Ádette, azamattyq qoǵam halyq pen bılik arasyndaǵy ózindik kópir ispetti. Búginde elimizde kóptegen ózekti máselelerdi, halyq múddesine saı problemalardy kóterip júrgen úkimettik emes uıymdar barshylyq. Biraq Qazaqstandaǵy jastar saıasaty týraly ne aıtýǵa bolady? Jalpy, jastardyń saıası-qoǵamdyq qozǵalystary qalaı qalyptasyp jatyr?
Aqparat jáne áleýmettik damý mınıstrliginiń málimetinshe, elimizde 600-ge jýyq jastar uıymy tirkelgen. Memlekettik mekemelerdiń jalpy sany – 22 344. Onyń 8,66 paıyzy – jastar saıasatyn júrgizý baǵytynda qyzmet etedi.
Árıne, kez kelgen uıymǵa kóbirek múmkindikterge ıe bolý jáne jumysyn keńeıtý úshin jalpy ıdeıalardan tys qarajat qajet. Álgi mınıstrliktiń taǵy bir málimetine júginsek, uıym granttyq baıqaýlarǵa qatysý arqyly qarjylandyrylady, ıaǵnı olardyń barlyǵy memleketten qoldaý alady. Mysaly, tapsyrys berýshi mınıstrlik bolsa, granttyq konkýrsty uıymdastyrý, irikteý jáne bólýdi «Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵy» komersıalyq emes aksıonerlik qoǵamy júzege asyrady.
Jastar jáne otbasy isteri komıtetiniń sarapshysy Gúldana Argenovanyń aıtýynsha, mınıstrliktiń mindeti – tehnıkalyq tapsyrmalar men jalpy is-sharanyń taqyryby men tujyrymdamasyn jasaý.
«Biz is-sharanyń taqyryby men tujyrymdamasyn jasaımyz. Iaǵnı, qandaı máseleler qamtylýy kerektigi jóninde nusqaýlar beremiz. Konkýrstyń erejege sáıkes iriktelýin Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵy qadaǵalaıdy.
Úkimettik emes uıymdarǵa arnalǵan grantty operator azamattyq bastamalardy qoldaý, áleýmettik saladaǵy ózekti máselelerdi sheshýge azamattyq qoǵam ınstıtýttarynyń áleýetin tartý maqsatynda beredi.
Jalpy, bizdiń zamanymyzda qandaı taqyryptar ózekti ekenin aıtý qıyn. Óıtkeni, mınıstrliktegi árbir komıtet óz salasyna saı tapsyrmalar beredi. Baıqaý men sharanyń qorytyndysy boıynsha bul uıym mınıstrlikke esep beredi», - deıdi sarapshy.
2021 jyly Qazaqstanda alty baıqaý ótken eken, jalpy sany 280-nen astam úkimettik emes uıymdardan 460 ótinim túsken. Táýelsiz konkýrs komısıasy grant alǵan 44 uıymdy anyqtady. Sonymen qatar ótken jyly «Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵy» Aqparat jáne áleýmettik damý mınıstrligi men búdjetten tys kózderden qarjylandyrylatyn jalpy somasy 1,5 mıllıard teńgeden asatyn 53 granttyq jobany júzege asyrǵan. Jobalardy júzege asyrý Qazaqstannyń barlyq 17 aımaǵyn jáne 3 qalasyn qamtydy. Jobalardyń ishinde jalpy somasy 185 mıllıon teńgeden asatyn toǵyz shaǵyn grant baǵdarlamasy qarastyrylǵan. Osy baǵdarlamalar aıasynda 298 shaǵyn granttyq joba júzege asyryldy. Onyń ishinde 60 grant (árqaısysy 500 000 teńge) tek 2009 jyly júzege asyrylǵan bastamalarǵa berildi.
