كەيىنگى كۇندەرى الماتىلىقتار اۋانىڭ ايتارلىقتاي لاستانعانىن ايتىپ، كوك تۇمان مەن جاعىمسىز يىسكە شاعىمدانا باستادى. بۇل جاعدايدى "قازگيدرومەت" رمك-دا راستاپ وتىر، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
مامانداردىڭ ايتۋىنشا، الماتىدا قولايسىز مەتەورولوگيالىق جاعدايلار جيىلەپ كەتكەن. ياعني، اتموسفەرادا جەل ازايىپ، اۋا قوزعالىسى باياۋلاپ قالعان. مۇنداي كەزدە قالاداعى ءتۇتىن، شاڭ، كولىكتەن جانە زاۋىتتاردان شىعاتىن زياندى زاتتار جوعارى كوتەرىلمەي، جەرگە جاقىن قاباتتا تۇرىپ قالادى.
اۋاداعى ينۆەرسيا دەگەن نە؟
ينۆەرسيا - قالانىڭ ءۇستىن قىمتاپ، لاستانۋدى سىرتقا شىعارمايتىن تابيعي “قاقپاق”.
ادەتتە جىلى اۋا جوعارى كوتەرىلىپ، سۋىق اۋا تومەندە بولادى. ال ينۆەرسيا كەزىندە كەرىسىنشە، سۋىق اۋا تومەنگى قاباتتا قالىڭ قابات بولىپ تۇرادى دا، جىلى اۋا جوعارىدا قالادى.
سالدارىنان زياندى زاتتار تارالماي، ءبىر جەردە جينالىپ، اۋا تابيعي تۇردە تازارمايدى. ناتيجەسىندە، تىنىس الۋ دا اۋىرلاي تۇسەدى.
اۋا ساپاسىنىڭ ناشارلاۋى الماتىدا عانا ەمەس، ەلىمىزدىڭ بىرنەشە قالاسىندا دا كۇتىلەتىنى ايتىلدى. ونىڭ قاتارىندا، ورال، اقتوبە، اتىراۋ، جەزقازعان، بالقاش، استانا بار.
دارىگەرلەر مەن ەكولوگتار كەڭەسى
قولايسىز كۇندەرى تۇرعىندارعا اشىق اۋادا، اسىرەسە اۆتوجول ماڭىندا ۇزاق جۇرمەۋ ۇسىنىلادى.
سوزىلمالى وكپە، جۇرەك-قان تامىرلارى، اللەرگياسى بار جاندارعا قاجەت دارى-دارمەكتەرىن وزىمەن بىرگە الىپ ءجۇرۋ ۇسىنىلادى.
زياندى بولشەكتەر تاۋلىك بويى اۋادا قالاي تارالادى؟
Climate Trace ۇيىمى الماتىداعى ءىرى نىسانداردان اۋاعا تارالاتىن زياندى زاتتاردىڭ تاۋلىك بويى قالاي قوزعالاتىنىن كورسەتەتىن ارنايى بەينەمودەل جاريالادى. جوبا تۋرالى Almaty Air Initiative قورىنىڭ جوبا مەنەدجەرى راۆكات مۇحتاروۆ Telegram-ارناسىندا مالىمدەدى.
ونىڭ ايتۋىنشا، Climate Trace 2023 جىلعى مالىمەتتەردى پايدالانىپ، الماتىداعى جەو-1، جەو-2 جانە جەو-3 (جەو — جىلۋ ەلەكتر ورتالىعى) سياقتى نەگىزگى لاستاۋشى نىسانداردان شىعاتىن PM2.5 بولشەكتەرىنىڭ (PM2.5 – كوزگە كورىنبەيتىن، وتە ۇساق شاڭ-توزاڭ، وكپەنىڭ ەڭ تەرەڭ بولىگىنە دەيىن ەنىپ كەتەتىن زياندى بولشەكتەر) تارالۋىن مودەلدەگەن.
“بەينەمودەلدەن جەلسىز، لاستانۋ دەڭگەيى جوعارى كۇندەرى قالانىڭ ۇستىندەگى زياندى شاڭ-توزاڭ قالاي جيناقتالىپ، قالاي قوزعالاتىنى ايقىن كورىنەدى. قانشا كوپ قىزعىلت نۇكتە بولسا، ءدال سول جەردە لاستانۋ دەڭگەيى جوعارى دەگەن ءسوز. بۇل – ءبىز كۇنى بويى جۇتىپ جۇرگەن اۋا”، — دەپ جازدى مۇحتاروۆ.
الداعى جوسپار قانداي؟
بۇعان دەيىن قالا اكىمدىگى الماتىنىڭ جاڭا دامۋ باعدارلاماسىن تانىستىردى. وندا ەكولوگيانى جاقسارتۋ باستى باعىتتاردىڭ ءبىرى رەتىندە قاراستىرىلعان.
باستى شارالار:
• 100 كم ۇزىندىقتاعى جاڭا BRT جەلىسى ىسكە قوسىلادى. بۇل قوعامدىق كولىك جۇكتەمەسىن ەكى ەسە ارتتىرىپ، قوزعالىس جىلدامدىعىن 15%-عا وسىرەدى.
• LRT سالۋ جانە 20 كم جاڭا مەترو جەلىلەرىن ىسكە قوسۋ باستالادى.
• ەكولوگيالىق ايماقتار ەنگىزىلىپ، تەس-2 مەن تەس-3 تولىقتاي گازعا كوشىرىلەدى.
• كۇنىنە 2 مىڭ توننا قوقىس وڭدەپ، جىلىنا 60 مۆت ەنەرگيا وندىرەتىن ەلدەگى العاشقى قالدىقتى ەنەرگياعا اينالدىرۋ زاۋىتى سالىنۋدا.
اكىمدىكتىڭ ايتۋىنشا، وسى كەشەندى شارالار 2028 جىلعا قاراي الماتىداعى اۋا لاستانۋىن ەكى ەسەگە تومەندەتەدى.
