Al endi osyǵan keńirek toqtalaıyq. Elbasynyń ózi tikeleı efırge shyǵyp, qolyndaǵy quzyretterdi bólip beretinin aıtqan kúnnen bastap, Astana «jurty» japatarmaǵaı reformaǵa beıimdelý prosesin bastap ketti. Tipti, bılikti bólisýdi baqylap, rettep otyratyn arnaıy komısıa quryldy. Mine, biz kóterip otyrǵan usynys osy komısıaǵa jóneltilgen.
Depýtattar men saıasatkerler arnaıy «Abai.kz» aqparattyq portalyna pikir bildirip, osy bir usynysqa qatysty óz oılaryn ortaǵa saldy.
QAZAQSTAN ÝNITARLY EL ME, ÁLDE FEDARALDY MA?
Azat Perýashev, Májilis depýtaty:
- Men jáne meniń áriptesterim elimizdiń óńirlerine saparlap qaıttyq, bilesizder. Onda biz ǵalymdarmen, zıaly qaýym ókilderimen, zańgerlermen kezdestik. Bilesiz be, olardyń kóbisi – bizdiń eldegi qos palatalyq júıeniń tıimsizdigin aıtýda. Qos palatalyq qurylym – federatıvti memleketke tán. Biz ýnıtarly memleketpiz. Ol Konstıtýsıamyzda taıǵa tańba basqandaı jazylyp tur. Al ýnıtarly elde bir palatalyq qurylym áldeqaıda tıimdi bolmaq.
Biz kezdesken jerlerde osy usynystar jıi aıtyldy. Ásirese muny zańgerler men quqyq salasynyń mamandary aıtty. Sondyqtan, biz óz usynystarymyzdyń qataryna engizdik. Bizdiń fraksıanyń keńeıtilgen otyrysynda biz bul máseleni qyzý talqylap, súzgiden ótkizip baryp, jóneltip otyrmyz.
Jabal Erǵalı, Senat depýtaty:
- Qazirgi elde bolyp jatqan saıası reformalarǵa qatysty árbir Qazaqstan azamatynyń óz usynysyn, pikirin aıtýǵa quqyly dep esepteımin. Kez kelgen qoǵamdyq uıym, birlestikter, partıa ókilderi Konstıtýsıaǵa ózgertýler engizýge baılanysty óz ustanymdaryn aıtqany jón. Sol sekildi, «Aqjol» partıasynyń qos palatany biriktirý týraly usynysy qoǵam tarapynan, komısıa tarapynan qoldaý taýyp jatsa kóre jatarmyz.
Aıta keteıin, bul Májilistiń talqylaýyna kelgen joq. Bul Ulttyq komısıaǵa jiberilgen usynys. Dese de, kóp ultty, kóp konfesıaly Qazaqstanǵa bir palataly júıe qanshalyqty tıimdi bola qoıady degen kúdik bar. Ony jasyrmaımyn.
Dos Kóshim, saıasatker:
- Shyndyǵyna kelsek, men bul jerde Azat Perýashevtiń usynysyn tolyq qoldaımyn. Nege? Bul másele buǵan deıin de talaı jerde kóterilgen. Osydan 10-15 jyl buryn Qazaqstanǵa Senattyń keregi joq degendi biz aıttyq. Sebebi, Parlamenttiń qara jumysyn Májilis atqarady.
Senat – Prezıdent pen Májilistiń ortasyndaǵy kópir ispetti ǵana ról atqaryp tur. Kerek deseńiz, Qazaqstandaǵy Zań qabyldaý prosesine kedergi keltiretin kezderi de kóp. Májilis Zań jobasyn qabaldaıdy da, ony Senatqa jiberedi. Senat ony keri qaıtarady. Al Zań kerek.
Sodan keıin Prezıdenttiń ózi keıbir dúnıelerge Senat arqyly toqtaý salyp otyrady. Iaǵnı, ózi tikeleı aıtpaı, Senattyń aýzymen júzege asyrý úshin Senattyń tek Prezıdentke qajettiligi bolmasa, Zań shyǵarý prosesinde Senat úlken ról atqarady dep aıta almaımyn. Bul álgi orystar aıtatyn, «besinshi aıaq» sekildi ǵoı.