«Grantshylarymyzben yntymaqtastyqtyń arqasynda biz úsh mıllıonnan astam qazaqstandyqtyń ómirin jaqsy jaqqa ózgerte aldyq. Bizdiń ujym qalalar men aýyldarda azamattyq bastamalardy, jastar men qarıalardyń bastamalaryn damytyp, qıyn ómirlik jaǵdaıdaǵy otbasylarǵa kómek kórsetip, halyq arasynda salaýatty ómir saltyn nasıhattaıdy. Bizge bul jolda úkimettik emes uıymdardyń shynaıy berilgen, yntaly mamandary qoldaý kórsetti», - deıdi «Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵynyń» sarapshylary.
Osylaısha, jastar uıymdarynyń da, qoǵamdyq uıymdardyń da negizgi qarjy kózi respýblıkalyq búdjet bolyp sanalady. Biraq kraýdfandıng arqyly qarajat jınaıtyn, sonymen qatar mesenattardan qoldaý alatyn mekemeler de bar. Negizinde bul qatarda ıdeıalary qaıyrymdylyqqa baǵyttalǵan toptar bar.
Aıta ketý kerek, bıyl respýblıka óńirlerinde jastardyń bastamalaryn qoldaýǵa 250-den astam shaǵyn grant bólingen. Baıqaý Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrliginiń «Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵymen» jáne ózge de qoǵamdyq birlestiktermen birlesip ótkizetin Zhas Project aıasynda ótkizilýde. Bul biregeı baǵdarlama qanatqaqty joba rejımde Almaty, Qaraǵandy, Mańǵystaý jáne Túrkistan oblystarynda júzege asyryldy, qazir oǵan Jetisý jáne Ulytaý oblystary qosyldy. Árbir grant aıasynda naqty jobany qarjylandyrýǵa 1 mıllıon teńgege deıin qarajat qarastyrylǵan.
Jastardy eldi mekenderdiń áleýmettik-ekonomıkalyq ómirine keńinen tartý, jumyspen qamtamasyz etý, sondaı-aq áleýmettik osal, ásirese aýyldyq jerlerde turatyn jastardyń bıznes-ıdeıalaryn qoldaý Zhas Project-tiń basty maqsattarynyń biri bolyp tabylady.
Shaǵyn granttar baıqaýyna 18 ben 29 jas aralyǵyndaǵy Qazaqstan azamattary qatysa alady. Jumyssyz retinde tirkelgen jastarǵa da erekshe kóńil bólinedi; jetim balalar men múgedekter; az qamtylǵan jáne kóp balaly otbasylarǵa da basymdyq beriledi.
Kúni keshe ǵana Zhas Project jobasynyń Almaty men Jetisý óńirlerindegi qorytyndysyna kýá boldyq. Arnaıy forým túrinde ótken alqaly jıynǵa Jetisý oblysy ákiminiń orynbasary Rýstam Álı, «Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵy» KEAQ basqarma tóraǵasynyń orynbasary Erken Rashıdov, Aqparat jáne áleýmettik damý mınıstrligi Jastar jáne otbasy isteri komıtetiniń tóraǵasy Erken Rashıdov qatysty. Sonymen qatar is-sharaǵa jas kásipkerler, tálimgerler jáne joba jeńimpazdary belsene atsalysty.
Shaǵyn granttar baıqaýyna 18 ben 29 jas aralyǵyndaǵy jas qazaqstandyqtar tartylǵan bolatyn. Forým bastalar aldynda qatysýshylar men qonaqtar úshin áleýmettik jobalar aıasynda óndirilgen taýarlar men qyzmetterdiń kórmesi uıymdastyryldy, onda barlyǵy jastardyń qyzmetimen tanysýǵa múmkindik aldy, odan keıin jastar týraly derekti fılm kórsetildi. Sonymen qatar áleýmettik kishi jobalardy iske asyrýdyń joldary, qyr-syry nazarǵa usynyldy.
