-جاراق اتۋعا ارنالعان تيردەن، كولىك قۇرالدارىن تەكسەرۋگە ارنالعان بوكستاردان، ءمايىتحانادان، قوشتاسۋ راسىمىنە ارنالعان سالتتىق زالدان، پسيحياتريا جانە ناركولوگيا كورپۋسىنان تۇرادى.
بۇدان باسقا، جۇقپالى اۋرۋى بار مايىتتەرگە، سونداي-اق پتر-زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋگە ارنالعان ءۇي-جايلار كوزدەلگەن.عيماراتقا كىرە بەرىس مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ازاماتتار مەن كرەسلو-اربالاردى پايدالاناتىن مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردىڭ كەدەرگىسىز كىرۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن پاندۋسپەن جابدىقتالعان. استانا قالاسى بويىنشا سوت ساراپتامالارى ينستيتۋتى جىلىنا 15000-عا جۋىق ساراپتامانى ورىندايدى. ينستيتۋتتاعى قىزمەتكەرلەر سانى - 258 ادام.
1957 جىلى ساۋىردە الماتى زەرتحاناسى قازاق كسر ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ الماتى سوت ساراپتاماسى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى بولىپ قايتا قۇرىلدى، اتالعان مەكەمە قۇرىلعان ۋاقىتى بويىنشا كسرو-داعى ءۇشىنشى سوت ساراپتاماسى ينستيتۋتى ەدى. تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ الدىندا سوت-ساراپتاما سالاسىنىڭ ينفراقۇرىلىمىن جاڭعىرتۋ جانە جەتىلدىرۋ جونىندەگى جاھاندىق مىندەت تۇردى.
انىقتاما ءۇشىن: بۇرىن ينستيتۋتتىڭ عيماراتتارى مەن ءۇي-جايلارى قالانىڭ ءارتۇرلى اۋداندارىندا ورنالاسقان جانە سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق تالاپتارعا، سونداي-اق، الاڭدار بويىنشا ستاندارتتارعا سايكەس كەلمەگەن. ينستيتۋت ءمايىتحاناسىنىڭ تەحنيكالىق جاعدايى دا نورماتيۆتىك قۇجاتتاردىڭ تالاپتارىنا سايكەس كەلمەدى، وندا ەرەكشە جۇقپاسى بار مايىتتەرگە ارنالعان جەكە ءۇي-جايلار قاراستىرىلماعان، اتالعان ماسەلە ب ا ق بەتتەرى مەن قوعامدىق شاعىمداردا بىرنەشە رەت كوتەرىلدى.
ينستيتۋت بولىپ تابىلاتىندىعىنا بايلانىستى كوپفۋنكسيونالدى، مۇندا ساراپتامانىڭ تومەندەگىدەي تۇرلەرى جۇرگىزىلەدى:
- سوت-مەديسينالىق كۋالاندىرۋ، سوت-گيستولوگيالىق زەرتحانا، حيميا-توكسيكولوگيالىق زەرتحانا؛
-كۇردەلى ساراپتامالار ءبولىمى؛ مولەكۋلالىق-گەنەتيكالىق زەرتتەۋلەر زەرتحاناسى؛ سوت-بيولوگيالىق زەرتحانا؛
-سوت-ساراپتامالىق زەرتتەۋ زەرتحاناسى؛ سوت-ساراپتامالىق گابيتولوگيالىق زەرتتەۋ؛ سوت-ساراپتامالىق تراسولوگيالىق زەرتتەۋ؛ سوت-ساراپتامالىق بالليستيكالىق زەرتتەۋ.