Bul jerde eskere ketetin taǵy bir jáıt – Senat qandaı elderge kerek? Kóbinese federaldy nemese kóp shtatty memleketterde Senat aıtarlyqtaı rólge ıe. Kezindegi Keńes ókimeti kezindegideı ár aımaqtan ókil bolýy úshin ǵana kerek deıtinbiz. Nemes AQSH-taǵydaı ár shtattan ókil bolýy kerek. Al bizde Senat depýtattarynyń basym bóligin Prezıdenttiń ózi taǵaıyndaıdy. Qos palatany birdeı ustap otyratyndaı biz federaldy memleket emespiz ǵoı. Sondyqtan Azat Perýashevtiń bul usynysy durys dep esepteımin.
DAŃǴOI ELDE KÚNDE TOI. «SAILAÝ-LÁILİM»
Aıtpaqshy, dańǵoı elde kúnde toı demekshi, bıyl Senattyń saılaýy bolady. Saılaý degen jaı aty, taǵaıyndaý bolady. Barlyǵy 47 oryn. Onyń 15-in Prezıdent taǵaıyndaıdy. Saılaýdyń sarsańyne búdjetten 446 mıllıon 694 myń teńge bólinedi.
Joǵarǵy palatanyń parlamentarzım tarıhyndaǵy orny men róli týraly aıtqanda depýtattyq korpýstyń belgili mólsherde joǵarǵy bılikpen ymyrlasqanyn jasyra almaımyz. Depýtattyq korpýs jumysynyń tıimdiligin arttyrý úshin maqsaty parlament qurylymyn túbegeıli ózgertý bolyp tabylatyn konstıtýsıalyq reforma qajet shyǵar múmkin. Bul jańaǵy Perýashev myrzanyń usynyp otyrǵan bir palatalyq júıege kóshý prosesi. Bir anyǵy Senatqa bılikke meıilinshe berilgen adamdar ótedi. Ol jalǵyz bizdiń pikiri emes, kóptiń aýzyndaǵy sóz. Kez kelgen pikir nazar aýdarýǵa turarlyq. Biraq, osy oraıda, biz QR Konstıtýsıasyna sáıkes, parlament joǵarǵy palatasynyń tóraǵasy memleketimizdegi ekinshi adam bolyp sanalatyndyǵyn esten shyǵarmaýymyz kerek. Ol Qasym-Jomart Toqaev. Sońǵy kezderi «Tvıtterde» tym belsendilik tanytyp júrgen Qasekeń Qytaıǵa baryp qazaqsha sóıledi. Ol Nazarbaevtan keıin (BUU minberinde qazaqsha sóılegeninen keıingi) bizdiń sheneýnikterdiń ishinde shetelde memtilde til qatqan ekinshi adam boldy. Bundaı erlikke eki adam ǵana bara alatyn. Sol senimdi aqtaı bildi. Já, áńgime ol jóninde emes.
SENATTY «QARIALAR KEŃESİ» DEP ÓZGERTÝ KEREK
Kerek derek. Biz talqylap otyrǵan qos palata – Májilis pen Senat. Májilis – arabtyń «medjılıs», jınalys, keńes degen sózinen shyqsa kerek-ti. Al Senat sózi – latynsha senatus, senex — kári, qarıa sózinen shyqqan. Bul jerde Senat depýtattarynyń ortasha jas mólsherine de toqtala ketken jón.
Mysaly, qazirgi Senatta – qart depýtat Muhtar Altynbaev. 72 jastaǵy aqsaqaldyń sońynan jetpistegi Qýanysh Aıtahanov ókshe basyp keledi.
Statısıka. 60 jas pen 69 jas aralyǵynda – 25 depýtat bar eken. Al jasy 50 men 59-dyń ústine sekirgenderdiń sany – 15 adam.
Eskere keteıik, Senatta, Parlamenttiń joǵarǵy palatasyndaǵy eń jas depýtat Káletaev Darhan Amanuly. Ol nebári 45 jasta. Onyń «páshtı» qurdasy 46-ǵa tolǵan. Tóraǵa Toqaevtyń ózi bıyl 64-ke keledi. Elýge jetpegen eki depýtattan ózgesi Senattyń «qarıalar keńesi» degen atyn aqtap tur emes pe?!. Sondyqtan Senattyń ataýyn «qarıalar keńesi» dep ózgertý kerek...
Basqa jaǵynan alyp qarasań, bıliktiń tuǵyry onsyz da myqty, óıtkeni tómengi palatadaǵy 80 paıyz depýtat eń iri prezıdenttik «Nur Otan» partıasynan saılanǵandar. Sondyqtan Senatta tarqatqannan joǵary bıliktiń qylshyǵy qısaıa qoımasy anyq. Bul el búdjetine edáýir únem bolar edi.
Nurgeldi Ábdiǵanıuly
