ەلىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى بىرنەشە دەڭگەيدەن تۇرادى: مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە، باستاۋىش، نەگىزگى ورتا، ورتا (جالپى ورتا نە تەحنيكالىق-كاسىپتىك)، ورتا بىلىمنەن كەيىنگى (كوللەدج) جانە جوعارى، سونداي-اق جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم. ق ر «ءبىلىم تۋرالى» زاڭىنىڭ 8-بابىنا سايكەس، ورتا ءبىلىم الۋ – مىندەتتى، ال تەگىن ورتا ءبىلىم الۋ – ءار ازاماتتىڭ قۇقىعى.
ورتا ءبىلىمدى اياقتاعان سوڭ تۇلەك نە كوللەدجدە كاسىبي ءبىلىم الىپ، ماماندىق يگەرەدى، نە ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋ (ۇبت) ارقىلى جوعارى وقۋ ورنىنا قۇجات تاپسىرادى. ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ كوپساتىلى قۇرىلىمى – قازاقستاننىڭ 2023–2029 جىلدارعا ارنالعان ءبىلىم بەرۋ دامۋ تۇجىرىمداماسىندا بەكىتىلگەن.
مەملەكەتتىك گرانت ءبولۋ ءتارتىبى جانە تالاپتارى قانداي؟
«ەلىمىزدە 800-دەن استام كوللەدج بار، ولاردىڭ 500-دەن استامى – مەملەكەتتىك. 2024 جىلى 125 مىڭنان استام ستۋدەنت تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىمدى تەگىن نەگىزدە الىپ جاتىر»، دەپ حابارلادى وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى.
مەملەكەت تەحنيكالىق جانە جۇمىسشى ماماندىقتارىنا باسىمدىق بەرىپ وتىر – بۇل تۋرالى عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم ءمينيسترى ساياسات نۇربەك بىرنەشە رەت اتاپ وتكەن.
جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسۋ ءۇشىن تالاپكەرلەر ۇبت تاپسىرادى. ۇبت وتكىزۋ جانە گرانت بەرۋ راسىمدەرىن ۇلتتىق تەستىلەۋ ورتالىعى (ۇتو) ۇيلەستىرەدى. ۇتو دەرەگى بويىنشا، 2023 جىلعى نەگىزگى ۇبت-دا 166 مىڭنان استام تالاپكەر قاتىسىپ، 305 مىڭ تەست تاپسىردى.
«مەملەكەتتىك گرانتتار ۇبت بالدارى نەگىزىندە كونكۋرس ارقىلى بولىنەدى. 2023 جىلى 88 203 گرانت بولىنسە، 2024 جىلى بۇل كورسەتكىش 73 061 گرانتتى قۇرادى»، دەپ مالىمدەدى عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى. گرانت كونكۋرسىنا تەك شەكتى باللدان جوعارى جيناعان تالاپكەرلەر قاتىسا الادى. شەكتى باللدار مينيسترلىك بۇيرىعىمەن جىل سايىن انىقتالادى.
ۇبت مەن كونكۋرس ناتيجەلەرىنىڭ ءرولى
ۇبت –ۇكىمەت پەن وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى بەكىتكەن ءبىرىڭعاي فورمات. بۇل تەستىلەۋدىڭ ناتيجەلەرى – جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسۋ مەن گرانت الۋ مۇمكىندىگىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى. ۇتو ديرەكتورى رۋسلان ەمەلبايەۆتىڭ مالىمەتىنشە، سوڭعى جىلدارى ادىلدىكتى ساقتاۋ ءۇشىن ءار تالاپكەرگە ۇبت-نى ەكى رەت تاپسىرۋ مۇمكىندىگى بەرىلگەن، ال كونكۋرستا ەڭ جوعارى بالل ەسەپكە الىنادى.
ر. ەمەلبايەۆتىڭ ايتۋىنشا، «تەستىلەۋ كەزىندەگى باقىلاۋ كۇشەيتىلگەن: پروكتورينگ، ۆيدەواۋديت، بەت-الپەت تانۋ تەحنولوگيالارى ەنگىزىلگەن. بۇل ۇبت-نىڭ اشىق ءارى ءادىل وتۋىنە جاعداي جاسايدى».
گرانتقا تالاس نەمەسە ءبىلىم سىناعى ءادىل مە؟
عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، گرانتتاردىڭ 35-40 پايىزىن عانا تالاپكەرلەر ۇتىپ الادى، قالعاندارى اقىلى وقۋعا تۇسەدى. سوندىقتان باسەكە جوعارى.