- ارنايى زەرتتەۋلەر زەرتحاناسى، سوت-ەكونوميكالىق ساراپتاما؛ ازىق-تۇلىك تاۋارلارىن زەرتتەۋ، سوت-ساراپتامالىق اۆتوتاۋارتانۋ زەرتتەۋى، سوت-ساراپتامالىق قۇرىلىس-تاۋارتانۋ زەرتتەۋى؛
-جارىلىستاردىڭ ءمان-جايلارىن سوت-ساراپتامالىق زەرتتەۋ، جابدىقتارى مەن اسپاپتارى بار ورت-تەحنيكالىق جانە جارىلىس-تەحنيكالىق زەرتتەۋلەر زەرتحاناسىنىڭ ءۇي-جايى، سوت-ساراپتامالىق پسيحولوگيالىق-كريميناليستيكالىق زەرتتەۋ، سوت-ساراپتامالىق پسيحولوگيالىق-فيلولوگيالىق زەرتتەۋ، سوت-ساراپتامالىق ءدىنتانۋ زەرتتەۋى؛
- سوت-گيستولوگيالىق زەرتحانا زاقىمدانۋدىڭ ەسكىرۋىن، ومىرشەڭدىگىن جانە ولارداعى اۋىر وزگەرىستەردىڭ بولۋىن جانە ت.ب. انىقتاۋ ءۇشىن بيولوگيالىق تىندەرگە زەرتتەۋ جۇرگىزەدى.
ءتىرى ادامداردىڭ سوت ساراپتاماسى بولىمشەسى ازاماتتاردى جەكە ءوتىنىشى نەگىزىندە نەمەسە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ جولداماسى بويىنشا دەنە جاراقاتتارىنىڭ بار-جوعىن انىقتاۋ ماقساتىندا كۋالاندىرۋدى جۇزەگە اسىرادى، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ نەمەسە سوتتىڭ قاۋلىسى نەگىزىندە ادام دەنساۋلىعىنا كەلتىرىلگەن زياننىڭ اۋىرلىعىن ايقىندايدى.
ءمايىتحانا
ءمايىتحانانىڭ ءۇي-جايلارىندا ءولىمنىڭ سەبەبىن انىقتاۋ ماقساتىندا مايىتتەرگە سوت-مەديسينالىق زەرتتەۋ جۇرگىزىلەدى.
مايىتتەردى اشۋ ءۇشىن سەكسيا الدىنداعى سەكسيالار قاراستىرىلعان: قاراپايىم مايىتتەر، جۇقتىرعان مايىتتەر جانە شىرىگەن مايىتتەر.
انىقتاما: ينفەكسيالىق توپقا قورعانىس كيىمدەرى مەن اياق كيىمدەرىن ساقتاۋعا ارنالعان ءۇي-جاي، جۇقتىرعان مايىتتەردى قابىلداۋ بولمەسى، مايىتتەردى ساقتاۋعا ارنالعان جەكە ءۇي-جاي، مايىتتەردى كيىندىرۋگە، وڭدەۋگە جانە جەرلەۋگە دايىندالۋعا ارنالعان جەكە ءۇي-جاي كىرەدى.
ينستيتۋت عيماراتىندا حيميالىق جانە بيولوگيالىق زەرتتەۋلەر، بيولوگيالىق (مەديسينالىق) جانە مولەكۋلالىق-گەنەتيكالىق زەرتتەۋلەر، ارنايى زەرتتەۋلەر زەرتحانالارى، سونداي-اق، قۇرىلىس جانە تاۋارتانۋ ساراپتاماسى، ەكونوميكالىق ساراپتاما، جول-كولىك وقيعالارى مەن كولىك قۇرالدارىنىڭ ءمان-جايلارىنىڭ ساراپتاماسى، پسيحولوگيالىق-كريميناليستيكالىق ساراپتاما، كريميناليستيكالىق زەرتتەۋلەر، قۇجاتتاردىڭ ساراپتاماسى، بەينەفونوگرافيالىق ساراپتاما بولىمدەرى، كريميناليستيكالىق، جارىلىس-تەحنيكالىق جانە ورت-تەحنيكالىق ساراپتاما، كۇردەلى ساراپتامالار، جالپى ساراپتاما بولىمدەرى ورنالاستىرىلادى. سونىمەن قاتار، ينستيتۋتقا گيستولوگيالىق، حيميالىق-توكسيكولوگيالىق بولىمشەلەر، سونداي-اق پسيحياتريالىق جانە ناركولوگيالىق ساراپتاما بولىمشەسى كىرەدى.
بۇگىنگى تاڭدا سوت ساراپتاماسى ورگاندارىن دامىتۋدىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋ جانە جەتىلدىرۋ، سوت ساراپشىلارىن ارنايى ستاندارتتار مەن تالاپتارعا جاۋاپ بەرەتىن قىزمەتتىك ۇي-جايلارمەن قامتاماسىز ەتۋ بولىپ تابىلادى.
