18 qańtardaǵy jaǵdaı boıynsha 1018 qustyń óleksesi tabyldy. Onyń 41 — i-Qaraqıa aýdanyndaǵy teńiz jaǵalaýynan, qalǵandary — Qarakól kólinen.
Bıologıa ǵylymdarynyń kandıdaty, ornıtolog jáne táýelsiz sarapshy, sondaı-aq Qazaqstan qustardy qorǵaý odaǵynyń jáne Menzbırlik ornıtologıalyq qoǵamynyń múshesi Vıktorıa Kovshardyń pikirinshe, qus tumaýyn juqtyrýdyń shegi ótkenine qaramastan, tabylatyn aqqýlardyń ólekseleriniń sany artýy múmkin.
«Qus tumaýy-búkil álemde keń taralǵan qubylys. Kaspııde bul aýrýdyń jaǵdaılary únemi tirkeledi. Mysaly, eki jyl buryn, aqqýdyń qara bas kúlki men chegrava tuqymdarynyń jappaı qyrylǵan jaǵdaıyn eske túsireıik. Sol kezde aqqýlardyń ólimine munaı qaldyqtaryn tógý sebep boldy dep eseptelgenmen, úkimettik komısıa olardyń qus tumaýynan qyrylǵanyn anyqtady. Vırýs ádette qustardyń belgili bir túrlerine baǵyttalǵan.
Máselen, 2015 jyly qus tumaýy buıra birqazanda ǵana tabyldy, alaıda bir jerde meken etetin, bir túr tarmaǵyna jatatyn qyzǵylt birqazanǵa áser etpedi. Demek, Qarakól kólinde aqqýlardyń ólimi erekshe jaǵdaı emes. Biz munda negizinen qysqa nashar daıyndalǵan jas qustar ólgenin kórip otyrmyz.
Bul-tabıǵı proses. Aqqýlardy qutqarý, bul salystyrmaly túrde sizdiń qar kóshkinin qolmen ustap, toqtatqyńyz keletini sıaqty múmkin emes dúnıe. Sol sebepti, úırek pen qaz sıaqty úı qustaryna, qus tumaýyn juqtyrýdyń aldyn alý mańyzdy. Men vırýs belsendiligin óli qustardyń denesinde, salqyn aýa raıynda, aıazda uzaq ýaqyt boıy saqtaıtynyn baıqaımyn, tipti -27 S gradýsta da vırýs belsendi bolady. Alaıda, Mańǵystaýdyń aýa-raıyn eskere otyryp, vırýs bir saǵattan az ómir súredi», - deıdi ornıtolog - sarapshy Vıktorıa Kovshar.
Qazir Mańǵystaýda qystaıtyn aqqýlardyń jalpy sany 50 myńdy quraıdy.
«Aqqýlardyń jalpy sanynyń eń kóp degende 2%-y óldi. Kólge tógiletin sarqyndy sýlarǵa keletin bolsaq, olar aqqýlardyń ólimine áser etpeıdi. Óıtkeni ol kóldiń bıohımıalyq quramyna qatty ózgeris ákelmeıdi. Kólge túsetin organıkalyq zattar zıan tıgizbeıdi, kerisinshe kómektesedi; eger ol zıan keltirse, aqqýlar ǵana emes, basqa da qustar qyrylatyn edi. Elimizdiń kóptegen qalalarynda sarqyndy sýlardy tazartý nysandary bar. Olar Almaty mańyndaǵy - Sorbulaq, Atyraýdaǵy «Týhlaıa balka» jáne Batys tundyrǵysh. Bul jerlerde kóptegen organıkalyq zattar bar, bul qustardyń alýan túrliligine yqpal etedi. Mysaly, Atyraýda «Týhlaıa balka» aımaǵynda alakóz súńgýir úırek pen aqbas úırek sıaqty kóptegen qyzyl kitap engen qus túrleri uıa salady», - dedi bıologıa ǵylymdarynyń kandıdaty, ornıtolog jáne táýelsiz sarapshy.
Bıolog jáne Batys Qazaqstan «Tabıǵı orta» ÚEU óńirlik qaýymdastyǵy keńesiniń tóraǵasy Ádilbek Qozybaqov Qarakól kóliniń biregeıligin atap ótti.
«Qarakól kóliniń aınalasynda aqqýlar sanynyń azaıýyna baılanysty túrli mıfter bar. Mysaly, qustardy tamaqtandyrý ıdeıasyn týdyrǵan ashtyq týraly mıf. Biraq bul - naqty qaýip bolyp tabylady, óıtkeni qurǵaq taǵam qustardyń as qorytý júıesine teris áser etýi múmkin. Osylaısha, bizdiń aqkóńil nıetimiz ózimizge kesirin tıgizýi múmkin. Taǵy bir keń taralǵan mıf – kólge sarqyndy sýlardy jiberý, aqqýlardyń óliminiń basty sebebi dep túsiný. Bıolog retinde men sarqyndy sýlardy tógýge qarsylyq bildiremin, alaıda biz bul jaǵdaıda qus tumaýyna tap bolǵanymyzdy túsinýimiz kerek. Muny zerthanalyq zertteýlerdiń nátıjeleri, sondaı - aq, aqqýlardan basqa qustardyń zardap shekpeıtindigi dáleldeıdi», - deıdi sarapshy Ádilbek Qozybaqov.
QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi veterınarıalyq baqylaý jáne qadaǵalaý komıtetiniń oblystyq aýmaqtyq ınspeksıasynyń basshysy Temirbek Nurtazın oblystyń veterınarıalyq qyzmetteri kún saıyn jeke qosalqy sharýashylyqtardaǵy úı qustary arasyndaǵy epızootıalyq jaǵdaıǵa monıtorıń júrgizip otyrǵanyn atap ótti. Oblysta úı qustarynyń arasynda qus tumaýy tirkelgen joq.
Aımaq basshysy Nurlan Noǵaev aqqýlardyń jappaı qyrylýyna alańdaýshylyq bildirdi. Sondaı-aq, mundaı jaǵdaıda tek sarapshylardyń pikirin tyńdap, emosıonaldy reaksıalardan aýlaq bolýǵa shaqyrdy.
«Sarapshylar Vıktorıa Koshvar men Fedor Karpovqa Qarakól kólinde aqqýlardyń óliminiń naqty sebebin izdeýge belsendi qatysqany úshin alǵys aıtamyn. Bul máseleniń aınalasyndaǵy jaǵdaı kópshiliktiń qyzyǵýshylyǵyn týdyryp otyr. Sonymen qatar men máseleni sheshýge qatysqan eko-belsendilerge alǵysymdy bildiremin. Aldaǵy aılarda osy biregeı sý aıdynynyń bıoalýantúrliligin zertteý úshin ǵalymdar toby keledi dep kútilýde. Aqparat jınaýǵa sarapshylardyń, onyń ishinde ornıtologtardyń qatysýy mańyzdy», - dep atap ótti Nurlan Noǵaev.