ساياسات نۇربەكتىڭ ايتۋىنشا، «گرانت ءبولۋ پروسەسى تولىعىمەن سيفرلاندىرىلعان، ادامي فاكتور ارالاسپايدى. بارلىق شەشىم اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيە ارقىلى ۇبت باللى نەگىزىندە قابىلدانادى». سونىمەن قاتار، گرانت بولۋدە اۋىل جاستارىنا ارنالعان ارنايى كۆوتالار بار، بۇل مينيسترلىك بۇيرىعىمەن بەلگىلەنگەن. 2023 جىلى پەداگوگيكالىق، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە تەحنيكالىق ماماندىقتارعا گرانتتاردىڭ 35 پايىزى اۋىل جاستارىنا بەرىلدى.
ءتارتىپ بۇزۋشىلارعا قاتىستى دا ناقتى شارالار قولدانىلۋدا. 2023 جىلى ۇتو دەرەگى بويىنشا 100-دەن استام تالاپكەر تەست تاپسىرۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلىپ قالدى، سەبەبى ەمتيحان كەزىندە رۇقسات ەتىلمەگەن قۇرالداردى پايدالانعان.
ءبىلىم بەرۋ ساپاسى مەن ەڭبەك نارىعىنىڭ بايلانىسى كوڭىل كونشىتە مە؟
ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى مالىمەتىنشە، جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەندەردىڭ 30 پايىزى ماماندىعى بويىنشا جۇمىس ىستەمەيدى. «جاستار پراكتيكاسى» جوباسى اياسىندا 2023 جىلى 26 مىڭنان استام تۇلەك ەڭبەكپەن قامتىلعان، بۇل – كاسىبي بەيىمسىزدىك پروبلەماسىنىڭ بار ەكەنىن كورسەتەدى.
پەداگوگيكالىق باعىتتا وقىعان 35 مىڭنان استام تۇلەك مەكتەپكە جۇمىسقا ورنالاسپاعان. بۇل تۋرالى 2023 جىلى ساياسات نۇربەك پارلامەنتتە – دەپۋتاتتار الدىندا ەسەپ بەرۋ كەزىندە ارنايى ايتىپ ءوتتى.
ءمينيستردىڭ سوزىنە قاراعاندا، «2022 جىلدان باستاپ مەملەكەتتىك تاپسىرىس ەڭبەك نارىعىنىڭ سۇرانىس بولجامىنا قاراي ءبولىنىپ كەلەدى». 2025 جىلى 77 مىڭ گرانتتىڭ 15 مىڭى – پەداگوگيكاعا، ال 20 مىڭعا جۋىعى تەحنيكالىق، ءىت جانە مەديسينا ماماندىقتارىنا بولىنگەن.
مەملەكەتتىك قولداۋ مەن الەۋمەتتىك وسال توپتارعا قانداي مۇمكىندىكتەر بەرىلگەن؟
الەۋمەتتىك وسال ساناتتاعى تالاپكەرلەرگە ارنالعان كۆوتا جۇيەسى ق ر ۇكىمەتىنىڭ 2012 جىلعى №1119 قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن. 2023 جىلى:
- اۋىل جاستارىنا – 35%،
- كوپبالالى وتباسىلاردان شىققان بالالارعا – 5%،
- اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك الۋشى وتباسىلاردان شىققاندارعا – 5%،
- مۇگەدەكتىگى بارلارعا – 10%،
- جەتىم بالالارعا – 1%،
- قانداستارعا – 4% گرانت كۆوتاسى ءبولىندى.
سونداي-اق گرانت يەگەرلەرىنە مەملەكەتتىك ستيپەنديا بەرىلەدى: مەملەكەتتىك شاكىرتاقى مولشەرى 2024 جىلى 40 400 تەڭگە بولسا، الەۋمەتتىك ساناتتارعا 66 000 تەڭگەگە دەيىن كوتەرىلدى.
«سەرپىن» باعدارلاماسى – وڭتۇستىك ءوڭىر جاستارىن ەڭبەك كۇشى تاپشى ايماقتارعا تارتۋدىڭ تەتىگى. ق ر ۇكىمەتىنىڭ 2014 جىلعى قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن بۇل جوبا اياسىندا جىل سايىن 5 مىڭعا جۋىق گرانت بولىنەدى. باعدارلاما جايلى تولىق مالىمەتتى serpin.kz پورتالىنان الۋعا بولادى.
عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى، ۇلتتىق تەستىلەۋ ورتالىعى، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى، ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسى سياقتى رەسمي ورگانداردىڭ مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ جانە گرانت ساياساتى جىل سايىن دامىپ، جاستارعا تەڭ مۇمكىندىك بەرۋگە باعىتتالعان. جوعارى ءبىلىم بەرۋ مەن گرانت الۋ ۇدەرىستەرى بارىنشا ءادىل جانە اشىق بولۋىنا كۇش سالىنۋدا. دەگەنمەن، جاستاردى جۇمىسپەن قامتۋ، ماماندىقتاردىڭ وزەكتىلىگى جانە وقۋ ساپاسى ماسەلەلەرى كۇن تارتىبىنەن تۇسپەۋى ءتيىس.
