2025 jyldyń qańtarynda AQSH prezıdenti Donald Tramptyń ákimshiligi AQSH-tyń halyqaralyq damý agenttigi (USAID) arqyly beriletin barlyq derlik sheteldik kómekti 90 kúndik tekserý júrgizý úshin kenetten toqtatty, – dep habarlaıdy Dalanews.kz finprom.kz saıtyna silteme jasap.
Bul tekserýdiń maqsaty – qarjylandyrýdyń "Amerıkanyń múddelerine" sáıkes keletinin anyqtaý boldy. Memlekettik basqarý tıimdiligi departamenti (DOGE) júrgizgen sharalar aıasynda bank shottary buǵattalyp, keńseler jabylyp, myńdaǵan gýmanıtarlyq qyzmetker jumystan bosatyldy.
USAID – álemdegi eń iri qarjylyq donorlardyń biri. 2014-2024 jyldar aralyǵynda agenttiktiń jalpy tólemderi 280,9 mıllıard dollardy qurady. Aq úı USAID-tiń daýly shyǵyndarynyń tizimin jarıalady, oǵan terorıstik uıymdarmen baılanysy bar úkimettik emes uıymdarǵa aýdarylǵan júzdegen myń dollar, LGBT mádenıetin ilgeriletýge bólingen mıllıondaǵan dollar jáne Aýǵanstanda apıyn ósirýge paıdalanylǵan ırrıgasıalyq júıeler men aýyl sharýashylyǵy quraldaryn qarjylandyrýǵa ketken júzdegen mıllıon dollar kirdi. Bul qarajat "Talıbanǵa" paıda ákeldi dep aıtyldy.
Alaıda Tramp árdaıym shynaıy aqparat taratady dep aıtý qıyn. Mysaly, onyń "transgender tyshqandarǵa bólingen 8 mıllıon dollar" týraly málimdemesi shyn máninde gormondyq terapıanyń JITS, astma jáne sút bezi qaterli isigin emdeýge áserin zertteýge arnalǵan qarajat bolyp shyqty. Bul sıaqty jalǵan aqparatty Qazaqstanda da qaıtalap júrgender bar. Biraq negizgi taqyrypqa oralaıyq – USAID.
2024 jylǵy USAID qarjylandyrýy
2024 jyly agenttik qarjysynyń eń úlken bóligi gýmanıtarlyq kómekke (8,7 mlrd dollar) jáne densaýlyq saqtaý men áleýmettik qoldaýǵa (8,5 mlrd dollar) jumsaldy. Memlekettik basqarý men azamattyq qoǵamǵa qatysty shyǵyndar 6,5 mlrd dollardy qurady, onyń ishinde 4,8 mlrd dollar memlekettik saıasat pen ákimshilik basqarýǵa, 260 mln dollar adam quqyqtaryn qorǵaýǵa, 140 mln dollar BAQ pen aqparat taratý erkindigin qoldaýǵa baǵyttaldy.
USAID-tiń eń iri grant alýshysy Ýkraına boldy: 2024 jyly 5,4 mlrd dollar aldy. Reseımen soǵys bastalǵannan beri bul kórsetkish 30 mlrd dollardan asty, al soǵan deıin jyl saıynǵy kómektiń kólemi 224 mln dollardan aspaıtyn. Ýkraınadan keıingi eń kóp qarjylandyrý alǵan elder – Iordanıa, Efıopıa jáne Kongo Demokratıalyq Respýblıkasy (árqaısysy 1,2 mlrd dollar).
Ortalyq Azıa jáne EAEO elderi arasynda USAID kómegi
2024 jyly Ortalyq Azıa men EAEO elderindegi eń úlken qarjylandyrý Tájikstanǵa bólindi – 60,3 mln dollar. Ekinshi orynda Armenıa (55,1 mln dollar), odan keıin Ózbekstan (40,3 mln dollar), Qyrǵyzstan (35,5 mln dollar) jáne Belarýs (30 mln dollar) tur. Eń az qarajat Túrikmenstanǵa (2,9 mln dollar) jáne Reseıge (451,2 myń dollar) bólindi. Aıta keterligi, Reseı USAID qyzmetine 2012 jyly tyıym salǵanymen, agenttik bul elde tólemderdi jalǵastyryp keledi.
Qazaqstanǵa bólingen qarjy
Qazaqstan 2024 jyly USAID-ten bar bolǵany 9,5 mln dollar aldy. Bul 2023 jylmen salystyrǵanda 28,9%-ǵa kóp. Qarajattyń jartysyna jýyǵy negizgi densaýlyq saqtaý salasyna (4,8 mln dollar) jumsaldy.
Sondaı-aq memlekettik basqarý men azamattyq qoǵamdy qoldaýǵa (2 mln dollar), onyń ishinde adam quqyqtaryn qorǵaýǵa (510 myń dollar) jáne BAQ pen aqparat erkindigin damytýǵa (340 myń dollar) baǵyttaldy.
Sońǵy on jyl ishinde Qazaqstan USAID-ten jalpy 151,8 mln dollar aldy.
