ويىن ارزان، كۇلكى قىمبات[/caption]
عىلىم مەن ءبىلىمدى دامىتۋعا قۇلاش ۇرعان ەل عانا جاھاندانۋعا قارسى يممۋنيتەت قالىپتاستىرىپ، تورتكۇل دۇنيەگە باسەكەگە توتەپ بەرەتىن مەملەكەت قۇرا الاتىنى انىق. بۇگىندە مەملەكەتىمىز وسى جايتتى باسشىلىققا الىپ، عىلىم مەن ءبىلىم سالاسىن دامىتۋعا بولىنەتىن قارجىنى جىل سايىن ارتتىرىپ كەلەدى. بۇل باعىتتا اتقارىلعان جۇمىستار ءوز ناتيجەسىن بەرىپ جاتىر. ءبىزدىڭ بۇل سوزىمىزگە كۇنى كەشە عانا استانا تورىندە رەسپۋبليكالىق نەيروحيرۋرگيا عىلىمي ورتالىعىنىڭ نەيروحيرۋرگتەردىڭ ح-ى ازيالىق كونگرەسى وتكىزگەنى دالەل بولا الادى. بۇدان نەنى اڭعارامىز؟ ارينە، بۇل شارادان ەلىمىزدە نەيروحيرۋرگيا سالاسىنىڭ جوعارى دەڭگەيدە دامىعانىن بايقايمىز.
ساۋىقشىل جاستار ءوسىپ كەلەدى
بۇگىندە قاراپايىم حالىق قازاقستاندا نەيروحيرۋرگيا سالاسى جوعارى دەڭگەيدە دامىعانىن بىلمەيدى. ءقازىر جاستارعا «قازاق مادەنيەتى مەن ونەرىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنەن كىمدەردى بىلەسىڭ؟» دەسەڭ ءانشى، كۆن-ششيك، ايتىسكەر اقىننىڭ اتىن اتايدى. كورگەن كوزدە جازىق جوق. كۇندە كەشكىسىن وسى اتالعان قاۋىم كوك جاشىكتە كولبەڭدەپ شىعا بەرگەن سوڭ، كوكەيگە جاتتالىپ قالاتىنى بەلگىلى. باياعىدا اقپارات قۇرالدارى بۇقارانى مەملەكەتتىڭ يگىلىگى ءۇشىن قاندايدا ءبىر ورتاق ماقساتقا باعىتتايتىن يدەولوگيالىق قۇرال ەدى. ءقازىر جاعداي باسقاشا – ءبارىن كورەرمەننىڭ پاتشا كوڭىلى شەشەدى. كورەرمەننىڭ تىلەك-قالاۋىن ورىنداۋ تەلەارنالاردىڭ باستى ماقساتىنا اينالعان. بۇگىندە تەلەارنانىڭ باعىت-باعدارىن، ماقسات-مۇددەسىن بەسىكتەن بەلى شىقپاعان بالالار انىقتايدى. ول ءۇشىن شوۋ-باعدارلامالار ارقىلى رەيتينگتى كوتەرۋ كەرەك. كورەرمەننىڭ ءوي-ورىسى مەن تانىم دەڭگەيىن كوتەرۋ ءىسى مۇلدە ۇمىت قالعان. تەلەارنا باسشىلارى ءۇشىن بۇل «ءبىلىم جانە مادەنيەت» ارناسىنىڭ شارۋاسى بولۋى مۇمكىن. وسىلايشا تەلەارنالارىمىز تۇتاس ءبىر بۋىندى ساۋىقشىل، بوزوكپە بولۋعا تاربيەلەپ جاتىر. وسى توپقا جاتاتىن جاستاردىڭ ەڭبەك ەتىپ، ءبىلىم الۋعا قىزىعۋشىلىعى تومەن. ولار كۇنۇزاق ساۋىق قۇرىپ، اۋىردىڭ ءۇستى جەڭىلدىڭ استىمەن جۇرۋگە بەيىل.