Jıyndy ashqan Jetisý oblysy ákiminiń orynbasary Rýstam Álı bul joba jastardy óz aımaǵynyń áleýmettik-ekonomıkalyq ómirine tartýǵa, olardy jumyspen qamtýǵa, shyǵarmashyl ul-qyzdardyń bıznes-ıdeıalaryna qoldaý kórsetýge septigin tıgizetinin atap ótti. Bul, sondaı-aq startap bastamalar úshin taptyrmas múmkindik.
«Jalpy, jobaǵa qatysýǵa nıet bildirgenderden 682 ótinish kelip túsken. Bul – óte jaqsy kórsetkish. Nátıjesinde 68 joba jeńimpaz atandy, onyń 38-i Jetisý óńirinen. Meniń oıymsha, Zhas Projekt – óte paıdaly, tıimdi jáne eń bastysy ózekti joba. Jyl saıyn, tájirıbe kórsetkendeı, oǵan qatysýǵa nıet bildirýshilerdiń sany artyp keledi. Ásirese, aýyl jastarynyń belsendiligi qýantady.
Búginde oblysymyzda jastardyń jan-jaqty damýyna barynsha kóńil bólinip, kóptegen aýqymdy jobalar is júzinde júzege asyrylýda. Onyń ishinde «Eńbek», «Dıplommen – aýylǵa», «Jasyl el» memlekettik baǵdarlamalary, eriktiler korpýsy, KTK qozǵalysy, «Zhastar Innovation» ınovasıalyq ıdeıalar baıqaýy, ekstremaldy sport festıvali jáne basqa da sharalardy atap ótýge turarlyq. Memlekettik jastar saıasatyn júzege asyrý maqsatynda qurylǵan Jastar resýrstyq ortalyǵynyń jumysy aldaǵy ýaqytta da jalǵasyn tabady. Munyń barlyǵy bizdiń bolashaqtaǵy eseli tabystarymyzdyń negizi», – dedi aımaq basshysynyń orynbasary.
Sondaı-aq, Erken Rashıdov forýmǵa qatysýshylar aldynda sóz sóılep, júzege asyrylyp jatqan Zhas Project myńdaǵan jas qazaqstandyqtarǵa áleýmettik kásipkerlikte baǵyn synaýǵa, jańa bilim men daǵdylardy ıgerýge jáne súıikti isimen aınalysýǵa múmkindik beretinin basa aıtty. Jastardyń toqtap qalmaı, mejelengen asýlardy baǵyndyrýǵa talpynýyn tilektestik bildirdi.
Qazylar alqasynyń nazaryna usynylǵan úzdik jobalardyń avtorlarynyń qatarynda jas aǵashtardy tamyrlandyrýǵa arnalǵan «Jas aǵash» bıotyńaıtqyshyn jasaý ıdeıasyn usynǵan Taldyqorǵan polıtehnıkalyq kolejiniń jas oqytýshysy Jiger Berliǵoja da boldy.
«Usynylyp otyrǵan «Jas aǵash» jobasy otyrǵyzylǵan jas óskinderdiń jalpy sanynan kóshetterdiń 95 paıyzǵa deıin ónip, tamyr alýyna múmkindik beredi. Maqsatymyz – Taldyqorǵan qalasynda «Jas aǵash» atta kóshetterdi barynsha erterek jáne tolyqtaı tamyrlatatyn bıoqondyrǵy jasap, qalany kórkeıtýge úles qosý. Sondaı-aq jas kóshet otyrǵyzǵysy keletin oblystyń 100 turǵynyna tegin kómek kórsetýge daıynbyz», – dep bólisti joba jeńimpazy.
Resmı bólimniń sońynda úzdik joba ıeleri Aqparat jáne qoǵamdyq kelisim mınıstrligi, «Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵy» KEAQ, Jetisý oblysy ákimdiginiń atynan alǵys hattarmen marapattaldy. Budan keıin kásipkerler men jobaǵa qatysýshylar arasyndaǵy yntymaqtastyq týraly memorandýmǵa qol qoıyldy.