[caption id="attachment_8063" align="alignnone" width="300"]
مەكتەپ وقۋشىلارى قىسى-جازى ەل ارالاپ، ارزان ازىلدەرىن ايتىپ ءجۇر. سوندا ولار قاي ۋاقىتتا ساباق وقيدى؟[/caption]
ءار مەكتەپكە كۆن كومانداسى قاجەت پە؟
قالا مەن اۋىلداعى ءبىلىم وشاقتارىنا بارىپ، قاندايدا ءبىر مادەني ءىس-شاراعا قاتىسساڭىز وقۋشىلاردىڭ كۆن ويناپ، ايتىسىپ جاتقانىنىڭ ۇستىنەن تۇسەسىز. ءقازىر كۆن-داعى ازىلدەر، ايتىستاعى ورىنسىز سىندار مادەنيەتتىڭ ولشەمىنە اينالعان. كەيبىر اۋدان اكىمدەرى مادەنيەت ۇيلەرىن كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزگەننەن گورى كۆن كومانداسىن ۇستاعاندى ءجون كورەدى. اكىمدىكتەردى بىلاي قويىپ، ءقازىر ءار مەكتەپتىڭ ءوزىنىڭ كۆن كومانداسى بار. مەكتەپ وقۋشىلارى قىسى-جازى ەل ارالاپ، ارزان ازىلدەرىن ايتىپ ءجۇردى. سوندا ولار قاي ۋاقىتتا ساباق وقيدى؟ تۇسىنىكسىز. ەڭ وكىنىشتىسى، مەكتەپ ديرەكتورلارىنان «وقۋشىلاردىڭ تاربيە جۇمىسى قالاي ءجۇرىپ جاتىر؟»، – دەپ سۇراي قالساڭىز:
– مەكتەپ قابىرعاسىنان قۇرىلعان «قيسىقباي» دەگەن كۆن كوماندامىز اۋداندىق، رەسپۋبليكالىق جارىستارعا قاتىسىپ، جۇلدەدى ورىندارعا يە بولدى، – دەپ ديرەكتور جورعالاي جونەلەدى. بۇدان كەيىن «ەكى جۇلدىز» جوباسى بويىنشا سايىس وتكىزىپ، ۇزدىك جۇپتاردى انىقتاعاندارىن ماقتانىشپەن ەسكە الاتىنىن قايتەسىڭ. ءبىلىم وردالارىنداعى «ەكى جۇلدىز» جوباسىنىڭ ءوزى تاربيەگە قايشى دۇنيە. بايقاۋدىڭ سوڭعى سىناعىندا بىرنەشە جۇپ (قىز بەن بالا) ورتاعا شىعىپ، جەردە جاتقان گازەتتەردىڭ اۋماعىنان شىقپاي بيلەۋى شارت. ءار اۋەن اياقتالعاندا گازەت بۇكتەلە بەرەدى. ەڭ سوڭىندا جىگىتتەر قىزداردى قۇشاقتاپ، كوتەرىپ بيلەيدى. وسىلايشا گازەتتىڭ ۇستىندە بىر-بىرىمەن جاناسىپ، ۇزاق بيلەگەن جۇپ جەڭىمپاز اتانادى. مۇندايدا ىسقىرىق، ايعاي شۋ مەكتەپتى جارىپ جىبەرە جازدايدى («قىزۋقاندى «پۋبليكانى» مەكتەپ قابىرعاسىنان دايىندايتىن بولدىق). مۇنى كورگەندە ءوزىڭدى تۇنگى كلۋبتارداعى كەشتەردە جۇرگەندەي سەزىنەسىڭ. كەيبىر قىز بالالار قىسىلىپ، بيدەن باس تارتۋعا وقتالسا، ۇلدار جاعى ورشەلەنە تۇسەدى. گازەت ۇستىندە بيلەگەن ەكى جاس قارا تەرگە مالشىنادى. بۇدان كەيىن جەڭىمپازداردى ماراپاتتاۋ شاراسى باستالدى. سوڭىندا مەكتەپ ىشىندەگى قۇرمەت تاقتاسىنداعى «ءبىزدىڭ ماقتانىشتارمىز» دەگەن جەرگە جۇلدىزدى جۇپتىڭ سايىس كەزىندەگى فوتوسى ءبىر جىل بويى ءىلۋلى تۇرادى. ال وسىدان تاربيەگە قاتىستى ءبىر جايتتى تاۋىپ كورىڭىزشى؟ ەشتەڭە جوق. قايتا كەرى تاربيە بەرۋ بايقالادى. بەسىكتەن بەلى شىقپاعان جاستاردى جىنىستىق قاتىناستارعا يتەرمەلەپ نە تابامىز. بۇل ەندى «ەكى جۇلدىز» جوباسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى جەتىلگەن ءتۇرى.
جالپى ساۋىقتىق باعدارلامادان مەملەكەتكە قاندايدا ءبىر كەلىپ، كەتەتىن پايداسى بار ما؟ بىرەۋلەر ايتۋى مۇمكىن «كۆن-ششيك جىگىتتەرىمىز تمد ەلدەرى اراسىندا كوك بايراعىمىزدى كوتەرىپ شىعىپ، ەلىمىزدى الەمگە تانىتىپ ءجۇر» دەپ. وسى كۆن-ششيكتەر سىرت ەلدەرگە قازاقستاندى كەلەكە ەتكەن ازىلدەرىمەن مەملەكەتىمىزدى تانىتپاي-اق قويسىنشى.
[caption id="attachment_8064" align="alignnone" width="206"]
سەرىك اقشولاقوۆ[/caption]
شوۋدىڭ تاساسىندا قالعان جەتىستىكتەرىمىز
ەندى ءسوز باسىنداعى اڭگىمەمىزگە قايتا ورالساق. قازاقستاندا نەيروحيرۋرگيا سالاسى تاۋەلسىزدىك جىلدارى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قامقورلىعىنىڭ ارقاسىندا دامىپ، وركەندەدى. بۇل رەتتە رەسپۋبليكالىق نەيروحيرۋرگيا عىلىمي ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى سەرىك اقشولاقوۆ باستاعان مەديسينا سالاسى بىلگىرلەرىنىڭ جۇمىسىنا دا قۋانىپ قول سوعۋعا بولادى. وكىنىشكە وراي، ەلىمىزدىڭ ابىرويىن كوتەرەتىن ايتۋلى كونگرەسس تەلەارنالاردا ءوز دەڭگەيىندە ناسيحاتتالعان جوق. تەك جاڭالىقتاردا نەيروحيرۋرگيا سالاسىن جەتىك بىلمەيتىن ارىپتەستەرىمىز سيۋجەت جاساپ، ادەتتەگى ءبىر جيىنالىس وتكەندەي ەلگە حابار تاراتتى. ءيا، كەز كەلگەن جۋرناليست نەيروحيرۋرگيا سالاسىنىڭ قوياسىن اقتارىپ سيۋجەت جاساي المايتىنىن تۇسىنەمىز. ءبىر عانا نەيروحيرۋرگيا سالاسى جايىندا بىرنەشە جىل ەفيردەن تۇسپەيتىن باعدارلاما جاساۋعا بولادى عوي. ءبىراق تەلەارنالاردىڭ مۇنداي ماڭىزدى سالاعا كۇندىك ەفيرىنەن بار بولعانى 30 مينۋت ۋاقىتىن ءبولىپ، رەيتينگىسىن تۇسىرۋگە ءولىپ كەتسە دە كەلىسپەسى انىق. ال كوشىرمە شوۋ-باعدارلاماعا كەلگەندە تەلەارنالارىمىز اتىمتاي جومارتتىڭ كۇيىن كەشەتىنىن قايتەسىڭ.
اقىرى ايتتىق قوي…
ەندەشە، مىنا ءبىر ماسەلەنى دە ايتا كەتەيىك. وسىدان ءبىرشاما ۋاقىت بۇرىن رەسەيدىڭ ايگىلى ەسترادا جۇلدىزى جاننا فريسكە وتە قاتەرلى دەرتكە شالدىعىپ، قازاقستاندا ەمدەلەتىنى جايىنداعى اقپارات تاراعاندا شوۋ-باعدارلامادان كوز المايتىن ساۋىقشىل كورەرمەندەر: «قازاقستاندا مۇنداي بىلىكتى ماماندار بار ما؟» دەپ الەۋمەتتىك جەلىدە بىر-بىرىنەن سۇراۋ سالعانى ەسىمدە. سول كەزدە «ۇلتتىق مەديسينالىق حولدينگ» اق باسقارما ءتوراعاسى الىبەك كەننەت: «جاننا فريسكەنىڭ تۋىسقاندارى بىزدە جاسالعان تەحنولوگيالار بويىنشا ەم الۋ مۇمكىندىگى جايلى سۇرادى. ءانشىنىڭ جاعدايى وتە اۋىر. ول ءولىم الدىندا. ءبىراق ءبىز ونى اكەلسە، كومەكتەسۋگە دايىنبىز. جارنامالاماي-اق قويايىق، ءبىراق ونىڭ بەتىن بەرى قاراتا الاتىن مۇمكىندىك بىزدە عانا بار»، – دەگەندە قاراپايىم كوپشىلىكتىڭ قاتارىندا وتىرعان مەن دە سەنە المادىم. «بىزدە قاتەرلى دەرتتىڭ بەتىن قايتاراتىن بىلىكتى مامان مەن زامانۋي تەحنولوگيا بار ما؟ وتاندىق مەديسينا وسىلاي قارىشتاپ دامىپ كەتتى مە؟ ونى نەگە تەلەارنالارىمىز ناسيحاتتامايدى؟»، – دەگەن سانسىز سۇراقتار ءارقايىسىمىزدىڭ سانامىزدى شارلاعانى انىق. وسىلاي ىشتەي ويلادىق تا قويدىق. تەلەارنالاردىڭ جاڭالىقتار بولىمدەرى جالاڭ ءسوز بەن پافوسقا تولى سيۋجەتتەرىن بەرگەن بولدى. قازاقستاندىق مامانداردىڭ قالاي كومەكتەسەتىنى جايىندا جۋرناليستىك زەرتتەۋ ۇيىمداستىرىپ، وتاندىق مەديسينانىڭ جەتىستىگىن تالداپ-تارازىلاعان تەلەارنانى بايقامادىق. وسىلايشا ءبىرىنشى كەزەكتە بىزدەر بىلىكتى ماماندارىمىزعا سەنىمسىزدىك تانىتتىق. بۇدان كەيىن ءشوپتى دە، شوڭگەنى دە سەنساسيالىق جاڭالىققا اينالدىرىپ جىبەرەتىن رەسەيدىڭ اقپارات قۇرالدارى «قازاقستاندىق ماماندار جاننا قىزعا كومەكتەسۋى مۇمكىن ەمەس» دەگان اقپاراتتى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن تاراتىپ، قاراپايىم كوپشىلىكتىڭ قازاق مەديسيناسىنا دەگەن سەنىمىن ءبىر جولاتا قۇرتتى. ال وتاندىق تەلەارنالار بولسا، بۇل ماسەلەنى جابۋلى قازان كۇيىندە قالدىرىپ، «قىزىقتى» شوۋ-باعدارلامالارىن جالعاستىرعانى بەلگىلى. ءقازىر ساۋىقشىل كورەرمەندەرىمىز كۆن-ششيكتەردىڭ ورىنسىز ازىلىنە ەكى ەزۋى قۇلاعىنا جەتكەنشە كۇلىپ جاتىر. قاشانعى كۇلەر ەكەنبىز….
نۇرلان جۇماحان
